Το παραμύθι τού Πούτιν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το παραμύθι τού Πούτιν

Γιατί η Ρωσία θα προσπαθήσει –και θα αποτύχει- να χτίσει μια νέα αυτοκρατορία

Αλλά, ο Πούτιν έχει επιδοθεί σε μια επικίνδυνη, ακόμα και αυτοκαταστροφική στρατηγική. Το όραμά του για μια Ρωσία που προωθεί ενεργά τα συμφέροντά της έναντι μιας εχθρικής Δύσης θα απαιτεί συνεχή ενίσχυση μέσω νέων παραστάσεων βίας, αψηφισιάς, ακόμα και εδαφικών κατακτήσεων. Το πρόβλημα είναι ότι το πραγματικό περιθώριο ελιγμών τής Ρωσίας είναι περιορισμένο, τόσο γεωπολιτικά όσο και οικονομικά. Με το να επιδιώκει μια νεο-αυτοκρατορική ιδέα, ο Πούτιν διατρέχει τον κίνδυνο να δημιουργήσει προσδοκίες που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν εύκολα, ενώ αναλαμβάνει οικονομική ζημιά που επίσης δεν μπορεί εύκολα να διορθωθεί.

Το τυπικό στοιχείο τής νέας αυτοκρατορίας τής Ρωσίας υποτίθεται ότι θα ήταν η Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση, την οποία ο Πούτιν είχε οραματιστεί ως κεντρικό στοιχείο ενός ευρασιατικού πολιτικού μπλοκ το οποίο ορίστηκε να ξεκινήσει το 2015. Η τελωνειακή ένωση περιλαμβάνει ήδη ένα επιφυλακτικό Καζακστάν και την Λευκορωσία. Αλλά το όραμα του Πούτιν έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα τώρα που η Ουκρανία – ο μεγαλύτερος περιφερειακός εμπορικός εταίρος τής Ρωσίας και η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα από πλευράς οικονομίας και πληθυσμού της πρώην Σοβιετικής Ένωσης - έχει επιλέξει τις ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές δομές. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς οποιαδήποτε μελλοντική κυβέρνηση της Ουκρανίας να ξαναγυρίζει στην αγκαλιά τής Μόσχας.

Υπάρχουν επίσης σοβαροί περιορισμοί σχετικά με το σχέδιο του Πούτιν να χρησιμοποιήσει ρωσικούς ή ρωσόφωνους πληθυσμούς στο εξωτερικό, ως ένα «εργαλείο» τής αυτοκρατορίας. Η Ρωσία έχει ήδη στηρίξει τους αποσχιστικούς θύλακες της Υπερδνειστερίας, της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, αλλά αυτές οι μικρές περιοχές δεν συνέβαλαν σημαντικά στο αυτοκρατορικό σχέδιο του Πούτιν. Δεν είναι τόσο πολιτιστικά σημαντικές για την Ρωσία όπως η Κριμαία. Οι εναπομείναντες ρωσικοί πληθυσμοί τής διασποράς είναι συγκεντρωμένοι στην Εσθονία, το Καζακστάν, την Λετονία και την ανατολική Ουκρανία, ενώ η Λευκορωσία έχει ένα υψηλό ποσοστό ρωσόφωνων. Στις χώρες τής Βαλτικής, το περιθώριο ελιγμών τής Μόσχας περιορίζεται από την συμμετοχή των χωρών αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Η Μόσχα έθεσε πρόσφατα το ζήτημα των γλωσσικών δικαιωμάτων στην ανατολική Εσθονία, όπου οι Ρώσοι αποτελούν περισσότερο από το 70% του πληθυσμού στην μεθοριακή περιοχή Ida-Viru. Αλλά, ακόμη και αν η Ρωσία ήταν σε θέση να ξυπνήσει τα αποσχιστικά συναισθήματα – κάτι που είναι σίγουρα πιο δύσκολο σε ένα σχετικά ευημερεύον κράτος-μέλος τής ΕΕ από όσο σε μια πολιτικά και οικονομικά κατακερματισμένη Ουκρανία – μια άμεση παρέμβαση θα διακινδυνεύσει στρατιωτική σύγκρουση με την μεγαλύτερη στρατιωτική συμμαχία στον κόσμο. Ο Πούτιν μπορεί να ενεργεί σκληρά, αλλά η προοπτική ενός πολέμου με το ΝΑΤΟ είναι αρκετά πιθανό να τον τρομάξει.

Στο Καζακστάν και την Λευκορωσία, η χρήση τού «χαρτιού» τού ρωσικού εθνικισμού θα ξεκινήσει έναν άσκοπο ανταγωνισμό με τους μεγαλύτερους αξιόπιστους συμμάχους τής Ρωσίας στην περιοχή. Όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Andrew Wilson του European Council on Foreign Relations στο Foreign Affairs [1], και μόνο η απειλή μιας ρωσικής παρέμβασης για την προστασία των ρωσόφωνων στο εξωτερικό έχει ήδη βάλει μια σφήνα ανάμεσα στη Μόσχα και το Μινσκ. Στην Αστάνα μπορεί να έχουν παρόμοιες ανησυχίες. Επιπλέον, η εμβάθυνση των δεσμών τού Καζακστάν με την Κίνα σίγουρα περιορίζει την προθυμία τής Ρωσίας να αποσταθεροποιήσει την χώρα, στο όνομα του ρωσικού επεκτατισμού.

Αυτό αφήνει την ανατολική Ουκρανία. Τα ρωσικά στρατεύματα σήμερα συσσωρεύονται κατά μήκος των συνόρων, και κάθε ξέσπασμα σοβαρής βίας μεταξύ των φιλο-ουκρανικών και φιλο-ρωσικών ομάδων - τροφοδοτημένη σκόπιμα από τη Μόσχα ή από έναν τοπικό εσφαλμένο υπολογισμό - θα εξασφαλίσει ουσιαστικά μια ρωσική εισβολή. Αλλά ακόμα και η ανατολική Ουκρανία δεν αποτελεί προφανές ή εύκολο βραβείο για τον Πούτιν. Το ποσοστό των Ρώσων και η όρεξή τους για προσάρτηση στην Ρωσία είναι αμφότερα σημαντικά χαμηλότερα στις ανατολικές και νότιες επαρχίες τής Ουκρανίας από όσο στην Κριμαία. Επιπλέον, μια τέτοια εισβολή θα συναντήσει τουλάχιστον κάποια αντίσταση από τον ουκρανικό στρατό και τις εθνικιστικές παραστρατιωτικές οργανώσεις. Τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης σίγουρα θα παρουσιάσουν μια ρωσική εισβολή ως αναγκαία επιχείρηση για την προστασία των δικαιωμάτων των Ρώσων υπό την απειλή Ουκρανών «φασιστών». Αλλά κάθε σοβαρή, παρατεταμένη αιματοχυσία στην ανατολική Ουκρανία θα έχει σοβαρό κόστος για τον Πούτιν.

Η Ρωσία έχει πολύ λίγες γεωπολιτικές επιλογές για την επίτευξη του οράματός της για μια αυτοκρατορική αναβίωση. Την ίδια στιγμή, κάθε προσπάθεια για να ακολουθήσει μια πιο μαχητική και διεκδικητική εξωτερική πολιτική θα φέρει υψηλό οικονομικό κόστος, στο οποίο η Ρωσία είναι ολοένα πιο ευάλωτη. Για να είμαστε δίκαιοι, η οικονομία τής Ρωσίας δεν είναι ακόμα στα πρόθυρα κρίσης. Η Μόσχα έχει σχεδόν 500 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα, εξαιρετικά χαμηλό δημόσιο χρέος, και συνεχίζει να επωφελείται από τις σχετικά υψηλές τιμές τού πετρελαίου. Αλλά η Ρωσία πάσχει επίσης από πολλά οικονομικά ελαττώματα, συμπεριλαμβανομένων των χαμηλών επενδυτικών επιπέδων, αύξηση της φυγής κεφαλαίων και μια συντριπτική εξάρτηση από τις εξαγωγές ενέργειας, οι οποίες είναι λιγότερο επικερδείς από ποτέ.