Δίκη μέσω Twitter | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Δίκη μέσω Twitter

Ο Ερντογάν, οι γκιουλενιστές και το μέλλον τής τουρκικής δημοκρατίας

Την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεσμεύτηκε να «εξαλείψει» το Twitter, οι κρατικές αρχές προσπάθησαν γρήγορα να μπλοκάρουν την ιστοσελίδα κοινωνικής ενημέρωσης. Η κίνηση, η οποία αμέσως - και δικαίως - επικρίθηκε ως ένα σημάδι τού υφέρποντος αυταρχισμού τού Ερντογάν, ήταν μια απόπειρα ελέγχου των ζημιών, μια προσπάθεια να περιορίσει τις επιπτώσεις των ενοχοποιητικών καταγραφών τηλεφωνικών συνδιαλέξεων μεταξύ του ιδίου, των υπουργών του, των μελών της οικογένειάς του και συντακτών εφημερίδων, που έχουν αρχίσει να διαρρέουν στο διαδίκτυο.

Για τον Ερντογάν, η χρονική στιγμή δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Στις 30 Μαρτίου, η Τουρκία διεξάγει δημοτικές εκλογές, στις οποίες το διακύβευμα κανονικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά τοπικό. Αντ’ αυτού, έγινε μια αποφασιστική μάχη μεταξύ του πρωθυπουργού και των γκιουλενιστών, των οπαδών τού ισλαμιστή κληρικού Φετουλάχ Γκιουλέν, οι οποίοι έχουν εμπλακεί σε μια αναμέτρηση με τον πρώην σύμμαχό τους Ερντογάν, από τον περασμένο Δεκέμβριο. Οι μαγνητοταινίες έχουν προφανώς ως στόχο να βλάψουν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν (AKP) στις εκλογές, προετοιμάζοντας το έδαφος για την ενδεχόμενη πτώση του. Αλλά, εκτός από την έκθεση των πρωθυπουργικών καταχρήσεων εξουσίας, οι μαγνητοταινίες αποκαλύπτουν επίσης τις βρώμικες συναλλαγές των γκιουλενιστών.

Οι ηχογραφήσεις προσφέρουν απτές αποδείξεις ότι ο Ερντογάν έδωσε εντολή στον υπουργό Δικαιοσύνης να διατάξει τα δικαστήρια να τιμωρήσουν έναν επιχειρηματία που τον είχε δυσαρεστήσει. Οι πιο καταδικαστικές είναι οι αποκαλύψεις σχετικά με την προφανή συμμετοχή τού Ερντογάν σε παράνομες οικονομικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων των οδηγιών στον γιο του να μεταφέρει χρήματα από το σπίτι του. Οι ηχογραφήσεις είναι προφανώς το αποτέλεσμα ετών παράνομων υποκλοπών τηλεφωνικών συνδιαλέξεων του πρωθυπουργού και της συνοδείας του. Και είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι οι γκιουλενιστές εμπλέκονται. Κατ’ αρχήν, οι πρώτες ταινίες χρονολογούνται περίπου από το 2011, αμέσως μόλις ο Ερντογάν άρχισε να νιώθει άβολα με την εμβέλεια της ομάδας [των γκιουλενιστών] στην τουρκική γραφειοκρατία. Επιπλέον, γκιουλενιστές στελέχη στον κρατικό μηχανισμό είχαν πρόσβαση στους κωδικούς και τον εξοπλισμό που απαιτείται για να υποκλέψουν το κρυπτογραφημένο τηλέφωνό του.

Το επεισόδιο αποκαλύπτει ότι ο Ερντογάν είναι ένας ασυνήθιστα ανυποψίαστος αυταρχικός ηγέτης. Εδώ και καιρό αποτελούσε κοινό μυστικό ότι στην Τουρκία οι οπαδοί τού Γκιουλέν που ζει στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, οι οποίοι είναι ριζωμένοι στην αστυνομία και το δικαστικό σώμα, παρακολουθούν τους αντιπάλους τους. Όταν ο Ερντογάν και οι γκιουλενιστές ήταν φίλοι, αυτό συνεπαγόταν να ακούνε τους κοσμικούς αντιπάλους τού ισλαμικού συντηρητικού καθεστώτος - κάτι που δεν φάνηκε ποτέ να ενοχλεί τον Ερντογάν. Αλλά όταν κλονίστηκε η σχέση τους, ο Ερντογάν αποδείχθηκε αργός στο να αντιληφθεί το γεγονός ότι θα μπορούσε να είναι ο επόμενος στόχος των γκιουλενιστών.

Και προφανώς τον στοχοποίησαν. Οι εισαγγελείς που τοποθετήθηκαν στο δικαστικό σώμα μετά τις πρόσφατες μαζικές εκκαθαρίσεις τού Ερντογάν, αποκάλυψαν διαβαθμισμένα αρχεία σχετικά με το πρόγραμμα υποκλοπών στο γραφείο τού εισαγγελέα τής Κωνσταντινούπολης. Τα αρχεία έδειξαν ότι χιλιάδες άνθρωποι, αρχής γενομένης με τον πρωθυπουργό, υπουργοί τής κυβέρνησης, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και άλλοι, έχουν υποστεί καταγραφή των συνομιλιών τους. Το μέγεθος και η κλίμακα του προγράμματος - και το γεγονός ότι φαινομενικά οι γκιουλενιστές ήταν σε θέση να κρατούν στοιχεία για μια εκλεγμένη κυβέρνηση επί χρόνια χωρίς συνέπειες - εγείρει ανησυχητικά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον τής τουρκικής δημοκρατίας.

Το πιο άμεσο συμπέρασμα είναι ότι οι επικείμενες εκλογές δεν πρόκειται να έχουν σημασία. Καμιά μελλοντική τουρκική κυβέρνηση δεν θα είναι ελεύθερη να κυβερνά σύμφωνα με τις επιθυμίες των ψηφοφόρων της εφ’ όσον οι γκιουλενιστές κρατούν στα χέρια τους το τιμόνι. Το γεγονός ότι η μάχη μεταξύ Ερντογάν και γκιουλενιστών ξεκίνησε ως μια πολιτική διαφωνία λέει πολλά. Το 2012, η κυβέρνηση του ΑΚΡ ξεκίνησε ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Κούρδους αντάρτες. Αλλά οι γκιουλενιστές είχαν άλλα σχέδια. Τον Φεβρουάριο του 2012, ένας εισαγγελέας που πιστεύεται ότι είναι συμπαθών των γκιουλενιστών προσπάθησε να συλλάβει τον επικεφαλής τής εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών τής Τουρκίας, ο οποίος είχε διεξάγει συνομιλίες με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ) εξ ονόματος του Ερντογάν. «Στη συνέχεια, θα προσπαθούσαν να συλλάβουν εμένα», δήλωσε ο Ερντογάν εκείνη την εποχή.

Το γεγονός ότι οι γκιουλενιστές είναι έτοιμοι να πολεμήσουν με νύχια και με δόντια ενάντια σε κάθε πολιτική που δεν τους αρέσει -και δεν φοβούνται στην διαδικασία να αποτινάξουν έναν πρώην σύμμαχο και να ρίξουν την Τουρκία σε αναταραχή- θα πρέπει να δώσει στην αντιπολίτευση λόγους για μεγάλη ανησυχία. Αλλά η Τουρκία αμέλησε να τηρήσει αυστηρή στάση επί του θέματος. Και τα δύο κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης, το σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το δεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP), έχουν κάνει πλήρη και άκριτη χρήση των υποκλοπών για να πλήξουν τον Ερντογάν και το κυβερνών AKP. Οι σοσιαλδημοκράτες έχουν επίσης επιδιώξει να γίνουν ο επόμενος σύμμαχος των γκιουλενιστών.

Η σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση είχε κάθε λόγο να είναι το ίδιο δύσπιστη όσον αφορά τον Ερντογάν και τον Γκιουλέν. Έχει υποφέρει στα χέρια τής συμμαχίας Ερντογάν - γκιουλενιστών. Τα κοινοβουλευτικά μέλη τού CHP και δεκάδες υποστηρικτές τους έχουν φυλακιστεί για χρόνια εξαιτίας χαλκευμένων κατηγοριών και οι καταδίκες τους εξασφαλίστηκαν βάσει παράνομων υποκλοπών. Ο Ντενίζ Μπαϊκάλ, ο πρώην αρχηγός τού CHP, αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 2010, όταν μέρος μιας κρυφά καταγεγραμμένης σεξουαλικής ταινίας του δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο. Αυτοί που κατέγραψαν το βίντεο δεν εντοπίστηκαν ποτέ, αλλά ήταν κατανοητό ότι επρόκειτο για έργο τού «βαθέος κράτους» τού καθεστώτος ΑΚΡ-γκιουλενιστών. Το CHP θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την σίγαση τού Twitter για να επισημάνει ότι ο περιορισμός τής ελευθερίας τής επικοινωνίας και η παράνομη υποκλοπή τηλεφωνικών συνδιαλέξεων παραβιάζουν τις δημοκρατικές ελευθερίες. Αντ’ αυτού, το κόμμα έχει σιωπηρά ευθυγραμμιστεί με τους γκιουλενιστές προκειμένου να αποδομήσουν τον κοινό εχθρό τους, τον Ερντογάν.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο σημερινός ηγέτης τού CHP, έχει αθωώσει τους γκιουλενιστές. Ο ίδιος υποστήριξε πρόσφατα ότι οι ιδιωτικές συνομιλίες του έχουν επίσης καταγραφεί αλλά γι’ αυτό πρέπει να κατηγορηθεί ο Ερντογάν. Ισχυρίστηκε επίσης ότι η έρευνα για διαφθορά εναντίον τού στενού κύκλου τού Ερντογάν, η οποία ξεκίνησε τον περασμένο Δεκέμβριο και σηματοδότησε την έναρξη του ολομέτωπου πολέμου μεταξύ των γκιουλενιστών και του Ερντογάν, δεν είχε τίποτα να κάνει με τους γκιουλενιστές. Οι παρατηρήσεις του συνέβαλαν στην διατήρηση της φαντασίωσης (αυτής που οι γκιουλενιστές θέλουν να προωθούν) ότι μόνος σκοπός των εισαγγελέων ήταν να τηρηθεί το κράτος δικαίου. Στην πραγματικότητα, η όρεξη της ομάδας για εξουσία δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ο Μουσταφά Σαριγκιούλ, ο υποψήφιος δήμαρχος του CHP στην Κωνσταντινούπολη, είναι ακόμα περισσότερο ειλικρινής στην υπεράσπιση του κινήματος. «Εγώ δεν εγκρίνω αυτό που γίνεται ενάντια στην cemaat [ την «αδελφότητα », ένας κοινός όρος για τους γκιουλενιστές], είπε πρόσφατα. «Είχα πάντα καλές σχέσεις με την cemaat, και νομίζω ότι υποβάλλονται σε μια πολύ άδικη μεταχείριση».

Πολλοί έχουν εκλάβει τις υποστηρικτικές παρατηρήσεις των αξιωματούχων τού CHP ως ένδειξη ότι έχει συναφθεί συμμαχία με τους γκιουλενιστές. Όταν ρωτήθηκε σχετικά με αυτούς τους ισχυρισμούς, ο Μπαϊκάλ ήταν θετικός. Παρατήρησε ότι οι πολιτικές μάχες δημιουργούν ευκαιρίες που τα κόμματα της αντιπολίτευσης μπορούν να τις εκμεταλλευτούν. Ο Μπαϊκάλ ανέφερε επίσης ότι υπάρχει έδαφος για μια πιο διαρκή συμμαχία, υποστηρίζοντας ότι οι γκιουλενιστές δεν είναι οι θρησκευτικοί ριζοσπάστες που κάποτε πίστευε ότι είναι. «Αυτοί οι άνθρωποι που λέτε ότι συνεργαζόμαστε», είπε σε συνέντευξη Τύπου στις 15 Μαρτίου, «τώρα έχουν έρθει επίσης να συμφωνήσουν μαζί μας ότι η εκκοσμίκευση είναι το θεμέλιο της Τουρκίας». Αυτή είναι μια παρήγορη φαντασίωση, αν είναι δυνατόν να υπάρχει ποτέ μια τέτοια.

Το άλλο μεγάλο κόμμα τής αντιπολίτευσης, το δεξιό MHP, ακολούθησε ένα παρόμοιο σενάριο. Ο ηγέτης του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, δήλωσε πρόσφατα ότι η απαγόρευση του Twitter δείχνει ότι ο Ερντογάν θέλει να μετατρέψει την Τουρκία σε μια «χώρα τού Τρίτου Κόσμου». Όπως και το CHP, το MHP θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικό όταν πρόκειται για τον Ερντογάν και τους γκιουλενιστές. Πολλά από τα μέλη τής εκτελεστικής επιτροπής τού κόμματος αναγκάστηκαν να παραιτηθούν το 2010 (επίσης αφότου αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο σεξουαλικά βίντεό τους που τραβήχτηκαν κρυφά). Αυτό εξασφάλισε ότι το MHP - που απευθύνεται στην ίδια συντηρητική βάση, όπως και το ΑΚΡ - δεν θα μπορούσε να απειλήσει το ΑΚΡ και τους γκιουλενιστές στο δημοψήφισμα για τις συνταγματικές τροποποιήσεις αργότερα εκείνο το έτος.

Από την πλευρά του, ο Γκιουλέν έχει υιοθετήσει την αντιπολίτευση και κάλεσε τους υποστηρικτές του να ψηφίσουν είτε για το CHP είτε για το MHP στις επερχόμενες εκλογές. Και τα δύο κόμματα θα πρέπει να είναι επιφυλακτικά. Ακόμη και αν, χάρη στην υποστήριξη των γκιουλενιστών, νικήσουν το ΑΚΡ στα προπύργιά του στις επερχόμενες εκλογές (ένα αποτέλεσμα που δεν φαίνεται απίθανο στην Άγκυρα, όπου ο υποψήφιος του CHP είναι ένας πρώην πολιτικός τού MHP με ευρεία απήχηση) και αυτό οδηγήσει τελικά να θέσει τον Ερντογάν υπό αμφισβήτηση στο εσωτερικό τού κόμματός του, τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν θα μπορούσαν ποτέ να πάρουν στα χέρια τους πραγματική δύναμη. Θα είναι μόνο πιόνια στο εξελισσόμενο παιχνίδι μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν.

Όσο θλιβερή κι αν είναι αυτή η τροπή των γεγονότων, είναι απλώς η πιο πρόσφατη φορά κατά την οποία οι Τούρκοι δημοκράτες απέτυχαν να σταθούν στα δικά τους πόδια. Οι υπέρ τής δημοκρατίας δυνάμεις τής Τουρκίας, και οι φιλελεύθεροι ειδικότερα, έχουν ιστορία στο να πιστεύουν σε ανελεύθερες δυνάμεις για να προωθήσουν ή να προστατεύσουν την δημοκρατία. Στη δεκαετία τού 1990, καθώς η δημοτικότητα των ισλαμιστών μεγάλωσε, πολλοί στην αριστερά είδαν τον στρατό ως σωτήρα. Όταν ο στρατός έγινε πάρα πολύ ισχυρός, η με μεγάλη επιρροή φιλελεύθερη διανόηση συσπειρώθηκε στο ισλαμικό συντηρητικό ΑΚΡ, από το οποίο ανέμενε να στηρίξει την δημοκρατία όταν οι στρατηγοί αποδυναμώθηκαν. Για τον σκοπό αυτό, οι φιλελεύθεροι ήταν πρόθυμοι να κάνουν τα στραβά μάτια στις πάμπολλες καταχρήσεις εξουσίας από τον Ερντογάν. Με τον Ερντογάν να αποδεικνύεται τώρα αυταρχικός, φαίνεται ότι οι φιλελεύθεροι έχουν στραφεί προς ένα νέο σύμμαχο. Όμως, ακόμα κι αν ο Γκιουλέν λέει όλα τα σωστά πράγματα για την δημοκρατία και το κράτος δικαίου, ο τρόπος που οι οπαδοί του έχουν χρησιμοποιήσει τις θέσεις τους στην γραφειοκρατία για να θέσουν σε εφαρμογή ένα κράτος «μεγάλου αδελφού» δείχνει τις αληθινές προθέσεις του.

Καθώς οι συμμαχίες έχουν πληγεί και διαλύονται, οι Τούρκοι υπέρμαχοι της δημοκρατίας έχουν την τάση να επικεντρώνονται σε έναν εχθρό – είτε είναι οι στρατηγοί στο παρελθόν είτε ο Ερντογάν τώρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Cengiz Candar, μια από τις κορυφαίες αυθεντίες των φιλελεύθερων της Τουρκίας, έγραψε πρόσφατα στην καθημερινή εφημερίδα Radikal ότι, αν η χώρα ήταν μια πραγματική δημοκρατία, ο Ερντογάν θα έπρεπε να παραιτηθεί αμέσως μόλις άρχισαν να διαρρέουν οι ηχογραφήσεις για αυτόν. Η ειρωνεία ότι ένας πρωθυπουργός μιας δημοκρατικής χώρας είχε καταγραφεί παρανόμως από τον δικό του γραφειοκρατικό μηχανισμό, προφανώς δεν σταμάτησε τον Candar. Πράγματι, οι Τούρκοι δημοκρατικοί διανοούμενοι και οι ειδήμονες εμφανίζουν πνευματική τεμπελιά όταν υποβαθμίζουν την δημοκρατική κρίση τής χώρας τους ως ένα πρόβλημα του Ερντογάν.

Δυστυχώς, τα δημοκρατικά προβλήματα της Τουρκίας είναι πολλαπλά. Και δεν υπάρχει λόγος να ελπίζουμε ότι οι επικείμενες εκλογές θα τα διορθώσουν. Αν ο Ερντογάν κερδίσει, θα πάρει θάρρος. Αν η αντιπολίτευση κερδίσει, ο Γκιουλέν μπορεί να επωφεληθεί. Είτε έτσι είτε αλλιώς, ο αυταρχισμός θα είναι ο νικητής.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141066/halil-karaveli/trial-by-tw...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr