Η επιλογή τού Γιανουκόβιτς | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η επιλογή τού Γιανουκόβιτς

Μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ θα μεταμορφώσει την Ουκρανία – και τον πρόεδρό της

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, έχει να πάρει μια απόφαση. Στις 28 - 29 Νοεμβρίου, η Ουκρανία θα μπορούσε να υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, που θα επεκτείνει τις πολιτικές και εμπορικές σχέσεις, την συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και τους πολιτιστικούς δεσμούς. Η επιτυχία ή η αποτυχία να υπογράψει την συμφωνία δεν θα αναμορφώσει μόνο το πολιτικό τοπίο τής Ουκρανίας. Θα μπορούσε να αναγκάσει τον Γιανουκόβιτς, πάντοτε αυταρχικό υπό τον μανδύα τού δημοκρατικού, να αλλάξει επίσης. Αν η Ουκρανία δεν υπογράψει, ο Γιανουκόβιτς μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως αντι-δυτικό μονοκράτορα, του οποίου το πολιτικό μέλλον συνδέεται με την Ρωσία. Αν υπογράψει, μπορεί απλά να αναβαπτίσει τον εαυτό του ως έναν φιλοδυτικό εθνικό δημοκράτη που έσωσε την χώρα του, φέρνοντάς την πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε στρατηγική ενέχει κινδύνους, αλλά μόνο η δεύτερη υπόσχεται σταθερότητα.

Η συμφωνία σύνδεσης, σύμφωνα με την ΕΕ, είναι «ένα πρωτοποριακό έγγραφο» και «η πρώτη συμφωνία που βασίζεται στην πολιτική σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και οποιασδήποτε από τις χώρες τής Ανατολικής Συνεργασίας». Επικεντρώνεται σε βασικές οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις καθώς και στην προώθηση «της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, της χρηστής διακυβέρνησης, της οικονομίας τής αγοράς και της αειφόρου ανάπτυξης», καθώς και την «ενισχυμένη συνεργασία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής τής ασφάλειας και της ενέργειας». Θα δημιουργήσει μια βαθιά και συνεκτική ζώνη ελευθέρων συναλλαγών για να ανοίξει τις αγορές τής χώρας και να φέρει τον εμπορικό ανταγωνισμό στα πρότυπα της ΕΕ. Αν ο Γιανουκόβιτς υπογράψει την συμφωνία κατά την σύνοδο κορυφής στο Βίλνιους στα τέλη Νοεμβρίου, τότε θα πρέπει να επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας και όλα τα κοινοβούλια των κρατών-μελών της ΕΕ. Όμως, η κύρωση θα εξαρτηθεί από την Γερμανία (η οποία είναι ανήσυχη για την ένταξη της Ουκρανίας καθώς θα δημιουργήσει ανταγωνιστικό ζήτημα με την Ρωσία), δεδομένης τής εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Αν η συμφωνία υπογραφεί και επικυρωθεί, η Ουκρανία έχει πολλά να προσβλέπει ούσα τμήμα τής πιο επιτυχημένης και πιο δημοκρατικής οικονομικής και πολιτικής ένωσης στον κόσμο. Πάνω από το ήμισυ του εκλογικού σώματος - το φιλοδυτικό, φιλοουκρανικό και αντισοβιετικό εκλογικό σώμα στα κεντρικά, βόρεια και δυτικά, που ως συνήθως ψηφίζει εναντίον τού Γιανουκόβιτς – θα αγαλλιάσει αν επιτευχθεί η συμφωνία. Όμως, πάνω από το ένα τρίτο, που βρίσκεται στις ασυμβίβαστα φιλορωσικές, φιλο-σοβιετικές και αντι-δυτικές περιοχές της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας, που έχει λειτουργήσει ως η σκληροπυρηνική βάση τόσο για τον Γιανουκόβιτς όσο και για το κόμμα του, το Κόμμα των Περιφερειών, θα εξοργιστεί. Η Ουκρανία θα μπορούσε να υποστεί κάποια βραχυπρόθεσμη οικονομική πίεση, καθώς τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα πλημμυρίζουν τις αγορές της, η εγχώρια παραγωγή θα προσαρμόζεται στη νέα οικονομία, και η ανεργία πιθανώς θα αυξηθεί. Οι εκδικητικοί ρωσικοί εμπορικοί περιορισμοί που επιβλήθηκαν τον Οκτώβριο του 2012 για να κρατήσουν την Ουκρανία μακριά από την υπογραφή τής συμφωνίας, θα παραμείνουν στη θέση τους. Οποιαδήποτε πιθανότητα άρσης τους θα εξαφανιστεί λόγω του θυμού τού Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν επειδή θα έχει χάσει την Ουκρανία.

