Υπάρχει μια Ουκρανία;

Η Ουκρανία, όταν το 1991 αποσπάστηκε από την Σοβιετική Ένωση, ήταν λίγο πιο ενωμένη ή συνεκτική ως έθνος από τότε που είχε εισέλθει στην ΕΣΣΔ ως σοβιετική σοσιαλιστική δημοκρατία, το 1922. Τα σύνορά της με την Ρωσία και την Λευκορωσία ήταν σε πολλές περιπτώσεις αυθαίρετα και μπερδεμένα. Ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, δημιούργησε μια επιπλέον επιπλοκή, όταν μεταβίβασε την Κριμαία από την Ρωσία στην Ουκρανία το 1954. Συσκευασμένο ως δώρο τής «σοβιετικής φιλίας» στην πατρίδα του την Ουκρανία, όπου ο Χρουστσόφ είχε προεδρεύσει για μεγάλο διάστημα της τρομοκρατίας στην δεκαετία τού 1930, η μεταβίβαση παραμένει ένα αγκάθι στις σχέσεις τής Μόσχας με το Κίεβο, γιατί ο ρωσικός στόλος εξακολουθεί να ελιμενίζεται σε αυτήν την στρατηγική χερσόνησο της Μαύρης Θάλασσας.

Πάνω απ’ όλα, η χώρα διαιρείται μεταξύ εκείνων που προσβλέπουν στην Ευρώπη για τις αξίες και τα ιδανικά τους - κυρίως νεαροί που μιλούν ουκρανικά στις δυτικές και κεντρικές περιοχές - και των πιο ηλικιωμένων ρωσόφωνων στις βιομηχανικές ανατολικές περιοχές και την Κριμαία, που προτιμούν να διατηρήσουν τις παλιές σχέσεις με την Ρωσία. Μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε το Νοέμβριο του 2013 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας τού Κιέβου έδειξε υψηλά επίπεδα στήριξης για την τελωνειακή ένωση μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας στην ανατολική Ουκρανία (64%), μέτρια επίπεδα στήριξης στην κεντρική Ουκρανία (29 %), και τα χαμηλότερα επίπεδα στα δυτικά (16%). Ένα δημοψήφισμα σχετικά με το εάν η χώρα θα πρέπει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε το αντίστροφο μοτίβο: 66% υπέρ στα δυτικά, 43% στο κέντρο, και μόνο το 18% στα ανατολικά.

Θα ήταν δύσκολο να υποστηριχθεί ότι το μέλλον τής Ουκρανίας βρίσκεται στην Ανατολή. Βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, οι Ουκρανοί δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αποκοπούν από την Ρωσία, η οποία ελέγχει τον ενεργειακό εφοδιασμό τους, κατέχει το μεγαλύτερο μέρος τού χρέους τους, και έχει ισχυρούς δεσμούς με τις βιομηχανίες τους. Αλλά μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη είναι η καλύτερη ελπίδα που οι έχουν Ουκρανοί για καλή διακυβέρνηση και οικονομικό εκσυγχρονισμό - για τον «κανονικό» τρόπο ζωής που φαίνεται να είναι η κατευθυντήρια έμπνευση της αντιπολίτευσης στις διαδηλώσεις. Η Ρωσία μπορεί να προσφέρει μόνο νοσταλγία για το παρελθόν, όχι την υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον.

Αλλά οι Ουκρανοί εθνικιστές καλά θα κάνουν να θυμούνται ότι το ευρωπαϊκό όνειρό τους είναι ακριβώς αυτό - ένα όνειρο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναμφίβολα βλέπει με συμπάθεια τα ουκρανικά αιτήματα για πολιτικές μεταρρυθμίσεις, και τούτο είναι σίγουρα ένα σημαντικό βήμα: η Ουκρανία έχει υπηρετηθεί άσχημα από διεφθαρμένους πολιτικούς για πάρα πολύ καιρό. Αλλά οι Βρυξέλλες είναι απίθανο να δεσμευτούν στα μεγαλειώδη οράματα κάποιων Ουκρανών. Δεν θα υπάρξουν ταξίδια χωρίς βίζα για τους Ουκρανούς, πόσω μάλλον η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ. Η Ουκρανία είναι πολύ μεγάλη και πολύ φτωχή για να την απορροφήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Ουκρανοί που είναι δύσπιστοι έναντι της Ευρώπης δεν κάνουν λάθος να πιστεύουν ότι η Ευρώπη σκέπτεται ως επί το πλείστον τα δικά της συμφέροντα όταν στηρίζει τους διαδηλωτές στο Κίεβο.

Με δεδομένο το πόσο διχασμένη είναι η Ουκρανία σε αυτά τα ζητήματα - και πόσο ασύμβατες είναι οι επιθυμίες τής Ρωσίας με εκείνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης – η Ουκρανία θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να βασιστεί σε προηγούμενα από άλλα μέρη τής Ανατολικής Ευρώπης: να αποφασίσει για την τύχη τής χώρας με δημοψήφισμα. Η διάσπαση της Τσεχοσλοβακίας, το λεγόμενο βελούδινο διαζύγιο, το 1993 ήταν ως επί το πλείστον ένας φιλικός διαχωρισμός που κυρώθηκε, και έτσι νομιμοποιήθηκε, από τους ίδιους τους πολίτες τής χώρας. Οι πολιτικοί τής Ουκρανίας θα μπορούσαν ομοίως να επιτρέψουν στον πληθυσμό να αποφασίσει την βασική πορεία τής εξωτερικής πολιτικής τής χώρας. Θα είναι μια μπερδεμένη διαδικασία, και θα υπάρξουν πολλοί που θα υποστηρίζουν ευλόγως ότι η ουκρανική ταυτότητα συνίσταται ακριβώς στην διατήρηση κάποιας σχέσης και με την Ανατολή και με την Δύση. Αλλά, μια εξωτερική πολιτική μέσω δημοψηφίσματος θα ήταν προτιμότερη από την οριστική διχοτόμηση της Ουκρανίας, η οποία μοιάζει όλο και περισσότερο πιθανή. Και δεδομένης της τραγικής ιστορίας τής Ουκρανίας στον εικοστό αιώνα, είναι βέβαιο ότι θα ήταν προτιμότερη κι από μια λύση που θα επιβληθεί από κάποια εξωτερική δύναμη.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140560/orlando-figes/there-is-no-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr