Ο Ρουχανί ως Γκορμπατσόφ

Θα μπορούσε ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί να γίνει ένας άλλος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ - ένας πραγματικός μεταρρυθμιστής που ανοίγει το πολιτικό σύστημα της χώρας του και δημιουργεί το περιθώριο για εξομάλυνση σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη;

Οι ιστορικές αναλογίες είναι πάντοτε φορτισμένες, φυσικά, και οι ηγέτες που πρωταγωνίστησαν ως μεταρρυθμιστές αφήνουν σχεδόν πάντα στον απόηχό τους μια απογοήτευση. Επιπλέον, η κριτική είναι ακόμα ζωηρή για το αν μια πυρηνική συμφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν, η οποία θα ανοίξει την πόρτα για μια χαλάρωση των επώδυνων κυρώσεων, είναι έστω μια καλή ιδέα - οι λεπτομέρειες της συμφωνίας έχουν πολύ μεγάλη σημασία.

Αλλά, ανεξαρτήτως του ποιά πλευρά θα χάσει σε αυτό, αξίζει να εξετάσουμε το πού μπορεί να κατευθύνεται η Ισλαμική Δημοκρατία. Από αυτή την άποψη, υπάρχουν μερικοί τομείς για να παρακολουθήσει κανείς.

ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΓΙΑ ΝΑ ΧΑΘΕΙ

Ο Γκορμπατσόφ ήταν μοναδικός, ένας αληθινός πιστός τής σοβιετικής ανανέωσης που καθόταν στην κορυφή ενός βαθύτατα συγκεντρωτικού πολιτικού συστήματος.

Ο Ρουχανί δεν είναι καθόλου σαν κι αυτόν. Στην πραγματικότητα, ο Ρουχανί ήρθε στην εξουσία ακριβώς λόγω του ευρέος κατακερματισμού τής Τεχεράνης, ιδίως στην δεξιά πολιτική πτέρυγα. Ο κατακερματισμός δημιούργησε ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο ο Ρουχανί κατήγαγε μια εκλογική νίκη-έκπληξη τον Ιούνιο του 2013. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι δεν μπορεί να επιβάλει ριζικές μεταρρυθμίσεις. Κανείς στο Ιράν δεν θα μπορούσε, ούτε καν ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Χαμενεΐ. (Αν μη τι άλλο, οι αδιάκοπες επικλήσεις στην «υπέρτατη» εξουσία τού Χαμενεΐ μαρτυρούν την απουσία της, καθώς και την επιθυμία του να την αποκτήσει).

Τούτου λεχθέντος, η κρατική δομή τού Ιράν, από ορισμένες απόψεις είναι παρόμοια με εκείνη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Δηλαδή, αμφότερες γεννήθηκαν από επανάσταση, η οποία δημιούργησε μια θεοκρατία - στη μια περίπτωση με μια θρησκευτική εξουσία, στην άλλη με ένα κομμουνιστικό κόμμα - που αγνόησε τους επίσημους θεσμούς τής πολιτείας, όπως τα κοινοβούλια, τις δικαστικές αρχές και τις δημόσιες υπηρεσίες. Στο Ιράν, όπως και στην Σοβιετική Ένωση την δεκαετία τού 1980, η επανάσταση γερνά, με ευρείες συνέπειες. Μια επίσημη ιδεολογία, είτε ο μαρξισμός-λενινισμός είτε το πολιτικό Ισλάμ, μπορεί να δώσει μεγάλη δύναμη σε ένα καθεστώς. Αλλά μπορεί επίσης να αποσταθεροποιήσει το θεοκρατικό σύστημα εάν ο λαός και οι άρχοντες χάσουν την πίστη τους. Και εκεί, το Ιράν είναι ευάλωτο.

Μια δεύτερη ομοιότητα βρίσκεται στην αυτοκρατορική υπερβολή τού Ιράν. Είναι αρκετά προβληματικό το ότι οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες τού Ιράν υπερβαίνουν σημαντικά τις δυνατότητές του. Αλλά, είναι πραγματικά επιβαρυντικό το ότι οι θέσεις και οι στόχοι στους οποίους η χώρα έχει επιλέξει να μπλεχτεί είναι τόσο ασταθείς. Οι Σοβιετικοί ηγέτες θα το έβλεπαν συμπαθητικά: όπως οι αναλυτές τής KGB θρήνησαν μετανοημένοι, κυρίως μετά την κατάρρευση της Ένωσης, οι σύμμαχοι του καθεστώτος σχεδόν πάντα έδειχναν σαν αποδυναμωμένοι απέλπιδες, των οποίων η μόνη βιομηχανία ήταν ο διαρκής εμφύλιος πόλεμος. Με το να συνεργάζονται με αυτούς μπορεί έμπαιναν στο μάτι των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά προσέφεραν λίγα στο σοβιετικό κύρος, την οικονομική ευημερία και την ασφάλεια. Από το Αφγανιστάν και την Αγκόλα ως την Κούβα και την Υεμένη, για να μην πούμε τίποτα για την Βόρεια Κορέα, η επιθετική σοβιετική εξωτερική πολιτική έμοιαζε συχνά σαν ένα μπούμερανγκ που τελικά χτυπά τον αποστολέα του.

Κάτι ανάλογο, σε μικρότερη κλίμακα, θα μπορούσε να λεχθεί και για την εξωτερική πολιτική τού Ιράν. Μέχρι τώρα, οι περισσότεροι Αμερικανοί καταλαβαίνουν ότι η επέμβαση στο Ιράκ (ο δεύτερος πόλεμος στο Ιράκ), διεξήχθη με μεγάλο κόστος σε αμερικανικό αίμα και πλούτο, έχοντας ως αποτέλεσμα γεωπολιτικό όφελος για το Ιράν. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η αποτυχία των ΗΠΑ να επέμβουν στρατιωτικά στην Συρία έκανε το ίδιο. Αλλά, είναι δύσκολο να εντοπίσουμε, ακριβώς, τι κέρδισε το Ιράν στο Ιράκ ή την Συρία. Δεν είναι σαφές ότι οι ιρανικές περιφερειακές «επιτυχίες» βελτίωσαν την ασφάλεια ή την ευημερία των πολιτών τού Ιράν. Κάποιος θα μπορούσε ακόμη και να επιχειρηματολογήσει ότι η υποστήριξη του Ιράν σε κακές πράξεις (ή και χειρότερα) απλώς αύξησε την ευπάθεια του καθεστώτος - όπως ακριβώς και οι εγχώριες αποτυχίες τού πολιτικού ισλαμισμού.

Όπως και η Σοβιετική Ένωση, το Ιράν ζει σε μια δύσκολη γεωπολιτική γειτονιά, μια γειτονιά που μπορεί μόνο να γίνει δυσκολότερη. Τα κρατίδια που δημιουργήθηκαν από Γάλλους και Βρετανούς αποικιακούς αξιωματούχους, η πτώχευση του παν-αραβικού εθνικισμού, οι πρόσφατες μάχες μέχρι θανάτου μεταξύ απελπιστικά διεφθαρμένων αυταρχικών και αντιπολιτευομένων (οι οποίοι είναι επίσης συχνά αυταρχικοί), ορισμένες εκ των πραγμάτων βίαιες διαιρέσεις – όλα αυτά έχουν δημιουργήσει ένα περιφερειακό κουβάρι που προκαλεί τεράστιες κακουχίες και που καμία εξωτερική δύναμη δεν μπορεί να το ξεμπλέξει εύκολα.

Με απλά λόγια, η πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή είναι χαοτική, επειδή η Μέση Ανατολή είναι χαοτική. Η μεσανατολική πολιτική τού Ιράν είναι επίσης χαοτική. Το να παίζει κανείς επίμονα τον ρόλο τού κακού παιδιού στην γειτονιά, φέρνει ελάχιστη μακροπρόθεσμη ανταμοιβή - και αυτό ισχύει ακόμη και πριν από τον πρόσφατο γύρο των διεθνών κυρώσεων (ένα εντυπωσιακό επίτευγμα που κατέστη δυνατό από το γεγονός ότι η Κίνα και η Ρωσία, παρότι εξοργισμένες με την ισχύ των ΗΠΑ, αντιπαθούν κάθε είδος ρεβιζιονισμού, εκτός από τον δικό τους). Χάρη στην συμπεριφορά τού Ιράν, η γειτονιά του έχει γίνει ακόμη πιο ύπουλη, και οι ζημιές πολλαπλασιάζονται από την διεθνή απομόνωση της χώρας, τον υψηλό πληθωρισμό και την κατάρρευση του νομίσματος.