Αλλά, αν η Ουκρανία δεν υπογράψει την συμφωνία, θα πρέπει θα εκπέσει σε μια γεωπολιτική έρημο ανάμεσα σε μια αδιάφορη ΕΕ (και ΝΑΤΟ) και μια Ρωσία ανυπόμονη για την ένταξη της Ουκρανίας στην Τελωνειακή Ένωση υπό την ηγεσία τής Μόσχας, η οποία σήμερα αποτελείται από την Λευκορωσία, το Καζακστάν και τη Ρωσία. Με την ένταξή της στην Τελωνειακή Ένωση, η Ουκρανία θα μπορούσε να γίνει ένας μόνιμα υπανάπτυκτος προμηθευτής πρώτων υλών και προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας για την Ρωσία. Αυτό θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό στα φιλορωσικά και αντιδυτικά νοτιοανατολικά τής Ουκρανίας. Αλλά θα εξοργίσει το υπόλοιπο της χώρας, το οποίο είναι περήφανα εθνικιστικό, φιλοδυτικό, και βαθιά αντι-σοβιετικό και γνωρίζει ότι η απόρριψη της Δύσης από την Ουκρανία και οι υποσχέσεις μεγαλύτερης οικονομικής ενσωμάτωσης με την Ρωσία θα είναι καταστροφικές.

Καθένα από τα σενάρια θα παίξει ρόλο στην προσπάθεια του Γιανουκόβιτς να κερδίσει την προεδρία το 2015. Στις εκλογές του 2004 και του 2010, η στρατηγική του ήταν σαφής: άντλησε από την βάση του, προσέλκυσε απογοητευμένους δημοκράτες και δελέασε ορισμένες στενές εκλογικές περιφέρειες και ειδικά συμφέροντα, όπως τους πλούσιους ολιγάρχες τής χώρας. Και όπου αυτό δεν λειτούργησε, παραποίησε τα αποτελέσματα. Το 2004, η στρατηγική αυτή πέτυχε μόνο κατά το ήμισυ, κάτι που οδήγησε σε ένα βαθμό νοθείας που προκάλεσε λαϊκή οργή και την Πορτοκαλί Επανάσταση. Το 2010, καθώς η λαϊκή απογοήτευση με τις «πορτοκαλί» κυβερνήσεις τού προέδρου Βίκτορ Γιούσενκο και της πρωθυπουργού Γιούλια Τιμοσένκο βάθαινε, ο Γιανουκόβιτς δεν φαινόταν και τόσο κακός τελικά. Εφάρμοσε αυτή την στρατηγική και κέρδισε εκείνο που οι διεθνείς παρατηρητές χαρακτήρισαν ως «ελεύθερες και δίκαιες εκλογές».

Αλλά, αυτή η στρατηγική δεν θα λειτουργήσει το 2015. Εάν η συμφωνία δεν υπογραφεί, το φιλοδυτικό εκλογικό σώμα θα έχει περισσότερους λόγους από ποτέ για να απεχθάνεται τον Γιανουκόβιτς, επειδή θα έχει αποτύχει να φέρει την Ουκρανία πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αντιδυτική βάση του, εν τω μεταξύ, θα αποκτήσει δεύτερες σκέψεις σχετικά με την υποστήριξη ενός άνδρα ο οποίος πίεσε για την ενσωμάτωση με την Ευρώπη, και όχι με την Ρωσία. Και δικαίως. Οι υποστηρικτές του στα -υπό την σκιά τής κατάθλιψης- νοτιοανατολικά τής Ουκρανίας ξέρουν ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν από την ενσωμάτωση με την Ρωσία. Αντίθετα, ο Γιανουκόβιτς και οι στενότεροι σύμμαχοί του, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων από τους ολιγάρχες τής Ουκρανίας, γνωρίζουν ότι μια στενότερη σύνδεση με την Ρωσία τού Πούτιν θα τους μετατρέψει σε υποτελείς τού Κρεμλίνου. Μπορούν, επίσης, να γνωρίζουν ότι η ισχύς και το κύρος τους θα είναι ασφαλές εντός τής ΕΕ και του κράτους δικαίου της. Πολλοί αντιδυτικοί Ουκρανοί θα μπορούσαν στην συνέχεια να παρασυρθούν προς τον καλοζωισμένο σταλινικό ηγέτη τού Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας, Πέτρο Σιμονένκο, ο οποίος κατάφερε να συγκεντρώσει 38% των ψήφων στις προεδρικές εκλογές τού 1999.

Χωρίς την συμφωνία, ο μόνος τρόπος να κρατήσει την προεδρία ο Γιανουκόβιτς, είναι να κολακέψει το δικό του εκλογικό σώμα με μια έκκληση προς τις αυταρχικές αξίες, να «μαγειρέψει» τις εκλογές, να χρησιμοποιήσει πλήρως τις αυταρχικές δυνάμεις που η βάση του θαυμάζει, και να κυβερνήσει το κράτος με σιδερένια πυγμή. Ωστόσο, κατά πάσα πιθανότητα αυτά δεν θα είναι αρκετά για να κερδίσει, δεδομένου ότι το καθεστώς του δεν έχει τους καταναγκαστικούς, ιδεολογικούς, χαρισματικούς και υλικούς πόρους που κάνουν αποτελεσματικό τον αυταρχισμό. Ο στρατός είναι αδύναμος, οι αστυνομικές δυνάμεις δεν έχουν δοκιμαστεί, και το καθεστώς του δεν έχει καμία ιδεολογική γοητεία. Ο ίδιος ο Γιανουκόβιτς θεωρείται γενικά ως κωμικός ή αδέξιος, ένας καθρέφτης τής οικονομίας τής Ουκρανίας, η οποία είναι μονίμως στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Εν τω μεταξύ, η επιθετικότητα του Γιανουκόβιτς θα προκαλούσε πιθανόν μαζική πολιτική ανυπακοή από τις ισχυρές οργανώσεις τής κοινωνίας των πολιτών και βία από τους δογματικούς τής δεξιάς.

Η Ουκρανία θα είναι ένας πολύ διαφορετικός - και πολύ πιο σταθερός - τόπος, εάν υπογράφει την συμφωνία με την ΕΕ. Οι άνθρωποι στην εκλογική βάση τού Γιανουκόβιτς θα τον εγκαταλείψουν: στο κάτω-κάτω, η συμφωνία αντιβαίνει όσα συμβολίζουν. Θα σπεύσουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα και το Κόμμα των Περιφερειών θα μείνει να βολοδέρνει, καθώς θα προσπαθεί να συμφιλιώσει τις αντιδυτικές συμπάθειες και τις αυταρχικές τάσεις με την στροφή τής Ουκρανίας προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Αν ο Γιανουκόβιτς μείνει πολύ κοντά στο αυταρχικό παρελθόν του, όμως, θα είναι καταδικασμένος πολιτικά. Τα εκλογικά παρατηρητήρια της ΕΕ θα εγγυηθούν ότι θα χάσει σε δίκαιες και ελεύθερες εκλογές.

Μόνος δρόμος για να επανεκλεγεί ο Γιανουκόβιτς με αυτό το σενάριο είναι η δική του αναμόρφωση: να εγκαταλείψει τις αντιδυτικές αξίες του, να απορρίψει τα αδιάλλακτα στοιχεία από την βάση του στα νοτιοανατολικά, και να προσεγγίσει το «πορτοκαλί» εκλογικό σώμα. Η κοινωνική και πολιτική κινητοποίηση είναι πολύ χαμηλότερη στα νοτιοανατολικά τής Ουκρανίας σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα, κάτι που θα κρατήσει υπό έλεγχο την οργή της αντιδυτικής βάσης και την ικανότητά της να αντιδράσει. Η Ρωσία θα μπορούσε να απειλήσει με παρέμβαση για την στήριξη των ρωσόφωνων αδελφών της στην Ουκρανία, αλλά η αντίδρασή της πιθανότατα θα είναι απλώς ρητορική. Είναι απίθανο να θέλει να διαταράξει τις σχέσεις με την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα στον απόηχο των Ολυμπιακών Αγώνων τού Σότσι.

Το να μεταμορφώσει τον εαυτό του σε δημοκράτη θα ήταν ευκολότερο για τον Γιανουκόβιτς έχοντας την χαρισματική Τιμοσένκο (σήμερα στη φυλακή με πολιτικές κατηγορίες) έξω από την εικόνα. Ο Γιανουκόβιτς θα μπορούσε να υπερκεράσει τους δημοκρατικούς αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων των Αρσένι Γιάτσενιουκ και Βιτάλι Κλίτσκο, οι οποίοι δεν εμπνέουν μεγάλη εμπιστοσύνη στους ψηφοφόρους, δεδομένου ότι πολλοί θεωρούν ότι πάσχουν από έλλειψη αρχών και τάση για διαφθορά. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι Γιάτσενιουκ και Κλίτσκο θα νικούσαν τον Γιανουκόβιτς στις προεδρικές εκλογές, αλλά κυρίως επειδή ο Γιανουκόβιτς είναι τόσο λίγο ελκυστικός. Αυτός θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, προσπαθώντας να αλλάξει τις δημοφιλείς αντιλήψεις περί την εξουσία του.

Ο Γιανουκόβιτς θα μπορούσε να προσελκύσει τους «πορτοκαλί» ψηφοφόρους υιοθετώντας την φιλοευρωπαϊκή «πολιτισμική επιλογή» που αντιπροσωπεύει η συμφωνία σύνδεσης. Το να ισχυρίζεται ότι είναι πιο Ευρωπαίος από τους δημοκρατικούς αντιπάλους του, από μόνο του δεν θα οδηγήσει στην επιτυχία. Ο Γιανουκόβιτς θα πρέπει να κάνει μερικές εντυπωσιακές αλλαγές στο προσωπικό που χρησιμοποιεί, να κάνει κάποια συμβολικά βήματα και να υιοθετήσει κάμποσες αλλαγές στην πολιτική του, προκειμένου να πείσει τους ψηφοφόρους ότι ο φιλοευρωπαϊσμός του είναι πραγματικός.

Για αρχή, θα πρέπει να αντικαταστήσει τον παγκοσμίως απεχθή φιλορώσο και φιλοσοβιετικό υπουργό Παιδείας και Επιστήμης, Ντμίτρο Ταμπάτσνικ, με κάποιον που να έχει μια λιγότερο προκατειλημμένη άποψη για την ουκρανική γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό και την ταυτότητα. Ας θυμηθεί τον Βιάτσεσλαβ Μπριουκοβέτσκι, τον πρώην πρόεδρο του πλέον φιλοδυτικά προσανατολισμένου πανεπιστημίου τής Ουκρανίας, την ελίτ Ακαδημία Kyiv-Mohyla. Ο Γιανουκόβιτς θα πρέπει επίσης να απολύσει τον σημερινό αναποτελεσματικό πρωθυπουργό, Μίκολα Αζάροφ, και να τον αντικαταστήσει με έναν μετριοπαθή τεχνοκράτη με σχετικά καθαρά χέρια, ίσως τον πολυεκατομμυριούχο μεγιστάνα τής ζαχαροπλαστικής Πέτρο Ποροσένκο, γνωστό και ως βασιλιά τής σοκολάτας. Ή, αν ο Γιανουκόβιτς ήθελε πραγματικά να ωθήσει τα πράγματα, θα μπορούσε να στραφεί στον Γιάτσενιουκ ή τον Κλίτσκο. Ο επικεφαλής τής Υπηρεσίας Ασφαλείας τής Ουκρανίας, Ολεξάντρ Γιακιμένκο, ο οποίος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος τής καριέρας του στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και είναι πολύ στενά συνδεδεμένος με τον Γιανουκόβιτς, θα πρέπει να αποπεμφθεί ως σημάδι τής αλλαγής εποχής.

Για να δείξει στους Ουκρανούς ότι μπαίνει σε μια νέα εποχή, ο Γιανουκόβιτς θα πρέπει να εκκενώσει την ανακτορική (και αμφίβολης κτήσης) κατοικία του έξω από το Κίεβο και να την δωρίσει στον λαό ως ένα συνεδριακό κέντρο, think tank, ίδρυμα ή μουσείο. Θα μπορούσε να εξετάσει την μετακόμισή του σε ένα διαμέρισμα στο κέντρο τής πόλης, σε κοντινή απόσταση από το γραφείο του, εγκαταλείποντας τις προκλητικές αυτοκινητοπομπές που δημιουργούν κυκλοφοριακό πρόβλημα και εκνευρίζουν τους κατοίκους τής πόλης. Με το να τιθασέψει τις υπερβολές τού μεγαλύτερου γιου του, Ολεξάντρ, στον κόσμο των τραπεζών και ακόμη με το να τον ενθαρρύνει να επιστρέψει στην οδοντιατρική θα εντυπωσιάσει τους ψηφοφόρους.

Ο Γιανουκόβιτς θα πρέπει επίσης να υιοθετήσει νέες πολιτικές. Για να μειώσει την γραφειοκρατία και την διαφθορά, θα μπορούσε να απολύσει ένα μεγάλο μέρος τής άπρακτης κρατικής γραφειοκρατίας και να αυξήσει τους μισθούς των υπολοίπων υπαλλήλων. Για την ενθάρρυνση του υγιούς οικονομικού ανταγωνισμού και της κατανομής τού πλούτου, θα μπορούσε να εισαγάγει μια σειρά από πολιτικές που προωθούν τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και να εξασφαλίσει ότι οι προσφορές είναι πραγματικά ανταγωνιστικές. Η προώθηση της ουκρανικής γλώσσας και του πολιτισμού, αφενός, εξασφαλίζοντας παράλληλα τα γλωσσικά και πολιτιστικά δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων τής Ουκρανίας από την άλλη, θα υπογράμμιζε, επίσης, σοβαρά την δέσμευσή του για την στήριξη της πολιτισμικής πολυμορφίας.

Κανένα από αυτά τα μέτρα δεν είναι πάρα πολύ δύσκολο να ληφθεί από έναν αυταρχικό πρόεδρο, ο οποίος σήμερα έχει όλες τις εξουσίες που χρειάζεται για να καταναγκάζει, να διανέμει κίνητρα, και να εφαρμόζει τις πολιτικές προτιμήσεις του - ειδικά με την ευρωπαϊκή υποστήριξη. Ωστόσο, ο Γιανουκόβιτς, φθάνει σε μια επιλογή. Θα μπορούσε να μετατρέψει τον εαυτό του από πρόεδρο της μειονότητας της Ουκρανίας σε πρόεδρο της πλειοψηφίας της Ουκρανίας, από έναν αυταρχικό ηγέτη μισητό από τους περισσότερους Ουκρανούς σε έναν δημοκρατικό ηγέτη όλου του λαού, από μια πηγή ευρωπαϊκής αμηχανίας σε μια βιτρίνα τής αποτελεσματικότητας της ΕΕ. Με την πολιτική επιβίωσή του ως διακύβευμα, ο Γιανουκόβιτς απλά μπορεί να κάνει το άλμα και να αλλάξει. Στο κάτω-κάτω, ο απόλυτος επιζών στον αδάμαστο ουκρανικό πολιτικό κόσμο ξεπέρασε ήδη τις ποινικές καταδίκες του ως έφηβος και την δυσμένεια της Πορτοκαλί Επανάστασης για να γίνει πρόεδρος.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140249/alexander-j-motyl/yanukovy...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr