Το δόγμα Σαρόν

Η επακόλουθη έκρηξη της δεύτερης Ιντιφάντα προώθησε τον Σαρόν, επιτέλους, στην πρωθυπουργία, τον Φεβρουάριο του 2001. Η στάση του απέναντι στην σύγκρουση ήταν σκληρή σύμφωνα με τα ισραηλινά πρότυπα (ακόμα και με τα πρότυπα του Σαρόν) και εξασφάλισε ότι πολλοί περισσότεροι Παλαιστίνιοι άμαχοι θα χάσουν την ζωή τους από όσοι Ισραηλινοί. Ωστόσο, καθώς αντιμετώπιζε, ίσως για πρώτη φορά στην καριέρα του, μια σύγκρουση που σαφώς δεν είχε καμία στρατιωτική λύση, ενέκρινε, με ορισμένες επιφυλάξεις, τον αμερικανικής έμπνευσης και αιγίδας Χάρτη Πορείας για την Ειρήνη, το 2003. Και, το 2004, ο Σαρόν αναγνώρισε ρητά την ανάγκη για ένα παλαιστινιακό κράτος. Ξεκίνησε ακόμη και να αναφέρεται ευθέως στην ισραηλινή «κατοχή» των παλαιστινιακών εδαφών, κάτι που οι περισσότεροι ισραηλινοί δεξιοί σπάνια παραδέχονται.

Ο Σαρόν άλλαζε θέσεις. Αλλά γιατί; Σε γενικές γραμμές, οι Ισραηλινοί ηγέτες που έχουν περάσει από το να είναι υπέρ τής κατοχής, στην υποστήριξη ενός παλαιστινιακού κράτους ωθούνται από τον ίδιο παράγοντα: τα δημογραφικά στοιχεία. Ο Σαρόν δεν ήταν σε θέση να απαντήσει τι θα έκανε το Ισραήλ με τα 4,5 εκατομμύρια Παλαιστινίων στα κατεχόμενα - άνδρες και γυναίκες που δεν μπορούσε ούτε να ενσωματώσει ούτε να κυριαρχήσει ειρηνικά – όπως και οι προκάτοχοί του. Η μόνη βιώσιμη λύση τερματισμού των συγκρούσεων ήταν ένα παλαιστινιακό κράτος.

Ο Σαρόν δεν ήταν ο Ισραηλινός ηγέτης που θα έκανε μια τελική ειρηνευτική συμφωνία με τους Παλαιστινίους. Αλλά, όντως έκανε ένα σημαντικό βήμα, τις επιπτώσεις τού οποίου ούτε οι Παλαιστίνιοι ούτε οι Ισραηλινοί δεν μπορούν να υποτιμήσουν: εκκένωσε οικισμούς στην Λωρίδα τής Γάζας και στην βόρεια Δυτική Όχθη. Ο Σαρόν δεν το έκανε αυτό προς το συμφέρον τής ειρήνης. Το έκανε ως μια ισραηλινή εθνική επιταγή, και έναν τρόπο για την επίλυση ενός στρατηγικού κινδύνου. Η δράση τού Σαρόν μερικές φορές λανθασμένα περιγράφεται ως «απόσυρση» από την Γάζα, αλλά ο Σαρόν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ονόμαζε «μονομερή αναδιάταξη». Με άλλα λόγια, η μετατόπιση των απόψεων του Σαρόν δεν έγινε για την επίτευξη συμφωνίας με τους Παλαιστινίους, αλλά μάλλον υπέρ τής αυξημένης ισραηλινής μονομέρειας. Η δράση του ήταν εξ ολοκλήρου σύμφωνη με τα συμφέροντα του Ισραήλ και πραγματοποιήθηκε χωρίς συμφωνία από την παλαιστινιακή πλευρά.

Στην απροσδόκητη δράση του, ο Σαρόν αντιμετώπισε και ξεπέρασε σημαντική αντίσταση από το ισραηλινό κίνημα υπέρ τού εποικισμού. Εξηγώντας γιατί η εκκένωση ήταν μια στρατηγική και στρατιωτική αναγκαιότητα, κινητοποίησε τελικά την υποστήριξη μιας μεγάλης ισραηλινής πλειοψηφίας. Πράγματι, αυτή η εμπειρία τον οδήγησε να εγκαταλείψει το Λικούντ και να δημιουργήσει ένα νέο κεντροδεξιό κόμμα, το Καντίμα, λίγο πριν το εγκεφαλικό επεισόδιο που τον έθεσε εκτός μάχης. Αρκετοί Ισραηλινοί δημοσιογράφοι έχουν γράψει ότι ο Σαρόν είχε υπολογίσει να επαναλάβει μια μεγαλύτερη αποχώρηση από την Δυτική Όχθη αν γινόταν ο πρώτος πρωθυπουργός τού Καντίμα.

Υπάρχουν δύο κρίσιμα διδάγματα που πρέπει να αντληθούν από την τελευταία σημαντική δράση τού Σαρόν και την τελική κληρονομιά του, το ένα θετικό και το άλλο αρνητικό. Από την θετική πλευρά, ο Σαρόν απέδειξε ότι οι οικισμοί μπορούν, στην πραγματικότητα, να εκκενωθούν. Λόγω των πράξεών του, δεν είναι πλέον ούτε καν δυνατή μια ερώτηση για το εάν η ισραηλινή κυβέρνηση είναι ικανή να κατεδαφίσει τους οικισμούς. Το ερωτήμα είναι απλά, πότε και πού θα επιλέξει να το πράξει. Και αυτό σημαίνει ότι κανένας από τους υπάρχοντες οικισμούς καθώς και άλλες δημογραφικές, υποδομών, τοπογραφικές, ή διοικητικές αλλαγές που το Ισραήλ επιβάλλει στα κατεχόμενα εδάφη δεν θα πρέπει να θεωρηθούν ως μη αναστρέψιμες. Οι συνέπειες αυτού του γεγονότος για τις προοπτικές μιας λύσης δύο κρατών είναι βαθιές.

Από την αρνητική πλευρά, ο Σαρόν απέδειξε για μια ακόμη φορά ότι οι μονομερείς ενέργειες μεταξύ τού Ισραήλ και των Παλαιστινίων αποτελούν ένα αδιέξοδο που παράγει μόνο περισσότερες συγκρούσεις. Οι μονομερείς πράξεις δεν επιτρέπουν στην άλλη πλευρά να εισέλθει σε μια αμοιβαία συμφωνία για τους δικούς της λόγους και ως εκ τούτου να έχει ένα μερίδιο στο να κάνει τα πράγματα να λειτουργούν. Θα ήταν φρονιμότερο για τους Παλαιστινίους να έχουν ανταποκριθεί στην αποχώρηση από την Γάζα με διαφορετικό τρόπο - στην συγκεκριμένη περίπτωση, επέτρεψαν να πέσει η Γάζα στα χέρια τής Χαμάς αντί να προσπαθήσουν να φτιάξουν μια κοινωνία που να λειτουργεί εύρυθμα και σωστά. Αλλά, το Ισραήλ δεν τους έδωσε κανένα σαφές κίνητρο για να δουν την αποχώρηση ως μια ευκαιρία για πρόοδο. Ακριβώς το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την αποχώρηση του Ισραήλ από τον Λίβανο το 2000, που ήταν μονομερής όπως ήταν και οι διάφορες επιδρομές του στην εν λόγω χώρα.

Οι Ισραηλινοί θα πρέπει να το εξετάσουν αυτό όταν διαμαρτύρονται ότι οι «αποσύρσεις» τους από τον Λίβανο και την Γάζα «επιβραβεύτηκαν» με ρίψεις πυραύλων από την Χεζμπολάχ και την Χαμάς. Για να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι οι Άραβες είναι απείθαρχοι ή ότι οι συμφωνίες με αυτούς είναι αδύνατες πρέπει να παρερμηνεύει άσχημα την πραγματικότητα αυτών των πολιτικών. Αυτό που παράγει η μονομέρεια, είναι μια αλλαγή στο πλαίσιο της σύγκρουσης, όχι το τέλος της. Το ίδιο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ισχύει σε κάθε ισραηλινή μονομερή ενέργεια, όπως φέρεται να προβλέφθηκε από τον Σαρόν στην Δυτική Όχθη.

Αρκεί να αντιπαραβληθεί το ιστορικό τής μονομέρειας με εκείνο των αμοιβαίων συμφωνιών μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων γειτόνων του. Η συνθήκη ειρήνης με την Ιορδανία είναι στερεή σαν βράχος, και αυτή με την Αίγυπτο έχει επιβιώσει των μεταβάσεων από τον Ανουάρ ελ Σαντάτ στον Χόσνι Μουμπάρακ, στην στρατιωτική εξουσία και στον Μοχάμεντ Μόρσι και τώρα στη νέα, προσωρινή κυβέρνηση της Αιγύπτου, εντελώς αλώβητη. Ακόμη και η ανακωχή με την Συρία υπήρξε σε μεγάλο βαθμό ικανοποιητική από την πλευρά των Ισραηλινών.