Η κρίση νομιμοποίησης στην Ουκρανία

Οι τελευταίοι λίγοι μήνες στην Ουκρανία είναι ταραχώδεις. Αυτό που ξεκίνησε στη σύνοδο κορυφής στο Βίλνιους, το Νοέμβριο, ως μέρος της συνεχιζόμενης προσπάθειας της ΕΕ για την δημιουργία μιας Ευρώπης «ενιαίας και ελεύθερης», τώρα φαίνεται όλο και περισσότερο ότι θα μπορούσε να φέρει ως αποτέλεσμα μια Ουκρανία η οποία δεν θα είναι ολόκληρη και ίσως δεν θα είναι ελεύθερη. Καθώς η Ουκρανία μετατοπίστηκε από τις ειρηνικές διαδηλώσεις στις θανατηφόρες μάχες μεταξύ της αστυνομίας και των διαδηλωτών, και από την αποπομπή τού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην κατοχή τής χερσονήσου τής Κριμαίας από την Ρωσία, Ουκρανοί και εξωτερικοί παρατηρητές μιλούν εξίσου ανοιχτά για την κατάρρευσης της χώρας ή την διολίσθησή της σε εμφύλιο πόλεμο.

Τον Νοέμβριο, όλα φαίνονταν τόσο απλά, ή κάπως έτσι πήγαινε η ιστορία. Πολλοί παρατηρητές υποστήριξαν ότι η προσφορά τής Συμφωνίας Σύνδεσης με την ΕΕ, η οποία θα ενίσχυε τους οικονομικούς και πολιτιστικούς δεσμούς τής Ουκρανίας με την Ευρώπη, παρουσίαζε την χώρα ως έχουσα μια απλή επιλογή: τον δρόμο τού εκσυγχρονισμού, της απελευθέρωσης, του κράτους δικαίου, καθώς και της μεγαλύτερης ενσωμάτωσης με την Δύση. Ή την πορεία τού αυταρχισμού, της ευνοιοκρατίας, της στασιμότητας και της ενσωμάτωσης με την Ρωσία. Μετά από μήνες στην διάρκεια των οποίων έστελνε σήματα ότι θα υπογράψει την συμφωνία, ο Γιανουκόβιτς την απέρριψε. Πολλοί πίστεψαν ότι το τέχνασμα ποτέ δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει, και τα πλήθη που συγκεντρώθηκαν στο Μαϊντάν φάνηκε να αποδεικνύουν ότι είχαν δίκιο. Οι μαζικές διαδηλώσεις, σύμφωνα με την κάλυψη και τον σχολιασμό των περισσότερων μέσων ενημέρωσης, ήταν ένα σημάδι ότι οι Ουκρανοί, όπως οι Πολωνοί και οι λαοί τής Βαλτικής πριν από αυτούς, θέλουν την ευημερία και την προβλεψιμότητα που θα προέκυπτε από την ένταξη στην ΕΕ.

Υπάρχουν αλήθειες αλλά και λάθη σε αυτή την αφήγηση. Για 20 χρόνια, η Ουκρανία έχει κάνει λίγο περισσότερη απόσταση από μερικά χιλιοστά προς την Ευρώπη και προς ένα φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο. Είναι βεβαίως αλήθεια ότι οι Ουκρανοί δεν είναι ευχαριστημένοι με το αποτέλεσμα. Οι εκλογές υπήρξαν σχετικά ελεύθερες και ανταγωνιστικές, αλλά λίγα άλλα στοιχεία φιλελευθερισμού ακολούθησαν. Σε όλη την Ουκρανία, οι άνθρωποι εκφράζουν την βαθιά τους δυσαρέσκεια για την διαφθορά και την ανομία που έχει χαρακτηρίσει την μετασοβιετική ιστορία τους. Θέλουν ασφάλεια, ένα τέλος στην κατάχρηση εξουσίας, μια νόμιμη δημοκρατική διαδικασία, και πάνω απ’ όλα την ευημερία που προέρχεται από το κράτος δικαίου. Στον βαθμό που αυτές είναι οι αξίες που αποτελούν την Ευρώπη, οι Ουκρανοί θέλουν να είναι μέρος τής Ευρώπης.

Αλλά η ιδέα τής Ευρώπης και η πραγματικότητα της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι το ίδιο πράγμα. Όταν οι δημοσκόποι από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας τού Κιέβου, τον Νοέμβριο, ρωτούσαν τους Ουκρανούς αν ήθελαν η χώρα τους να ενταχθεί στην ΕΕ, μόνο το 39% είπαν «ναι» (37% ήταν υπέρ της Τελωνειακής Ένωσης υπό την Ρωσία). Αν οι δημοσκόποι ρωτούσαν αν υποστήριζαν μια κυβέρνηση που θα μείωνε τις επιδοτήσεις στην ενέργεια, θα απέλυε εργαζομένους και θα περιέστειλε τις κοινωνικές υπηρεσίες, προκειμένου να μειώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού, ο αριθμός θα μπορούσε να πέσει σε μονοψήφια επίπεδα. Αλλά η ένταξη στην ΕΕ πράγματι θα ανάγκαζε την Ουκρανία να κάνει τέτοιες μεταρρυθμίσεις προκειμένου να κινηθεί η οικονομία της πιο κοντά στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Και η ένταξη στην Ευρώπη απαιτεί πολύ περισσότερα από απλώς μια οικονομική μεταρρύθμιση.

Και εκεί βρίσκεται το παράδοξο. Αν και γεωγραφικά κοντά, η Ουκρανία εξακολουθεί να είναι θεσμικά απομακρυσμένη από την Ευρώπη. Καμιά ουκρανική κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν έχει δείξει πραγματική βούληση να κλείσει αυτό το χάσμα, και οι πολίτες είναι από καιρό διχασμένοι σχετικά με το αν θα έπρεπε να το δοκιμάσουν. Παρά τα όσα λένε οι ηγέτες τής αντιπολίτευσης, υπάρχουν λίγες ενδείξεις ότι η νέα προσωρινή κυβέρνηση της Ουκρανίας, υπό την ηγεσία τού νέου πρωθυπουργού Αρσένι Γιάτσενιουκ, θα είναι πολύ διαφορετική. Μερικά από τα πρώτα της βήματα παραδόξως θυμίζουν το πρόσφατο παρελθόν τής χώρας.

Στα τέσσερα χρόνια που ήταν στην εξουσία ο Γιανουκόβιτς, χρησιμοποίησε τον έλεγχό του επί της Δικαιοσύνης και του κοινοβουλίου για να ασκήσει διώξεις επιλεκτικά στους εχθρούς του, να απαλλοτριώσει αντίπαλες επιχειρήσεις, να αλλάξει το σύνταγμα σύμφωνα με τις προτιμήσεις του και να συσσωρεύσει πλούτο και εξουσία (και μια σειρά από φανταχτερά σπίτια). Στις πρώτες ημέρες της στην εξουσία, η νέα κυβέρνηση έχει εγκαταστήσει δικούς της πιστούς στο γραφείο τού εισαγγελέα, στην αστυνομία και τα δικαστήρια. Ανέτρεψε τον Γιανουκόβιτς χωρίς να χρησιμοποιήσει τις συνταγματικές διαδικασίες. Απελευθέρωσε τους πολιτικούς της φίλους και εξέδωσε εντάλματα σύλληψης εναντίον των εχθρών της. Και έκανε τα στραβά μάτια καθώς ένοπλες πολιτοφυλακές κραδαίνοντας καλάσνικοφ εισέβαλαν στα κυβερνητικά γραφεία και στα σπίτια και τα γραφεία των πολιτικών αντιπάλων της. Παρά την επαναστατική ρητορική τής νέας κυβέρνησης, μια επανάσταση που απλώς αντικαθιστά τα παλιά πρόσωπα με καινούργια δεν είναι καθόλου επανάσταση. Μόνο όταν οι παλιοί, πατριαρχικοί και πολιτικοποιημένοι θεσμοί αντικατασταθούν με νέους η Ουκρανία θα βρει πραγματικά μια θέση στην Ευρώπη.