Πέρα από το ΑΕΠ

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι κοινότητες των οικονομολόγων χρησιμοποιούν τακτικά το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), μια καταγραφή όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα κατά την διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, ως το μέτρο τής οικονομικής απόδοσης. Αλλά το ΑΕΠ είναι ένας σχετικά καινούργιος τρόπος αξιολόγησης των οικονομιών. Στην πραγματικότητα, η ιδέα δεν είχε συλληφθεί μέχρι τις αρχές τού εικοστού αιώνα, όταν η Μεγάλη Ύφεση και μετά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ώθησαν την Ουάσιγκτον να αρχίσει να μετρά τις κρατικές δαπάνες για τις υπηρεσίες και τον πόλεμο (παλιότερα θεωρούμενο ως ένα αναγκαίο κακό που μείωνε το εθνικό εισόδημα) ως κάτι καθαρά θετικό για την οικονομία.

Η δόμηση των στατιστικών τού ΑΕΠ δεν ήταν απλή, ακόμα και σε εκείνες τις πρώτες ημέρες, όταν η οικονομία ήταν λιγότερο πολύπλοκη από όσο είναι σήμερα. Χρειάστηκαν δεκαετίες σε κάμποσες χώρες ώστε να δημιουργήσουν εθνικούς λογαριασμούς και στους οικονομολόγους και στατιστικολόγους ώστε να δημιουργήσουν μεθόδους για την σύγκριση του ΑΕΠ στην πάροδο του χρόνου και μεταξύ εθνών. Και η δουλειά συνεχίζεται ως σήμερα. Ένα παράδειγμα είναι η ρύθμιση των συνολικών μεγεθών με τον πληθωρισμό ώστε να προκύψει το «πραγματικό» ΑΕΠ. Αλλά οι συνεχείς βελτιώσεις τής ποιότητας των προϊόντων, καθώς και η εισαγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών με την πάροδο του χρόνου, έχουν καταστήσει πιο δύσκολο από ποτέ να υπολογιστούν οι μεταβολές των τιμών. Για παράδειγμα, ένας φορητός υπολογιστής το 2013 ήταν μια πολύ διαφορετική μηχανή από έναν φορητό υπολογιστή το 2004, ακόμα και εάν οι τιμές τους ήταν περίπου ίδιες. Πριν από μερικές δεκαετίες, εν τω μεταξύ, η τιμή των υπολογιστών ήταν άπειρη, επειδή δεν υπήρχαν υπολογιστές. Είναι δύσκολο να περιλάβει κανείς αυτόν τον μετασχηματισμό σε έναν μόνο δείκτη τιμών.

Επιπλέον, παρά τα χρόνια τής προόδου, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να γίνουν συγκρίσεις σε διεθνές επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τις σημαντικές διαφορές στις οικονομικές δομές σε όλο τον κόσμο και στο σε τι οι καταναλωτές ξοδεύουν τα εισοδήματά τους. Παρά το γεγονός ότι οι οικονομολόγοι δεν διστάζουν να κάνουν γενικεύσεις, οι αντιλήψεις μας για την ανάπτυξη σε διάφορες οικονομίες και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές εξαρτάται από τις στατιστικές μεθόδους. Για παράδειγμα, η εισαγωγή των προσαρμογών στην βελτίωση της ποιότητας των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην δεκαετία τού 1990 θα έκανε την οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ να φαίνεται πολύ ισχυρότερη σε σχέση με άλλες χώρες.

Υπάρχουν και άλλα πράγματα που το ΑΕΠ αγνοεί εντελώς. Δεν έχει τίποτε να πει για την περιβαλλοντική ζημιά που προκαλεί η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Και, παρ’ όλο που η αύξηση του ΑΕΠ εκλαμβάνεται ως υποκατάστατο για την πρόοδο, δεν είχε ποτέ την πρόθεση να μετρήσει την ευτυχία ή την ευημερία. Τέλος, καθώς τα έθνη παλεύουν με την παγκόσμια ύφεση του 2007-2008, ορισμένοι αναρωτιούνται σοβαρά αν το μοντέλο υπερεκτιμά την συνεισφορά των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στην οικονομία.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά τα προβλήματα, κάποιοι έχουν προτείνει να απαλλαγούμε εντελώς από το ΑΕΠ υπέρ νέων μετρήσεων, όπως έναν εθνικό δείκτη ευτυχίας. Αυτό δεν παρακάμπτει την ανάγκη να υπάρχει μια μέτρηση της οικονομικής δραστηριότητας. Αλλά είναι αλήθεια ότι ο χαρακτήρας τής οικονομίας - και αυτά που οι πολίτες αξιολογούν πέρα από το ΑΕΠ - αλλάζει, και ο τρόπος που μετράμε την οικονομία θα πρέπει να συμβαδίζει. Ειδικότερα, οι οικονομολόγοι θα πρέπει να καταπιαστούν με τρία ζητήματα. Το πρώτο, είναι η οικονομική πολυπλοκότητα, όπως καθοδηγείται από την καινοτομία, την συνεχή εισαγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και την αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση των αλυσίδων παραγωγής. Το δεύτερο, είναι η αύξηση του μεριδίου των υπηρεσιών και των άυλων περιουσιακών στοιχείων στις προηγμένες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένων των online δραστηριοτήτων που δεν έχουν τιμή. Το τρίτο, είναι το επείγον ζήτημα της αειφορίας - αν η εξάντληση των πόρων και των περιουσιακών στοιχείων τώρα θα υπονομεύσει την δυνητική αύξηση του ΑΕΠ στο μέλλον.

Η ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ «ΑΛΑΣ»

Το 1998, οι Ηνωμένες Πολιτείες διέθεταν 185 τηλεοπτικά κανάλια, 141 παυσίπονα που δεν απαιτούν ιατρική συνταγή και 87 μάρκες αναψυκτικών. Το 1970, υπήρχαν πέντε τηλεοπτικά κανάλια, πέντε παυσίπονα και 20 είδη αναψυκτικών. Ακόμη πιο εντυπωσιακό, ενώ υπήρχαν 400 τύποι υπολογιστών και σχεδόν πέντε εκατομμύρια ιστοσελίδες το 1998, δεν υπήρχε τίποτε από αυτά λίγες δεκαετίες νωρίτερα. Όλα ετούτα είναι μεγάλο πράγμα: η ποικιλία μέσω της συνεχούς καινοτομίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας από τους βασικούς δείκτες τής οικονομικής ανάπτυξης. Είναι εκπληκτικά δύσκολο, όμως, να βρεθούν οικονομικές στατιστικές, που να λαμβάνουν υπόψη τους τον αριθμό των διαφόρων προϊόντων που διατίθενται. (Η Ετήσια Έκθεση της Federal Reserve Bank του Ντάλας το 1998, από την οποία ελήφθησαν τα στοιχεία που παρατίθενται εδώ, είναι μια από τις λίγες διαθέσιμες πηγές, ακόμη και σήμερα). Οι επίσημη οργανισμοί απλά δεν ρωτούν. Σε έρευνες, ρωτούν τους κατασκευαστές υποδημάτων για τον όγκο - τον αριθμός των ζευγαριών - και τις τιμές, αλλά όχι τον αριθμό των διαφορετικών στυλ. Μετράνε τις υψηλής τεχνολογίας μπότες για περπάτημα, τα παπούτσια για τρέξιμο που προστατεύουν τα γόνατα και τους αστραγάλους, τις γόβες, τα παπούτσια που ασκούνν τους μηρούς, τα πανέμορφα κόκκινα ψηλοτάκουνα παπούτσια, τα άσχημα αλλά εξαιρετικά άνετα σανδάλια, και τα πάνινα παπούτσια που κάποιος μπορεί να σχεδιάσει ο ίδιος online, απλά ως «παπούτσια».