Προβλήματα αγωγών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Προβλήματα αγωγών

Η Ουκρανία δεν αποτελεί τον μεγαλύτερο ευρωπαϊκό ενεργειακό κίνδυνο

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, καθώς οι Ευρωπαίοι παρακολουθούσαν τους Ρώσους στρατιώτες να εισβάλουν στην Κριμαία, ανατρίχιαζαν στην σκέψη των κρύων μηνών που απομένουν πριν από την άνοιξη, φοβούμενοι ότι η κρίση θα μπορούσε να προκαλέσει διακοπή στις παραδόσεις φυσικού αερίου μέσω αγωγών από την Ρωσία – από τις οποίες πολλές ευρωπαϊκές χώρες εξαρτώνται και οι οποίες διακινούνται κυρίως μέσω Ουκρανίας. Στο μυαλό τους ήταν η ουκρανική κρίση τού φυσικού αερίου του 2009, όταν μια διαφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τις πληρωμές προκάλεσε διακοπή τού εφοδιασμού φυσικού αερίου σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και άφησε πλήθη χωρίς θέρμανση στη μέση τού χειμώνα.

Έκτοτε, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν σημειώσει πρόοδο εξασφαλίζοντας τον εφοδιασμό τους σε φυσικό αέριο, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της υποδομής των ευρωπαϊκών αγωγών, έτσι ώστε το αέριο να μπορεί να ρέει πιο εύκολα μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Αλλά η Ευρώπη παραμένει ευάλωτη. Οι προμήθειες έχουν κάτι να κάνουν με αυτό, αλλά ακόμα πιο προβληματικές μακροπρόθεσμα είναι οι ανεπιτυχείς ευρωπαϊκές πολιτικές ενέργειας, οι καταρρέουσες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, και η αύξηση της κατανάλωσης άνθρακα. Εξηγούν γιατί η Ευρώπη δεν καταναλώνει τις πρόσθετες προμήθειες φυσικού αερίου που είναι ήδη διαθέσιμες.

Τα προβλήματα αυτά είναι και ο λόγος που οι πρόσφατες προτάσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προωθήθηκαν από τον πρόεδρο της αμερικανικής Βουλής John Boehner (R-O.) και τον πρώην ενεργειακό σύμβουλο Jason Bordoff, να επιταχυνθούν οι αμερικανικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη για να προστατευθεί η ήπειρος από την κρίση Ουκρανία, είναι αστήρικτες. Πριν οι Ηνωμένες Πολιτείες βγάλουν το ακροφύσιο αερίου, θα πρέπει να εξετάσουν μερικά θέματα σχετικά με τον ενεργειακό εφοδιασμό τής Ευρώπης. Αν το κάνουν, θα συνειδητοποιήσουν ότι η Ευρώπη μπορεί να κάνει τα μέγιστα για την βελτίωση της ενεργειακής της ασφάλειας με μερικές εσωτερικές διορθώσεις.

ΒΑΛΕ ΑΥΤΟ ΣΤΟΝ ΑΓΩΓΟ

Οι παρατηρητές μπορεί να μιλούν για μια ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, αλλά αυτό αποτελεί ψευδαίσθηση. Κράτη στην περιφέρεια της Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Ουγγαρία, έχουν πολύ υψηλότερες ενεργειακές τιμές και μεγαλύτερες προκλήσεις για την ασφάλεια από εκείνες στο κέντρο τής Ευρώπης, όπως η Γερμανία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το φυσικό αέριο δεν είναι ένα παγκόσμιο αγαθό με μια τιμή, αλλά πωλείται σε διαφορετικές τιμές σε διαφορετικές αγορές, ανάλογα με την τοπική δυναμική τής προσφοράς και της ζήτησης. Οι χώρες τής Δυτικής Ευρώπης έχουν πρόσβαση σε περισσότερες πηγές φυσικού αερίου δια αγωγών από ό, τι οι περισσότερες χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης και ως εκ τούτου, απολαμβάνουν ασφαλέστερες προμήθειες και φθηνότερες τιμές. Οι χώρες τής Ανατολικής Ευρώπης είναι ιδιαίτερα ευάλωτες επειδή οι περισσότερες είναι περίκλειστες και, συνεπώς, δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), οι οποίες μπορούν να παραδίδονται μόνο σε θαλάσσιους λιμένες (οι εξαγωγές των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ευρώπη θα έρθουν ως LNG). Αυτό δεν θα είχε σημασία αν η Ευρώπη διέθετε ένα ισχυρό και διασυνδεδεμένο δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου, αλλά αυτό δεν υπάρχει. Επιπλέον, ακόμη και αν το αμερικανικό LNG θα μπορούσε να φθάσει στην Ανατολική Ευρώπη, οι περισσότερες χώρες δεν θα είχαν την δυνατότητα να το αντέξουν οικονομικά. Το βορειοαμερικανικό LNG, μετά την υγροποίηση, την διαμετακόμιση και την επαναεριοποίηση, θα κόστιζε τουλάχιστον το διπλάσιο της τιμής τού ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών τής Ανατολικής Ευρώπης. Και το φυσικό αέριο είναι ήδη απαγορευτικά ακριβό: Τα τελευταία χρόνια, η υψηλή τιμή του έχει ως αποτέλεσμα την πτώση τής κατανάλωσης φυσικού αερίου και οδήγησε στην ενίσχυση της χρήσης άνθρακα. Με άλλα λόγια, το υγροποιημένο φυσικό αέριο από τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποτελεί πραγματικό ανταγωνιστή για το φυσικό αέριο του αγωγού από την Ρωσία.

Ίσως συνειδητοποιώντας όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι έχουν επικεντρωθεί στην μεταφορά περισσότερου ανατολικού φυσικού αερίου δια αγωγών στην ήπειρο. Στο τέλος τού περασμένου έτους, η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση με την δημιουργία τού Νοτίου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (Southern Gas Corridor). Ο αγωγός αυτός θα ξεκινά από το τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου τού Αζερμπαϊτζάν Shah Deniz [1], και θα καταλήγει στην Ιταλία, συνδέοντας επτά διαφορετικές χώρες. Το έργο θα φθάσει σε μερικές από τις πιο ευάλωτες χώρες τής Ευρώπης και το πιθανότερο είναι να βοηθήσει στη μείωση των τιμών τού φυσικού αερίου εκεί. Με αυτό τον τρόπο, θα περιθωριοποιήσει τον άνθρακα για μια ακόμη φορά και θα βοηθήσει στη μείωση της ρύπανσης και των εκπομπών διοξειδίου τού άνθρακα.

Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Νότιος Διάδρομος φυσικού αερίου έχει δημιουργήσει οργή στη Μόσχα. Η ρωσική Gazprom επιχειρεί να αγοράσει την διαμετακόμιση του φυσικού αερίου και τις υποδομές μεταφοράς κατά μήκος τής διαδρομής τού αγωγού για να προσπαθήσει να υπονομεύσει το έργο. Ακόμη πιο ύπουλα, έχει πληρώσει περιβαλλοντικά κινήματα για να προσπαθήσουν να αναστείλουν την κατασκευή μέσω περιβαλλοντικών ισχυρισμών. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η Gazprom έχει χρησιμοποιήσει κίβδηλα περιβαλλοντικά κινήματα για να προωθήσει τα συμφέροντά της. Έχει επίσης χρηματοδοτήσει εκστρατείες κατά της ρηγμάτωσης [στμ: για το σχιστολιθικό αέριο] στην Ευρώπη, συμπεριλαμβάνοντας την Ουκρανία και την Βουλγαρία, ώστε να επιβραδύνει την ανάπτυξη των τοπικών προμηθειών φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Εάν οι δημόσιοι παρατηρητές στην Ευρώπη δεν παρακολουθούν και δημοσιοποιούν τις πράξεις χειραγώγησης των περιβαλλοντικών ισχυρισμών από πλευράς Ρωσίας, ξεχωρίζοντας τους ισχυρισμούς τους από εκείνους των νομιμοποιημένων περιβαλλοντικών οργανώσεων, η Ευρώπη θα βρεθεί όλο και περισσότερο να εξαρτάται από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου.

Οι ευρωπαϊκές προσπάθειες να αυξήσουν το ανατολικό δια αγωγών αέριο είναι μια καλή αρχή προς την αντιμετώπιση των ενεργειακών δεινών τής ηπείρου. Στο μέλλον, η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την ανάπτυξη διακλαδώσεων από τον νότιο διάδρομο σε άλλες ευάλωτες αγορές, όπως είναι τα Βαλκάνια. Αυτό θα αυξήσει τόσο τον όγκο τού νότιου διαδρόμου φυσικού αερίου που θα φθάσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα βοηθήσει να απογαλακτιστούν χώρες που βρίσκονται ακριβώς δίπλα στα σύνορα της Ευρώπης με την Ρωσία.

ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Τα προβλήματα της Ευρώπης θα ήταν αρκετά δύσκολα ακόμα και αν σχετίζονταν μόνο με τον ενεργειακό εφοδιασμό. Αλλά πάνε βαθύτερα από αυτό. Οι ενεργειακές πολιτικές τής Ευρώπης βασίζονται σε μια ακραία ιδεολογία τής ελεύθερης αγοράς που δεν είναι κατάλληλη για το συνονθύλευμα των ενεργειακών αγορών τής περιοχής. Από τα πρώτα χρόνια τής τελευταίας δεκαετίας, οι Βρυξέλλες έχουν εργαστεί για τη μείωση του ρόλου τού κράτους και των θεσμικών οργάνων τής ΕΕ στον τομέα τής ενέργειας. Έχουν υποστηρίξει την ιδιωτικοποίηση εταιρειών ενέργειας, τον διαχωρισμό των αλυσίδων προμήθειας φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και την υιοθέτηση της τιμολόγησης στους κόμβους αντί των μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας. Η (αναπόδεικτη) παραδοχή τους είναι ότι η απελευθέρωση των αγορών ενέργειας θα ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού.

Οι Βρυξέλλες φαίνεται να εμπνέονται από το σχετικά επιτυχημένο αμερικανικό μοντέλο για το φυσικό αέριο, το οποίο βασίζεται κυρίως στην τιμολόγηση spot και περιλαμβάνει πολύ λίγη κυβερνητική παρέμβαση. Ωστόσο, η αγορά φυσικού αερίου των ΗΠΑ είναι ριζικά διαφορετική από ό,τι στην Ευρώπη: Το απορρυθμισμένο εμπόριο φυσικού αερίου λειτουργεί εσωτερικά, επειδή το περισσότερο αέριο εκεί είναι εγχώριο και κανένας παραγωγός δεν προμηθεύει περισσότερο από το 3%. Στην Ευρώπη, το μεγαλύτερο μέρος τού φυσικού αερίου είναι ξένο και τρεις παραγωγοί, όλοι έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση, προμηθεύουν ο καθένας σχεδόν το ένα τρίτο του συνόλου. Στην περίπτωση της Ευρώπης, η υιοθέτηση της τιμολόγησης στους κόμβους μπορεί πραγματικά να επιτρέψει στους ξένους παίκτες να αυξήσουν την επιρροή τους στην Ευρώπη. Η Gazprom, ο μεγαλύτερος παίκτης, θα μπορούσε να χειραγωγήσει τις τιμές κόμβου πλημμυρίζοντας ή διακρατώντας φυσικό αέριο από συγκεκριμένους κόμβους προς όφελός της.

Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι δυνάμεις τής αγοράς θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη του είδους των υποδομών που χρειάζεται πραγματικά η Ευρώπη. Με εξαίρεση την στήριξη για το Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει την ανομοιομορφία τής ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου. Και δεν υπάρχει πολύ κέρδος που να μπορεί να προκύψει από την οικοδόμηση στρατηγικών μονάδων αποθήκευσης αερίου, διασύνδεσης αγωγών φυσικού αερίου και μηχανισμών αντίστροφης ροής στους αγωγούς, το σύνολο των οποίων θα μπορούσε να αμβλύνει τις επιπτώσεις διαταραχών στην προμήθεια φυσικού αερίου. Τα ευρωπαϊκά κράτη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει επομένως, να πάρουν το προβάδισμα - ή τουλάχιστον να δώσουν στις εταιρείες μια ρυθμιστική ώθηση - προκειμένου να καθιερώσουν προπύργια εναντίον διαταραχών στον εφοδιασμό.

Οι ενεργειακές πολιτικές τής Ευρώπης είναι ανεπαρκείς και σε μια τελευταία περιοχή. Οι προσπάθειές της να αντιμετωπίσει την αλλαγή του κλίματος έχουν οδηγήσει σε έναν διεστραμμένο συνδυασμό - την αυξανόμενη κατανάλωση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και από άνθρακα. Επιπλέον, για να αποτρέψουν το «σβήσιμο των φώτων», οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται στα πρόθυρα του να χρειάζεται να διασώσουν έναν μεγάλο αριθμό γηρασμένων επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, οι οποίες είναι ασύμφορες λόγω μη πρακτικών κανόνων και ρυθμίσεων. Έως ότου η Ευρώπη βάλει σε τάξη τα του ρυθμιστικού οίκου της, οι περισσότερες παραδόσεις φυσικού αερίου δεν θα κάνουν και μεγάλη διαφορά. Εάν υπάρχει ένα μάθημα για την ΕΕ από την επανάσταση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου των ΗΠΑ, είναι ότι οι ενεργειακές πολιτικές πετυχαίνουν καλύτερα όταν το δημόσιο συμφέρον εναρμονίζεται με το εμπορικό.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΗ

Παρ’ όλες τις κουβέντες για τις φαύλες προθέσεις τής Gazprom στην Ευρώπη και την Ουκρανία, η Ευρώπη πρέπει επίσης να θυμάται ότι αυτό δεν είναι μια ξεκάθαρη περίπτωση καλών ανθρώπων απέναντι σε κακούς ανθρώπους. Πάνω από το ήμισυ του φυσικού αερίου που προμηθεύει η Ρωσία προς την Ευρώπη διέρχεται μέσω της Ουκρανίας, και μερικές από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου τής Gazprom βρίσκονται εκεί. Αλλά η χώρα δεν υπήρξε υπεύθυνος εταίρος για την Ρωσία. Διαδοχικοί Ουκρανοί ηγέτες, υποκινημένοι από το προσωπικό κέρδος, έχουν συνωμοτήσει με τοπικούς ολιγάρχες ώστε να κλέβουν φυσικό αέριο και αρνήθηκαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τού Κιέβου για το ρωσικό φυσικό αέριο. Η νέα ουκρανική ηγεσία πρέπει να λάβει μέτρα για τη μείωση της διαφθοράς που σχετίζεται με την βιομηχανία φυσικού αερίου και θα πρέπει να είναι έτοιμη να αυξήσει τις τιμές τής ενέργειας εγχωρίως ώστε να μειωθεί η κατανάλωση.

Παρομοίως, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη δεν θα πρέπει να αντιδράσουν στην απόφαση της Ρωσίας να αυξήσει τις τιμές τού φυσικού αερίου για την Ουκρανία. Αν η άνοδος των τιμών ωθήσει την Ουκρανία να βελτιώσει την εγχώρια ενεργειακή απόδοση, να αναπτύξει κάποιες από τις δυνατότητες εγχώριων πηγών φυσικού αερίου που έχει και να απογαλακτιστεί από την Ρωσία, τόσο το καλύτερο. Επιπλέον, όπως ακριβώς και η Μόσχα δεν πρέπει να είναι υποχρεωμένη να επιδοτεί την σπάταλη κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ουκρανία, ούτε πρέπει ο Αμερικανός φορολογούμενος να την επιδοτεί μέσω δανείων. Το 2014, η Ευρώπη θα εκλέξει νέο κοινοβούλιο και νέα ηγεσία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τής ΕΕ. Στην ατζέντα της θα είναι η επαναχάραξη της ενεργειακής πολιτικής τής Ευρώπης. Ας ελπίσουμε ότι θα συνειδητοποιήσει πως η ενέργεια είναι ένα δημόσιο αγαθό και όχι ένα εμπόρευμα, και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην διασφάλιση ότι τα φώτα δεν θα σβήσουν. Και ελπίζεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μείνουν μακριά από μια αύξηση εξαγωγών μέχρις ότου αυτές οι επιπλέον προμήθειες για την Ευρώπη γίνουν πιο ξεκάθαρες.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141023/brenda-shaffer/pipeline-pr...

Συνδέσεις:
[1] http://www.foreignaffairs.com/articles/140569/brenda-shaffer/gas-politic...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr