Κερδίζοντας την ειρήνη… αποτυγχάνοντας στην Γενεύη

Αργότερα αυτόν τον μήνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, οι βασικές χώρες τής περιοχής και άλλα μέλη τής διεθνούς κοινότητας θα παρακολουθήσουν το συνέδριο ειρήνης τής Γενεύης II. Στην Ουάσιγκτον, η συζήτηση μαίνεται μεταξύ των σκεπτικιστών, που απορρίπτουν την διάσκεψη ως μια μάταιη προσπάθεια, και των αισιόδοξων, που την βλέπουν ως μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία που θα μπορούσε να επιλύσει την κρίση στην Συρία. Και οι δύο πλευρές χάνουν το νόημα.

Είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς το επιχείρημα των σκεπτικιστών ότι ο χρόνος δεν είναι ο κατάλληλος για μια συνολική συμφωνία μεταξύ του προέδρου τής Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, και των ανταρτών που πολεμούν το καθεστώς του. Κανένα μέρος δεν είναι έτοιμο να εγκαταλείψει την πιθανότητα νίκης, και οι περιφερειακοί χορηγοί και των δύο πλευρών συνεχίζουν να τους στηρίζουν, να τους χρηματοδοτούν και να τους εξοπλίζουν. Αλλά, η ειρήνη δεν είναι το σωστό σημείο αναφοράς βάσει του οποίου κρίνεται η Γενεύη II. Ιστορικά, ο τερματισμός εμφυλίων πολέμων περιελάμβανε μακρές και δύσκολες διαπραγματεύσεις, που, στην καλύτερη περίπτωση, είναι πολύ σημαντικό να δημιουργήσουν σταδιακά τις προϋποθέσεις για διαρκή ειρήνη.

Ναι, η Γενεύη II πιθανότατα θα αποτύχει να παράξει μια λύση στην συριακή σύγκρουση. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να λάβουν μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι θα αποτύχει με τρόπο που να προάγει την ειρήνη. Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία μπορούν να βελτιώσουν τις προοπτικές για ειρήνη με την δημιουργία ενός γύρου διαπραγματεύσεων μεταξύ των περιφερειακών χορηγών τών αντιμαχόμενων μερών τής Συρίας.

ΡΩΣΙΚΗ ΡΟΥΛΕΤΑ

Αντί για μια ευκαιρία επίτευξης ειρήνης, η Γενεύη ΙΙ είναι μια ευκαιρία για να μπει μια σφήνα μεταξύ Μόσχας και Άσαντ και έτσι να προωθηθεί η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας σχετικά με την σύγκρουση στην Συρία. Μια τέτοια συνεργασία είναι το κλειδί τόσο για την ανακούφιση της ανθρωπιστικής καταστροφής στην Συρία όσο και για έναν τερματισμό τού πολέμου μέσω διαπραγματεύσεων. Στις συνομιλίες, λοιπόν, ο στόχος των ΗΠΑ θα πρέπει να είναι να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε ο Άσαντ να απορρίψει ανοιχτά μια συμφωνία για την οποία όλες οι άλλες πλευρές, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, συναινούν.

Η επίτευξη ενός τέτοιου αποτελέσματος θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αλλά δεν χρειάζεται να είναι αδύνατη, στο μέτρο που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κατανοήσουν τους ρωσικούς στόχους. Η ρωσική προσέγγιση στην Γενεύη θεωρείται ευρέως στην Ουάσιγκτον ως μια προσπάθεια να διατηρηθεί το status quo, αντί να προκαλέσει μια πραγματική μετάβαση. Αλλά αυτή η ερμηνεία είναι άστοχη.

Στην πραγματικότητα, η Ρωσία είναι σοβαρή για την Γενεύη ΙΙ, έστω και αν έχει μια πολύ διαφορετική προοπτική για το τι μπορεί να επιτύχει εκεί. Για την Ρωσία, η συνάντηση είναι ένα όχημα για να διευκολύνει μια πολιτική διευθέτηση μεταξύ Σύριων, όχι μια ευκαιρία των εξωτερικών παραγόντων να διαπραγματευτούν το τέλος τού καθεστώτος Άσαντ. Η Μόσχα επέμεινε ότι αυτό είναι μια κατευθυντήρια αρχή στο ανακοινωθέν τής Γενεύης, το έγγραφο τού Ιουλίου τού 2012 που διέπει την Γενεύη II, και οι πολιτικές και οι δράσεις της δεν έχουν αλλάξει από τότε. Πάνω από όλα, η Μόσχα θέλει να αποφευχθεί η νομιμοποίηση μιας καθοδηγούμενης από τις ΗΠΑ αναγκαστικής απομάκρυνσης μιας νυν κυβέρνησης ή μια προσπάθεια να επιλέξουν οι ΗΠΑ τους νικητές σε μια εσωτερική σύγκρουση. Σε κάθε περίπτωση, όπως πιστεύει η Ρωσία, θα δημιουργηθεί ένα εξαιρετικά επικίνδυνο προηγούμενο - τόσο για την περιοχή όσο και, ενδεχομένως, για τον εαυτό της.

Η συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας τού Σεπτεμβρίου για τα χημικά όπλα τής Συρίας αποδεικνύει αυτό το σημείο. Η Μόσχα συμφώνησε σε μια ρύθμιση που στερεί τον Άσαντ από τα χημικά όπλα του, κάτι που υπήρξε μια μεγάλη παραχώρηση, αν υπολογίσει κανείς ότι είχε, μόλις λίγες εβδομάδες πριν, απορρίψει πολύ λιγότερο φιλόδοξες προτάσεις. Ο λόγος τής μεταστροφής; Η Ρωσία θεώρησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν στα πρόθυρα στρατιωτικού χτυπήματος, και αντιλήφθηκε ότι η συμφωνία για τα χημικά όπλα θα μπορούσε να αποτρέψει κάτι τέτοιο. Ως ένα ωραίο μπόνους, κέρδισε επίσης την προώθηση ενός από τα λίγα παγκόσμια δημόσια αγαθά για τα οποία ενδιαφέρεται η Ρωσία: την μη διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής, ιδιαίτερα σε εξτρεμιστικές ομάδες.

Επιπλέον, η Μόσχα έχει δηλώσει με διάφορους τρόπους ότι η πολιτική της δεν καθοδηγείται από ανησυχία σχετικά με την θέση τού Άσαντ στο μέλλον τής Συρίας. Ανώτεροι αξιωματούχοι το έχουν πει, και η Ρωσία ψήφισε υπέρ των ψηφισμάτων 2042 και 2118 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία έκαναν λόγο για «πολιτική μετάβαση» στην Συρία. Με το να υποστηρίξει το ανακοινωθέν τής Γενεύης, το οποίο προβλέπει ότι η αντιπολίτευση θα συνυπογράψει την σύνθεση της μελλοντικής συριακής ηγεσίας, η Μόσχα έχει ήδη εγκρίνει σιωπηρά μια μετάβαση που δεν περιλαμβάνει τον Άσαντ.

Εάν οι ενέργειες της Ρωσίας καθοδηγούντο από την επιθυμία της να κρατήσει τον Άσαντ στην εξουσία με κάθε κόστος, θα έπρεπε να δίνει στο καθεστώς καραβιές όλμων, βλημάτων και αρμάτων μάχης, και να στέλνει ένστολους στρατιωτικούς συμβούλους (δηλαδή, όλα όσα κάνει το Ιράν). Αντ’ αυτού, οι πωλήσεις όπλων περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό σε εξελιγμένα συστήματα αεράμυνας, τα οποία είναι άχρηστα στον αγώνα εναντίον των ανταρτών. Οι όροι των εν λόγω συμφωνιών είναι εμπορικοί - μετρητά κατά την παράδοση - και δεν αποτελούν στρατιωτική βοήθεια.

Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγνωρίσουν ότι οι στόχοι τής Ρωσίας είναι σχετικοί με την διαδικασία και όχι με τα αποτελέσματα μιας διευθέτησης, και ενεργήσουν με αυτόν τον τρόπο, οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να παράξουν στενότερη συνεργασία ΗΠΑ-Ρωσίας για την Συρία. Η Ουάσιγκτον πρέπει να αφήσει να εξελίσσονται οι συνομιλίες με έναν τρόπο που να δείχνει στη Μόσχα ότι ο Άσαντ και η παρέα του - και όχι η αντιπολίτευση, η πολιτική των ΗΠΑ ή άλλων κρατών τής περιοχής - είναι το κύριο εμπόδιο για την ειρήνη και την σταθερότητα.

Αυτό δεν μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να γίνει. Ο Άσαντ φαίνεται να μην έχει καμία πρόθεση να διαπραγματευθεί μια συμφωνία ή να υποστηρίξει κανενός είδους καταμερισμό τής εξουσίας. Αλλά το Κρεμλίνο υπήρξε πρόθυμο να του δώσει το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Μέχρι ο Άσαντ να δείξει την κακή πίστη του, απορρίπτοντας δημοσίως μια διευθέτηση που θα δέχεται η Ρωσία, η Μόσχα θα συνεχίσει να τον θεωρεί ως μέρος τής λύσης και όχι ως την πηγή τού προβλήματος.

Υπάρχει κάποιο προηγούμενο για μια τέτοια αλλαγή στην πολιτική τής Ρωσίας. Το 2009, η Τεχεράνη απέρριψε δημοσίως μια ρωσική προσφορά να αποθηκεύσει εμπλουτισμένο ουράνιο του Ιράν - μια συμφωνία που το Ιράν είχε αποδεχθεί ημέρες νωρίτερα. Εξοργισμένη από την προδοσία τού Ιράν, η Ρωσία υποστήριξε τις σκληρές νέες κυρώσεις του ΟΗΕ εναντίον τού Ιράν τον Ιούνιο του 2010.

Ομοίως, αν η Γενεύη ΙΙ αποτύχει επειδή ο Άσαντ απορρίπτει μια λογική λύση που υποστηρίζουν όλα τα άλλα μέρη, η Μόσχα θα αρχίσει να βλέπει ότι η επιθυμία της τόσο για σταθερότητα στην περιοχή όσο και για την αποφυγή μιας αναγκαστικής αλλαγής καθεστώτος απαιτεί στενότερη συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Θα μπορούσε τότε να πιέσει τον Άσαντ να αποδεχθεί μια μετάβαση. Θα μπορούσε επίσης να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το υπόλοιπο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κατάστασης στην Συρία, ιδιαίτερα με την επιδίωξη έγκρισης για τους οργανισμούς τού ΟΗΕ να εισέλθουν στην Συρία μέσω των συνοριακών διαβάσεων που δεν ελέγχονται από την Δαμασκό, κάτι που θα μπορούσε να φέρει την αδήριτα αναγκαία βοήθεια σε εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στις περιοχές που ελέγχει η αντιπολίτευση.

ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗ

Ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στην Γενεύη II, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αναπτύξει μια παράλληλη περιφερειακή οδό για την ειρήνη στην Συρία. Μαζί, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία θα πρέπει να πιέσουν για διαπραγματεύσεις που θα συγκαλούν τους περιφερειακούς υποστηρικτές τής αντιπολίτευσης και του καθεστώτος, χωρίς οι συριακές πλευρές να είναι παρούσες. Αυτό θα ήταν ένα μισό βήμα υποχώρησης από τις πρόσωπο-με-πρόσωπο συνομιλίες μεταξύ της αντιπολίτευσης και του καθεστώτος που οραματίστηκε στη Γενεύη II. Αυτό το αποκαλούμε Γενεύη 1,5 [3].

Μια περιφερειακή οδός είναι απαραίτητη, διότι ο συριακός εμφύλιος πόλεμος έχει γίνει ένας πόλεμος δι’ αντιπροσώπων - κυρίως μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, αλλά σημαντικό ρόλο έπαιξαν το Κατάρ, η Τουρκία και το Ιράκ. (Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία συμμετέχουν επίσης σε αυτό τον πόλεμο δια πληρεξουσίων, αν και σε μικρότερο βαθμό από ό, τι οι περιφερειακοί παράγοντες). Ο τρόπος για την επίλυση αυτών των πολέμων δι’ αντιπροσώπων είναι σαφής. Μέχρι οι βασικοί ξένοι υποστηρικτές να φτάσουν σε κάποια διευθέτηση, θα συνεχίσουν να χρηματοδοτούν, να εξοπλίζουν, και με κάθε τρόπο να δίνουν στους αντιπροσώπους τους την ελπίδα τής νίκης. Αυτή η δυστυχής δυναμική λειτούργησε συχνά κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, και κράτησε πολλές δεκαετίες στην Αγκόλα, την Γουατεμάλα και το Βιετνάμ.

Μέχρι στιγμής, καμιά διεθνής προσπάθεια διαμεσολάβησης για την Συρία δεν ζήτησε ρητά να εξεταστεί ο ρόλος των περιφερειακών παικτών και οι μεταξύ τους συγκρούσεις. Η πρώτη συνάντηση της Γενεύης απέκλεισε το Ιράν και την Σαουδική Αραβία, δύο βασικούς παράγοντες, και το ανακοινωθέν που προέκυψε από την συνάντηση επικεντρώθηκε στις αρχές τού ψηφίσματος για έναν τερματισμό τού εμφυλίου πολέμου και όχι στα στοιχεία αυτής τής σύγκρουσης. Ο σκοπός μιας διάσκεψης «Γενεύη 1,5» θα είναι να διευκολυνθεί η ενδεχόμενη πολιτική λύση εντός τής Συρίας, με το να κοπεί η δραστηριότητα των περιφερειακών φορέων που τροφοδοτούν την σύγκρουση.

Τέτοιες διαπραγματεύσεις δεν είναι εύκολες. Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος είναι μόνο ένα πεδίο μάχης σε μια πολύ ευρύτερη πάλη μεταξύ τού Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Το να έρθουν αυτοί οι δύο βασικοί αντίπαλοι σε μια διευθέτηση για την Συρία θα απαιτήσει ακόμη και την θρυλική επιμονή τού υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι. Και οι δύο θα πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι έχουν λίγες ελπίδες για να υλοποιήσουν τους μαξιμαλιστικούς στόχους τους. Στη συνέχεια, οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι διαμεσολαβητές θα αναζητήσουν μια φόρμουλα που να μπορεί να εμπεριέχει τα ζωτικά τους συμφέροντα στο μέλλον τής Συρίας και να διασφαλίζει αμοιβαία αυτοσυγκράτηση. Αυτή η φόρμουλα δεν θα καθορίσει το ποιος κυβερνά την Συρία, αλλά θα επιτρέψει στις ίδιες τις συριακές πλευρές να διαπραγματευθούν χωρίς τον φόβο ότι οι ξένοι παράγοντες θα σαμποτάρουν κάθε συμφωνία.

Οι περιφερειακοί φορείς πρέπει να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι μια ολοκληρωτική νίκη είναι αδύνατη. Για το Ιράν, η συριακή σύγκρουση είναι μια μαύρη τρύπα για τις ήδη χειμαζόμενες δυνατότητές του. Η εμπλοκή του στην διαμάχη έχει βλάψει την φήμη του στον αραβικό κόσμο, τροφοδότησε θρησκευτική βία αλλού, και οδήγησε σε ανοδική πορεία τον σουνιτικό εξτρεμισμό στην Συρία. Η Τεχεράνη μπορεί συνεπώς να δεχτεί μια λύση που να προστατεύει τα πιο σημαντικά συμφέροντά της στην Συρία: δηλαδή, την εξασφάλιση της σύνδεσής της με την Χεζμπολάχ και με τον Λίβανο και το να προλάβει ότι η Δαμασκός θα ελέγχεται από ένα καθεστώς μαριονέτα των περιφερειακών αντιπάλων τού Ιράν.

Όσο για τους Σαουδάραβες, ο εξτρεμισμός που προέρχεται από την Συρία θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τον ίδιο τον Οίκο των Σαούντ. Περαιτέρω, οι αντιπρόσωποί τους στη Συρία, στην καλύτερη περίπτωση κρατούν τις γραμμές καθώς το συριακό καθεστώς συνεχίζει να επιδεικνύει την αντοχή του. Οι Σαουδάραβες απλά δεν έχουν την δυνατότητα να κερδίσουν έναν μακροχρόνιο πόλεμο δι’ αντιπροσώπων κατά του Ιράν στην Συρία. Θα μπορούσε, ως εκ τούτου, να συγκατανεύσουν σε μια συμφωνία καταμερισμού τής εξουσίας που θα τους δώσει κάποια επιρροή σε ένα μεταβατικό καθεστώς στην Συρία. Ακόμη και αυτό το σενάριο θα αποτελούσε σημαντική βελτίωση συγκριτικά με την θέση τής Σαουδικής Αραβίας στην Συρία πριν από τη σύγκρουση.

Μια ομάδα χωρών που περιελάμβανε το Ιράν, την Ρωσία, την Σαουδική Αραβία και τις Ηνωμένες Πολιτείες όντως συγκεντρώθηκε πρόσφατα για να συζητήσει τρόπους για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας [4] για τις πολλές χιλιάδες των αθώων που αντιμετωπίζουν την πείνα στην Συρία. Και ακόμη κι αυτό ήταν ένα σημαντικό επίτευγμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία θα μπορούσαν να βασιστούν στην δυναμική αυτή ώστε να πιέσουν για μια Γενεύη 1,5.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία είναι σε καλή θέση για να ηγηθούν μαζί μιας Γενεύης 1,5 - ανεξάρτητα από το ως θα πάει η Γενεύη II. Και οι δύο έχουν ένα κοινό συμφέρον να εμποδίσουν τους ισλαμιστές εξτρεμιστές από το να κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος στην Συρία. Και ο καθένας έχει τις δικές του δυνάμεις και περιφερειακές διασυνδέσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να ωθήσουν το Κατάρ, την Σαουδική Αραβία και την Τουρκία σε έναν πιο εποικοδομητικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις και η Ρωσία θα μπορούσε να κάνει το ίδιο με το Ιράν.

Ο Κέρι άφησε να εννοηθεί πρόσφατα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως να μελετήσουν να επιτρέψουν μια εμπλοκή τού Ιράν στην Γενεύη II με κάποια μερική δυναμική, αλλά η πλήρης συμμετοχή τού Ιράν στις συνομιλίες παραμένει εξαρτημένη από την αποδοχή των αρχών τού ανακοινωθέντος τής Γενεύης από την Τεχεράνη. Την Ουάσιγκτον θα την εξυπηρετούσε καλύτερα να βάλει το Ιράν πρώτα στο τραπέζι τής Γενεύης 1,5, γιατί μια διευθέτηση με τους περιφερειακούς αντιπάλους του, αντί για την εμπλοκή σε μια ενδο-συριακή πολιτική διαδικασία, προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία για αλλαγή τής συμπεριφοράς τού Ιράν στην Συρία.

Δεν θα είναι εύκολο. Αλλά η αποδοχή τής τρέχουσας συζήτηση στην Ουάσιγκτον για την Γενεύη θα εγγυάται ουσιαστικά ότι οι προσπάθειες των ΗΠΑ θα καταφέρουν λίγα. Μια συνάντηση στα τέλη Ιανουαρίου είναι απίθανο να φέρει την ειρήνη στην Συρία. Αλλά με μια διττή προσέγγιση που τοποθετεί τον Άσαντ να εμποδίζει μια διευθέτηση στην Γενεύη II και που περιλαμβάνει τους περιφερειακούς παίκτες σε μια παράλληλη διαπραγμάτευση «Γενεύη 1,5», οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν ακριβώς να είναι σε θέση να δημιουργήσουν δυναμική για ειρήνευση στην Συρία.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140641/jeremy-shapiro-and-samuel-...

Συνδέσεις:
[1] http://www.brookings.edu/experts/shapiroj
[2] http://www.iiss.org/samuelcharap
[3] http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/nov/26/us-russia-syria-pro...
[4] http://www.washingtonpost.com/opinions/david-ignatius-in-syria-ousting-a...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr