Μια νέα μετασοβιετική χάρτα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια νέα μετασοβιετική χάρτα

Γιατί η Δύση πρέπει να προχωρήσει προσεκτικά στην Ουκρανία
Περίληψη: 

Η Δύση έχει καταφέρει να ενσωματώσει γρήγορα πολλές χώρες που κάποτε ήταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Αλλά δεν υπάρχει προηγούμενο για την γρήγορη ενσωμάτωση μιας χώρας όπως η Ουκρανία. Χωρίς την Ρωσία, η Ουκρανία δεν θα έχει καμία οικονομική, δημοσιονομική ή πολιτισμική βιωσιμότητα.

Ο JEFFREY SACHS είναι διευθυντής τού The Earth Institute στο Πανεπιστήμιο Columbia.

Τα γεγονότα κινούνται γρήγορα στην Ουκρανία: Η πολιτική και οικονομική κρίση έχει κλιμακωθεί σε στρατιωτική αντιπαράθεση. Η μαζική εξέγερση στο Κίεβο που ανέτρεψε το διεφθαρμένο και ανίκανο καθεστώς τού Βίκτορ Γιανουκόβιτς το πέτυχε χωρίς ένα σαφές πλαίσιο για την αποκατάσταση του δημοκρατικού κράτους και την διατήρηση μιας σταθερής και υπεύθυνης εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην Ρωσία. Αφότου ο Γιανουκόβιτς εγκατέλειψε το Κίεβο, το κοινοβούλιο της Ουκρανίας αποφάσισε γρήγορα να καταργήσει τον νόμο που είχε θεσπίσει ένα νομικό καθεστώς για τα ρωσικά και άλλες μειονοτικές γλώσσες (αν και η κίνηση αυτή αντιστράφηκε αργότερα). Η Ρωσία απάντησε στην ανατροπή τού Γιανουκόβιτς, την οποία θεώρησε ως παράνομο πραξικόπημα, και στις κινήσεις του κοινοβουλίου, τις οποίες εξέλαβε ως επίθεση στα δικαιώματα των Ρώσων, με στρατιωτική κατοχή τής Κριμαίας, έδρα τού στόλου τής Μαύρης Θάλασσας και τόπο ενός σημαντικού πληθυσμού ρωσόφωνων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές δυνάμεις αντέδρασαν με απειλές επιβολής κυρώσεων και άλλα αντίποινα κατά της Ρωσίας. Υπερβολικοί ισχυρισμοί και από τις δύο πλευρές - στην Δύση για μια επιστροφή στον Ψυχρό Πόλεμο, στη Ρωσία για μια φασιστική κατάληψη της εξουσίας στο Κίεβο - έκτοτε εκτρέφουν την κρίση.

Κατά την εξέταση αυτής της αλυσίδας των γεγονότων, είναι δύσκολο να μην θυμηθεί κανείς την καταστροφική σειρά από λανθασμένους υπολογισμούς που οδήγησαν 100 χρόνια πριν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κατάσταση στην Ουκρανία είναι εξίσου πλήρης δυνατοτήτων για επικίνδυνους λανθασμένους υπολογισμούς από όλες τις πλευρές, που απορρέουν από θερμά συναισθήματα και καυχησιολογίες.

Και οι τέσσερις πλευρές τής κρίσης - Ρωσία, Ουκρανία, Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση - πρέπει τώρα να αναγνωρίσουν τις επικίνδυνες επιπτώσεις τής περαιτέρω κλιμάκωσης. Η Ρωσία στην Κριμαία έχει λάβει μέτρα που είναι παράνομα βάσει του διεθνούς δικαίου. Αλλά αυτό δεν είναι δικαιολογία για στομφώδεις και αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις από την Δύση, που μπορούν να μετατρέψουν μια επικίνδυνη κατάσταση σε καταστροφή. Πρόκειται για μια κρίση που μπορεί ακόμα να επιλυθεί λογικά και ειρηνικά. Θα μπορούσε ακόμα και να τερματιστεί με κάποιο κέρδος για όλα τα μέρη. Αλλά αυτό θα απαιτήσει όχι μόνο την αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας, αλλά και την αναγνώριση της νομιμότητας των συμφερόντων και των ανησυχιών τής Ρωσίας.

Κάθε ουκρανική κυβέρνηση - ειδικά μια, όπως η σημερινή μεταβατική κυβέρνηση, που ενεργεί παίζοντας ρόλο επιστάτη - έχει μια ρεαλιστική ανάγκη να συνεργαστεί με τον ισχυρό γείτονά της. Οι δυτικές δυνάμεις έχουν την ευθύνη να αναγνωρίζουν την περιορισμένη νομιμοποίηση και εντολή τής σημερινής μεταβατικής κυβέρνησης. Οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να πουν στους ηγέτες στο Κίεβο την αλήθεια - ότι η Ρωσία είναι ένας ισχυρός γείτονας, ένας σημαντικός εμπορικός εταίρος, η πηγή των ενεργειακών πόρων τής Ουκρανίας, καθώς και ένας σημαντικός πιστωτής. Η Δύση πρέπει να τονίσει ότι είναι αδύνατο να αγνοηθεί η αναπόφευκτη επιρροή τής Ρωσίας στην Ουκρανία.

ΡΩΣΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ, ΡΩΣΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Έχω δει από κοντά προηγούμενους κύκλους δυσπιστίας. Στις αρχές τής δεκαετίας τού 1990, όταν η Ρωσία ήταν μια καινούργια ανεξάρτητη δημοκρατία (και υπηρετούσα ως σύμβουλος κατά την περίοδο 1992 - 1993 στον πρωθυπουργό Γιεγκόρ Γκαϊντάρ) οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να δώσουν επειγόντως την αναγκαία οικονομική βοήθεια προς την Ρωσία για την σταθεροποίηση της οικονομικής κρίσης που κληρονόμησε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ρωσικός λαός, και χωρίς αμφιβολία ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, πήρε ένα μάθημα από αυτή την εμπειρία: όταν η πίεση έφτασε στο απροχώρητο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονταν να βοηθήσουν ακόμη και μια δημοκρατική Ρωσία κατά την διάρκεια μιας περιόδου πραγματικής οικονομικής απελπισίας. Οι Ρώσοι κατέληξαν στο συμπέρασμα (δυστυχώς σωστό, κατά τη γνώμη μου) ότι δεν θα μπορούσαν να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την προστασία των βασικών εθνικών συμφερόντων τής Ρωσίας. Και μεταξύ αυτών των συμφερόντων βρίσκεται πάντα η ασφάλεια των ευάλωτων πλευρών τής Δυτικής Ρωσίας.

Κατά το κυνήγι των συμφερόντων της στις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Ρωσία έχει εκλάβει την Δύση πότε ως έναν ανταγωνιστή και πότε ως συναγωνιστή. Κατά τα τελευταία λίγα χρόνια, η επιδίωξη μιας εμπορικής συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ουκρανία έκανε λίγα για να ελαττώσει τις ρωσικές υποψίες. Μια τέτοια συμφωνία θα γείρει την οικονομία τής Ουκρανίας προς την Ευρώπη και μακριά από την Ρωσία, με αποτέλεσμα οικονομικό κόστος στην Ρωσία, με τη μορφή τής απώλειας εμπορικών και επενδυτικών δεσμών. Επιπλέον, η Ρωσία φοβάται ότι, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρεί, το ΝΑΤΟ είναι πιθανό να ακολουθήσει. Η Ρωσία έχει ήδη παρακολουθήσει με μεγάλη ανησυχία την εξάπλωση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Από την άποψη της ιστορικής μνήμης των πολλών φρικτών πολέμων που έχει πολεμήσει για τα Δυτικά όριά της, οι φόβοι τής Ρωσίας είναι κατανοητοί.

Η Ρωσία βλέπει επίσης ότι υπάρχουν ξεκάθαρα δύο μέτρα και δύο σταθμά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ πιέζουν όλο και πιο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Ωστόσο, όταν η Ρωσία προσπαθεί να οργανώσει μια Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, η οποία θα περιλαμβάνει την Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, την Ρωσία, και, ενδεχομένως, την Αρμενία, οι Δυτικοί την κατηγορούν για προσπάθεια αναδημιουργίας τής αυτοκρατορίας της.