Η αναπτυξιακή φούσκα

Οι προσπάθειες των πλούσιων χωρών να βοηθήσουν τις φτωχότερες άρχισε στα σοβαρά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με το Σχέδιο Μάρσαλ. Από τις αρχές τής δεκαετίας τού 1960, οι δυτικές δυνάμεις βοηθούσαν πρώην αποικίες να αναπτύξουν τους γεωργικούς και βιομηχανικούς τομείς τους. Τα σχέδια αυτά φαίνεται να λειτούργησαν. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η παγκόσμια φτώχεια έπεσε κατακόρυφα. Αλλά στην πορεία, η οικονομική ανάπτυξη μεταμορφώθηκε σε κάτι άλλο: μια «βιομηχανία» πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που χαρακτηρίζεται από «διεύρυνση της αποστολής» της. Σήμερα, η ανάπτυξη έχει καταλήξει να σημαίνει πάρα πολλά πράγματα - τόσα πολλά, που «η ανάπτυξη έχει γίνει τα πάντα για όλους τους ανθρώπους, έτσι ώστε με κάθε δυνατό τρόπο θα μπορούσε να σώσει μερικούς», για να παραφράσουμε τον απόστολο Παύλο. Η προκύπτουσα κατακερματισμένη προσέγγιση, η οποία διασπείρει τους πόρους, βλάπτει τους φτωχούς τού κόσμου.

Το τοπίο τής ανάπτυξης δεν ήταν ποτέ πιο γεμάτο απ’ ό, τι είναι σήμερα. Διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα, εργάζονται δίπλα-δίπλα με τους εθνικούς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID), μη κυβερνητικές οργανώσεις όπως η Oxfam και η World Vision, και φιλανθρωπικούς οργανισμούς, όπως τα Ιδρύματα Κλίντον και Γκέιτς. Καθώς ο αριθμός των φορέων έχει αυξηθεί, ο ορισμός τής ανάπτυξης έχει επεκταθεί, οδηγώντας πολλούς στον συγκεκριμένο χώρο να δίνουν έμφαση σε περιφερειακούς στόχους μακριά από τις ανησυχίες των φτωχότερων του κόσμου. Στο υπό την επεξεργασία τού Nicholas Kristof ιστολόγιο των New York Times, μια ανάρτηση με τίτλο «Τρία πράγματα που η Παγκόσμια Ανάπτυξη θα Μπορούσε να Κάνει Καλύτερα» τοποθετεί την προώθηση του θηλασμού στην κορυφή τής λίστας. Ορισμένες ομάδες έφτασαν να ειδικεύονται μέχρι και στην αποστολή στην Αφρική υπολειμμάτων σαπουνιών από ξενοδοχεία (το Global Soap Project, μια συνεργασία με την αλυσίδα ξενοδοχείων Hilton), αρκουδάκια σε παιδιά που έχουν πληγεί από φυματίωση (Teddies or Tragedies) και κλόουν για τους ανθρώπους σε περιοχές που υφίστανται κρίση (Clowns Without Borders).

Αλλά, δεν είναι μόνο οι ειδήμονες και όσοι εργάζονται για εξειδικευμένες φιλανθρωπικές οργανώσεις που στριμώχνουν άσχετους στόχους στην κατηγορία τής ανάπτυξης. Πολλοί εμπειρογνώμονες και πολιτικοί θεωρούν τους ακόλουθους στόχους μεταξύ των κορυφαίων προτεραιοτήτων τους: την παροχή καθολικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, την προώθηση της ισότητας των δύο φύλων, την βελτίωση της μητρικής υγείας και την ανάπτυξη «μιας παγκόσμιας σύμπραξης για την ανάπτυξη». Αν οι στόχοι αυτοί φαίνονται γνωστοί, είναι επειδή όντως είναι γνωστοί: είναι ορισμένοι από τους λεγόμενους Αναπτυξιακούς Στόχους τής Χιλιετίας, τους οποίους ανακοίνωσε ο ΟΗΕ το 2000 και ποτέ δεν είχε πραγματικά την ευκαιρία να τους πετύχει μέχρι την προθεσμία τού 2015. Άλλοι οργανισμοί έχουν υιοθετήσει παρόμοια ευρεία ατζέντα. Ο USAID, για παράδειγμα, προωθεί πράγματα τόσο διαφορετικά όσο τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, την διαφάνεια στην διακυβέρνηση, τις στόφες μαγειρικής, τον οικοτουρισμό, και τα φόρουμ πολιτικής συμφιλίωσης.

Για να είμαστε δίκαιοι, είναι αλήθεια ότι οι αιτίες τής υπανάπτυξης - οι αποτυχίες τής αγοράς που οδηγούν στην επίμονη φτώχεια - είναι πολλές και αλληλένδετες, οπότε το να αντιμετωπιστεί μόνο ένα πρόβλημα είναι εξαιρετικά απίθανο να βγάλει τα χωριά από την φτώχεια, για να μην αναφέρουμε περιοχές ή ολόκληρες χώρες . Δεν υπάρχουν μαγικοί τρόποι, και αυτός είναι ο λόγος που πολλοί ειδικοί για την ανάπτυξη ήταν επιφυλακτικοί για την μανία περί την μικροχρηματοδότηση αφότου ο Muhammad Yunus και η Grameen Bank μοιράστηκαν το Νόμπελ Ειρήνης το 2006: ακόμα και αν θα μπορούσε κανείς να εξαλείψει πλήρως τις αποτυχίες τής πιστωτικής αγοράς δίνοντας μικρά δάνεια στους φτωχούς, πολλά άλλα ελαττώματα τής αγοράς θα παραμείνουν ώστε να περιορίσουν την ανάπτυξη. Ένα δάνειο σε μια φτωχή μόνη γυναίκα μπορεί να της επιτρέψει να αγοράσει μια ραπτομηχανή και να ξεκινήσει την δική της επιχείρηση επιδιόρθωσης ρούχων, αλλά απόντων των ασφαλιστικών αγορών, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να χρειαστεί να πουλήσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία της (συμπεριλαμβανομένης της ραπτομηχανής) ώστε να πληρώσει για την ιατρική περίθαλψη ενός άρρωστου παιδιού της.

Πολλοί, αν όχι όλοι, στόχοι που επιδιώκονται από τους «πολιτικούς τής ανάπτυξης» είναι αξιέπαινοι και για τους ίδιους. Ο αναπτυσσόμενος κόσμος χωρίς αμφιβολία θα ήταν σε καλύτερη θέση με την ισότητα των φύλων, και μπορεί ακόμη και να υπάρχουν κάποιοι φτωχοί άνθρωποι που θα καλωσορίσουν το ανακυκλωμένο σαπούνι, τα αρκουδάκια ή τους κλόουν. Αλλά, είναι κάτι περισσότερο από τραβηγμένο να κατηγοριοποιήσει κανείς αυτές τις προσπάθειες ως μέρος τής ανάπτυξης, η οποία θα πρέπει να επικεντρωθεί στην παραγωγή υψηλότερων, πιο σταθερών εισοδημάτων. Πράγματι, πολλοί από αυτούς τους υψηλούς αναπτυξιακούς στόχους επιτεύχθηκαν από τις πλούσιες χώρες ως ένα υποπροϊόν των εν λόγω μεγαλύτερων, πιο σταθερών εισοδημάτων – καθώς τα άτομα γίνονται πλουσιότερα, απαιτούν καλύτερα πράγματα τόσο από την αγορά όσο και από το κράτος. Είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και η δημιουργία μιας παγκόσμιας σύμπραξης για την ανάπτυξη (για να σημειώσουμε τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα από τους Αναπτυξιακούς Στόχους τής Χιλιετίας) είναι πραγματικά μέρος τής αναπτυξιακής διαδικασίας - ή ότι οι φτωχότεροι άνθρωποι του κόσμου θα τους κατατάξουν σε οποιοδήποτε σημείο στον κατάλογο των προτεραιοτήτων τους. Όπως ο Ελβετός μελετητής Gilbert Rist το έθεσε στο βιβλίο του με τίτλο History of Development, «η ανάπτυξη- που μέχρι τότε θεωρείτο ως ένα πολύπλοκο αλλά σχετικά συνεκτικό φαινόμενο - έχει διασπαστεί σε ένα σύνολο στόχων των οποίων οι μεταξύ τους δεσμοί σπάνια εξηγούνται».