Η πολιτική για το φυσικό αέριο μετά την Ουκρανία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η πολιτική για το φυσικό αέριο μετά την Ουκρανία

Το Αζερμπαϊτζάν, το Σαχ Ντενίζ και ο νεότερος ενεργειακός εταίρος τής Ευρώπης

Στον απόηχο της αποτυχίας τής Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνάψει συμφωνία σύνδεσης με την Ουκρανία, θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί ότι η ΕΕ χάνει την επαφή της με την πρώην Σοβιετική Ένωση. Δεν είναι έτσι. Αυτή την εβδομάδα, οι ηγέτες τής ΕΕ υπέγραψαν μια συμφωνία με το Αζερμπαϊτζάν για την κατασκευή ενός αγωγού που θα εισάγει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη. Η ρύθμιση αναμένεται να αποφέρει δισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων στη νότια Ευρώπη και, στην φάση τής κατασκευής και μόνο, θα δημιουργήσει περίπου 30.000 νέες θέσεις εργασίας στις χώρες που θα συνδέσει τελικά ο αγωγός: το Αζερμπαϊτζάν, την Γεωργία, την Τουρκία, την Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Αλβανία και την Ιταλία.

Η συγκυρία για το «Έργο Shah Deniz», όπως λέγεται, δεν θα μπορούσε να ήταν καλύτερη. Μέχρι τώρα, είναι γνωστές σε όλους οι προσπάθειες της Ρωσίας να αποτρέψει πρώην σοβιετικά κράτη από το να επεκτείνουν τις εμπορικές συναλλαγές τους με την Ευρώπη. Στην Ουκρανία, οι ρωσικές πιέσεις φαίνεται να έχουν λειτουργήσει. Στο Αζερμπαϊτζάν, επίσης, η Ρωσία έχει παρέμβει στην εσωτερική πολιτική (υποστήριξε έναν Ρώσο πολίτη στις τελευταίες εθνικές εκλογές στο Αζερμπαϊτζάν), εξόρισε Αζέρους εργαζόμενους από την Ρωσία και καλλιέργησε αντιαζερικά αισθήματα στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης. Σε αντίθεση με την Ουκρανία, ωστόσο, η ανάμιξη της Ρωσίας δεν θα μπορούσε να εμποδίσει τη συμφωνία.

Η ακλόνητη στάση τού Αζερμπαϊτζάν είναι εν μέρει το αποτέλεσμα πολυετούς διπλωματίας τής ΕΕ και των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας τής συνόδου αυτής της εβδομάδας, οι Βρυξέλλες μπλόκαραν την απόκτηση από την Μόσχα ενεργειακών υποδομών κατά μήκος τής διαδρομής τού αγωγού και ερεύνησαν πεισματικά την Gazprom, το μονοπώλιο φυσικού αερίου τής Ρωσίας, για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας τής ΕΕ στην περιοχή. Η βοήθεια έχει σημασία για την σταθερή πεποίθηση του Μπακού ότι η συνεργασία με την Ευρώπη είναι η οδός προς την ασφάλεια και την ανάπτυξη. Ως ένα μικρό κράτος που περιβάλλεται από την Ρωσία, το Ιράν και την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν χρειάζεται την Δύση, ίσως περισσότερο από όσο η Ουκρανία, για να διασφαλίσει την ανεξαρτησία του. Επιθυμεί επίσης την βοήθεια της Ευρώπης για την επίλυση της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ του ιδίου και της γειτονικής Αρμενίας.

Η συμφωνία για τον αγωγό είναι επίσης καλά νέα για την Ευρώπη, καθώς ανοίγει η πρώτη, τις τελευταίες δεκαετίες, νέα σημαντική πηγή φυσικού αερίου. Το Shah Deniz είναι ένα υπερ-κοίτασμα, που περιέχει 40 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, που ισοδυναμεί με σχεδόν δύο χρόνια κατανάλωσης φυσικού αερίου στις ΗΠΑ. Μπορεί επίσης να παράγει έως και 100.000 βαρέλια ημερησίως από συμπύκνωμα, το οποίο, όταν εξαχθεί με το πετρέλαιο του Αζερμπαϊτζάν, θα προσθέσει έως και σχεδόν ένα εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου την ημέρα.

Η εξαγωγική συμφωνία έχει τρεις συνιστώσες. Κατ’ αρχάς, το Αζερμπαϊτζάν και οι επενδυτικές εταιρείες θα αναπτύξουν από κοινού τα ανεκμετάλλευτα τμήματα του κοιτάσματος Shah Deniz και θα επεκτείνουν την χωρητικότητα του αγωγού τού Νότιου Καυκάσου, ο οποίος εκτείνεται από το Μπακού στην κεντρική Τουρκία. Δεύτερον, κρατικές επιχειρήσεις τού Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας θα κατασκευάσουν τον αγωγό Trans-Anatolian Pipeline, ο οποίος θα προμηθεύει την Τουρκία με φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και θα μεταφέρει αέριο τράνζιτ προς την Ευρώπη. Τρίτον, οι επενδυτικές εταιρείες θα επικεντρωθούν στην κατασκευή τού αγωγού Trans-Adriatic Pipeline, ο οποίος θα διασχίσει την Ελλάδα, την Αλβανία και την Ιταλία. Η κοινοπραξία Shah Deniz στοχεύει οι πρώτες παραδόσεις φυσικού αερίου να φτάσουν στην Τουρκία το 2018 και στην Ευρώπη το 2019. Όταν ολοκληρωθεί, το έργο θα παρέχει 565 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως (212 δισ. για την Τουρκία και 353 δισ. για τους καταναλωτές στην Ευρώπη). Επίσης, θα είναι σε θέση να χειριστεί οποιοδήποτε επιπλέον φυσικό αέριο από άλλα πεδία στο Αζερμπαϊτζάν και, ενδεχομένως, από το Ιράκ και το Ισραήλ. Μια σειρά από ηγέτες των Βαλκανίων ήταν επίσης παρόντες στην συνάντηση αυτή την εβδομάδα και υπέγραψαν μια παράλληλη συμφωνία που θα διευκολύνει την επέκταση του Έργου Shah Deniz στις βαλκανικές χώρες.

Η κατασκευή τής υποδομής για τον αγωγό αυτόν αναμένεται να κοστίσει το επιβλητικό ποσό των 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων, καθιστώντας τον ένα από τα πιο ακριβά έργα εξαγωγής φυσικού αερίου στον κόσμο. Αντιπροσωπεύει επίσης την μεγαλύτερη προγραμματισμένη επένδυση στην Ελλάδα και τη Νότια Ευρώπη από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση τής ευρωζώνης. Θα φέρει νέες θέσεις εργασίας και περισσότερες επενδύσεις, οι οποίες απαιτούνται επειγόντως σε ολόκληρη την περιοχή. Ως ποσοστό των συνολικών προμηθειών φυσικού αερίου τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συνεισφορά τού νέου αγωγού θα είναι αρκετά μικρή. Αλλά για χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ελλάδα, οι οποίες βασίζονται κυρίως σε ρωσικό φυσικό αέριο, ο αγωγός θα είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή τους ασφάλεια. Οι διασυνδεδεμένοι αγωγοί φυσικού αερίου στην Ευρώπη, γεμάτοι με αζερικό φυσικό αέριο, θα διασφαλίσουν ότι η Ρωσία δεν μπορεί πλέον να κλείσει την θέρμανση στην Ανατολική Ευρώπη και τον Καύκασο από καπρίτσιο. Επίσης, θα εξαφανιστούν οι ημέρες σοβαρών ελλείψεων αερίου σε περιόδους υψηλής ζήτησης, όπως αυτή που συγκλόνισε την Ευρώπη τον περασμένο Φεβρουάριο. Οι νέες προμήθειες φυσικού αερίου θα βοηθήσουν επίσης την Ευρώπη να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου τού άνθρακα και την ατμοσφαιρική ρύπανση, δεδομένου ότι οι υψηλές τιμές τής ηλεκτρικής ενέργειας τα τελευταία χρόνια έχουν ωθήσει την Ευρώπη προς τον φτηνό αμερικανικό άνθρακα.

Μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές τού Έργου Shah Deniz, όμως, είναι ότι θα διασυνδέσει την υποδομή εφοδιασμού φυσικού αερίου των περισσότερων χωρών τής Νότιας Ευρώπης. Για περισσότερο από μια δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση μιλούσε για την σημασία τού να γίνει αυτό, έτσι ώστε να αυξηθεί η ενεργειακή ασφάλεια. Αλλά άφησε την αποστολή αυτή στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος δεν τίμησε την πρόκληση. Τούτο το νέο έργο είναι επομένως μια ευκαιρία για την Ευρωπαϊκή Ένωση να επιβεβαιώσει τα λεγόμενά της: Από την Ιταλία στην Ελλάδα, στην Βουλγαρία και πιο πέρα, αυτή θα μπορούσε να είναι η αρχή μιας πιο ολοκληρωμένης και ασφαλούς αγοράς φυσικού αερίου.

Ίσως επειδή η ευκαιρία είναι τόσο μεγάλη, πολλές χώρες θα ήθελαν να σταθούν εμπόδιο στο δρόμο της. Πρώτον, αν και η Μόσχα δεν αντιτάχθηκε δημοσίως στην κατασκευή τής εξαγωγικής οδού από το Shah Deniz, θα μπορούσε ακόμα να υπονομεύσει το έργο προσπαθώντας να αποσταθεροποιήσει, για παράδειγμα, την Γεωργία, μέσω της οποίας περνά ο αγωγός. Δεύτερον, το Ιράν έχει τους δικούς του στόχους στο Αζερμπαϊτζάν, με το οποίο μοιράζεται σύνορα και θρησκεία. Πρόσφατα, ως αντίδραση για την πολύ στενή συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με τις κυρώσεις, η Τεχεράνη στήριξε μια σειρά από τρομοκρατικές ενέργειες στο Αζερμπαϊτζάν, και, στις αρχές Νοεμβρίου, Ιρανοί στρατιώτες πυροβόλησαν εναντίον ενός αζερικού στρατιωτικού φυλακίου στα μεταξύ τους σύνορα.

Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, κάποτε ένας αξιόπιστος εγγυητής τής ασφάλειας στην περιοχή, είναι πλέον τόσο επικεντρωμένες στο Ιράν που σχεδόν δεν κοιτάζουν τίποτε άλλο στην περιοχή. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, προκειμένου να προωθήσει τις συνομιλίες με την Τεχεράνη, ακύρωσε την προγραμματισμένη επίσκεψή του στην Ουκρανία, παρά την δημόσια κατακραυγή αφότου ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, «πάγωσε» την συμφωνία σύνδεσης. Ούτε έστειλε η Ουάσιγκτον έναν εκπρόσωπο υψηλού επιπέδου στην τελετή υπογραφής στο Μπακού, παρότι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν τεράστια συμβολή στο έργο για πάνω από 20 χρόνια. Δεκαετίες προσπαθειών των ΗΠΑ και της ΕΕ για να προστατέψουν την ανεξαρτησία των πρώην σοβιετικών κρατών και να δημιουργήσουν ισχυρές συμμαχίες στην περιοχή θα μπορούσαν να χαθούν αν η Ουάσιγκτον δεν συμμετέχει.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, από την άλλη πλευρά, τα μαθήματα είναι κυρίως πολιτικά και ηθικά: Όσο η Ένωση προσπαθεί αρκετά σκληρά, μπορεί να πετυχαίνει εξαιρετικά αποτελέσματα. Ακριβώς όπως δεν τα παράτησε για το φυσικό αέριο τής Κασπίας, δεν θα πρέπει να εγκαταλείψει την επιδίωξη επιρροής στις πρώην σοβιετικές χώρες.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140569/brenda-shaffer/gas-politic...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr