Ο τσάρος των ακροβατισμών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο τσάρος των ακροβατισμών

Μια κλασική ψυχροπολεμική στρατηγική επιστρέφει στο Κρεμλίνο
Περίληψη: 

Κατά την διάρκεια της κρίσης στην Ουκρανία, ο Πούτιν συχνά φαινόταν να υποκινείται από επιθετικότητα, θυμό ή δυσαρέσκεια. Αλλά η κατανόηση των ενεργειών του δεν απαιτεί ψυχίατρο. Αντ’ αυτού, απαιτεί μια προσεκτική ανάγνωση του θεωρητικού των διεθνών σχέσεων, Thomas Schelling, του οποίου το κλασσικό έργο για τους διπλωματικούς ακροβατισμούς, «Η στρατηγική τής σύγκρουσης», φαίνεται να περιγράφει τις κινήσεις του Πούτιν μέχρι κεραίας.

Η CYNTHIA A. ROBERTS διδάσκει διεθνείς σχέσεις στο Hunter College και είναι επίκουρη συνεργάτις και επίκουρη καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Saltzman για Σπουδές Πολέμου και Ειρήνης στο Πανεπιστήμιο Columbia.

Ήταν εξαιρετικά δύσκολο, κατά την διάρκεια των τελευταίων μηνών, να διακρίνει κανείς τα ακριβή όρια της αποφασιστικότητας του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην κλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία. Εκτός του να έχει τοποθετήσει περίπου 40.000 Ρώσους στρατιώτες στα ουκρανικά σύνορα και να έχει διατάξει να διεξαχθούν στρατιωτικές ασκήσεις, ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει φιλορώσους ακτιβιστές, καθοδηγούμενους από μυστικούς Ρώσους χειριστές, να υποδαυλίσουν αναταραχές και αστάθεια στην ανατολική Ουκρανία. Όλο αυτό το διάστημα, έχει προειδοποιήσει ότι οι στρατιωτικές ενέργειες του Κιέβου προκειμένου να επανακτήσει τον κυβερνητικό έλεγχο, παραβιάζουν τα δικαιώματα των εν λόγω ρωσικών πληθυσμών και ωθούν την χώρα σε «πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου». Ο Πούτιν πρότεινε, επίσης, ότι η κυβέρνηση της Ουκρανίας, ήδη στα πρόθυρα της κατάρρευσης , θα πρέπει να πληρώσει για το φυσικό αέριο σε υψηλότερες τιμές με αρχή την 1η Ιουνίου - μια καλυμμένη απειλή για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία εξαρτάται από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω των ουκρανικών αγωγών. Ανάμεσα σε όλες αυτές τις απειλές, ο απώτερος στόχος των επικίνδυνων προκλήσεων του Πούτιν έχει παραμείνει ασαφής.

Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι ο Πούτιν καθοδηγείται από θυμό ή αγανάκτηση. Όταν του μίλησε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ στις αρχές Μαρτίου, καθώς η κρίση στην Ουκρανία ήταν ακόμα στα πρώτα της στάδια, φάνηκε να συναγάγει το συμπέρασμα αυτό, και είπε στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα ότι ο Ρώσος πρόεδρος ζούσε σε «άλλο κόσμο». Όμως οι ενέργειες του Πούτιν δεν είναι παράλογες. Η κατανόησή τους απαιτεί μια προσεκτική ανάγνωση του θεωρητικού των διεθνών σχέσεων Thomas Schelling, του οποίου το κλασσικό έργο στις διπλωματικές ακροβασίες, «Η στρατηγική τής σύγκρουσης», φαίνεται - στην ρωσική μετάφραση της, ίσως – ότι βρήκε τον τρόπο να φτάσει στο γραφείο τού Πούτιν.

Όπως εξηγεί ο Schelling, η ακροβασία «είναι η τακτική να αφήνεις σκόπιμα την κατάσταση να γίνεται κάπως ανεξέλεγκτη, ακριβώς διότι ούσα ανεξέλεγκτη μπορεί να είναι αφόρητη για την άλλη πλευρά και να την εξαναγκάσει σε διευθέτηση». Ο Schelling θα περιέγραφε την δυναμική που ο Πούτιν έχει επιβάλλει στην Ουκρανία ως «ορθολογικότητα του παραλόγου»: ο Πούτιν έχει σκόπιμα δημιουργήσει ρίσκα και «αξιοποιεί τον κίνδυνο ότι κάποιος μπορεί κατά λάθος να πάει πέρα από το χείλος τού γκρεμού, τραβώντας τον άλλο μαζί του».

Απειλώντας να παρέμβει για να προστατεύσει τους Ρώσους «συμπατριώτες» στην Ουκρανία από την κλιμάκωση της βίας που η Μόσχα βοήθησε να υποκινηθεί και δεν έχει κάνει τίποτα για να σταματήσει, ο Πούτιν σηματοδοτεί ότι έχει ένα τεράστιο θέμα που διακυβεύεται. Εάν οι Δυτικοί πολιτικοί δεν είχαν προηγουμένως εκτιμήσει τον βαθμό στον οποίο η Ουκρανία αποτελεί ένα βασικό ενδιαφέρον τής Ρωσίας, σίγουρα το κάνουν τώρα. Η ευθυγράμμιση της Ουκρανίας με την Ρωσία είναι κεντρική τόσο για την συντηρητική εθνικιστική βάση τού Πούτιν όσο και για την ρωσική ασφάλεια ως ένα ενδιάμεσο κράτος, δεδομένων των αφύλακτων συνόρων της. Η Ουκρανία είναι η κύρια αρτηρία μέσω τής οποίας ρέουν οι ρωσικές εξαγωγές, και παραμένει μέρος τού μετα-σοβιετικού στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος. Η σαφέστερη γεωπολιτική φιλοδοξία τού Πούτιν, η δημιουργία μιας Ευρασιατικής Ένωσης, που θα επιτρέπει στην Ρωσία να κυριαρχεί επί των γειτόνων της και να λειτουργεί ως περιφερειακή δύναμη, θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς μια στενή σχέση με την Ουκρανία.

Σε μια συνέντευξή του στις 17 Απριλίου, ο Πούτιν δήλωσε: «Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο πέρα από το οποίο δεν μπορούμε να υποχωρήσουμε». Η αποφασιστικότητα του Κρεμλίνου να σταματήσει την προέλαση των ευρω-ατλαντικών θεσμών σηματοδοτήθηκε με μια μικρότερη εκστρατεία εναντίον τής Γεωργίας το 2008. Τώρα ο Πούτιν υποδηλώνει επίσης ότι η Ρωσία θα αρχίσει να αντιμετωπίζει μια ευρεία λωρίδα τής νοτιοανατολικής Ουκρανίας - μια περιοχή που ιστορικά ονομάζεται Νοβοροσία (Νέα Ρωσία), η οποία μεταφέρθηκε στην Ουκρανία από τις σοβιετικές Αρχές - ως ένα ρωσικό προτεκτοράτο. Αλλά τα σκληρά λόγια για την Ουκρανία δεν σηματοδοτούν μια προτίμηση για πόλεμο ή για κατάκτηση. Αντίθετα, οι ακροβατισμοί του στέλνουν το μήνυμα ότι η Ρωσία έχει μεγαλύτερα διακυβεύματα στην Ουκρανία από όσα έχει η Δύση εκεί. Με το να επικοινωνεί στους ηγέτες στο Κίεβο και την Δύση ότι είναι διατεθειμένος να διακινδυνεύσει να βυθίσει την Ουκρανία σε εμφύλιο πόλεμο, ο Πούτιν έχει ήδη αποκτήσει διαπραγματευτική δύναμη στις συζητήσεις για την τύχη τής Ουκρανίας.

Οι πολιτικοί ακροβατισμοί είχαν αφθονία θαυμαστών μεταξύ των πολιτικών, ειδικά κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν ο Schelling διατύπωσε την θεωρία του. Ο John Foster Dulles, ο οποίος υπηρέτησε ως υπουργός Εξωτερικών τού προέδρου των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ από το 1953 ως το 1959, θεωρείται από κάποιους ιστορικούς ως «ο μέγας δάσκαλος των διπλωματικών ακροβατισμών». Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι απειλές τής κυβέρνησης Αϊζενχάουερ ότι θα «απαντήσει σθεναρά σε χώρους και με μέσα τής εκλογής της», συμπεριλαμβανομένης της χρήσης πυρηνικών όπλων εναντίον τής Κίνας αν επεκτεινόταν ο πόλεμος στην Ινδοκίνα το 1954, είχε έναν αντίκτυπο: η κινεζική ηγεσία μετέβαλε την θέση της και πίεσε τους Viet Minh να κάνουν παραχωρήσεις για μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων.