Η Ανατολική Ευρώπη διολισθαίνει

Οι Ευρωπαίοι αγαπούν να γιορτάζουν επετείους, ειδικά εκείνες που μνημονεύουν ένα φοβερό παρελθόν που ξεπεράστηκε. Αυτό το έτος θα προσφέρει πολλές τέτοιες στιγμές, καθώς σηματοδοτεί τα 100 χρόνια από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, 75 χρόνια από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, και, πιο ενθουσιαστικό απ’ όλα, ένα τέταρτο του αιώνα μετά την πτώση τού Τείχους τού Βερολίνου. Τέτοια ορόσημα υπάρχουν για να κάνουν τους πάντες να αισθάνονται καλά σχετικά με την ευρωπαϊκή ενότητα. Όμως, μια άλλη σημαντική επέτειος είναι λιγότερο πιθανό να γιορταστεί, ακριβώς επειδή θα βάλει ένα φρένο σε αυτά τα καλά συναισθήματα. Πριν από δέκα χρόνια, οκτώ κράτη τής Ανατολικής Ευρώπης προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ακολουθούμενα από την Βουλγαρία και την Ρουμανία, τρία χρόνια αργότερα. Η Ευρώπη φαίνεται να έχει ξεπεράσει διαιρέσεις όχι μόνο του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και βαθύτερες ιστορικές διαφορές. Η ΕΕ είχε φέρει στην Ανατολή και την Δύση μαζί, εδραιώνοντας τις εύθραυστες δημοκρατίες που είχαν προκύψει από την πτώση τού κομμουνισμού.

Σήμερα, όμως, αυτός ο υποτιθέμενος θρίαμβος είναι σε σοβαρή αμφισβήτηση. Η δημοκρατία αγωνίζεται: σχεδόν όλες οι χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας βιώνουν βαθιές πολιτικές κρίσεις. Και καθώς οι Δυτικοευρωπαίοι ηγέτες κάνουν έκκληση για επιβολή περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία σε όλη την ήπειρο, ανοίγουν νέα ρήγματα. Αντί να υποδαυλίζουν την δυσαρέσκεια των απλών Ανατολικοευρωπαίων που αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην Δύση, οι ηγέτες τής ΕΕ θα πρέπει να μάθουν από τα λάθη τής προσχώρησης και την επιβολή σαφέστερων ορίων σχετικά με το τι πολιτικές ελίτ μπορούν να έχουν, από την ώρα που οι χώρες τους έχουν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ

Το 2004, οι παρατηρητές χαιρέτησαν την «μετασχηματιστική δύναμη» και το «αόρατο χέρι» της ΕΕ για την βαθιά αλλαγή των χωρών από το εσωτερικό τους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ποντάρει στις ωμές στρατιωτικές παρεμβάσεις για την προώθηση της δημοκρατίας, πιο πρόσφατα στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, η ΕΕ είχε χρησιμοποιήσει την πιο ήπια δύναμη από ποτέ για να επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα στην περιοχή της, διασπείροντας προσφορές συμμετοχής που καμία χώρα δεν μπορούσε να αρνηθεί. Αφότου οι κυβερνήσεις ενέδιδαν στο δέλεαρ της Ένωσης, τα θαύματα των προϋποθέσεων της ΕΕ – κάνοντας την είσοδο μιας χώρας στο κλαμπ και, ίσως το πιο σημαντικό, την εκταμίευση των επιχορηγήσεων της ΕΕ να εξαρτάται από την συμμόρφωσή της με ό, τι απαιτούν οι Βρυξέλλες - έκαναν το υπόλοιπο της δουλειάς. Το 1993, τα τότε 12 κράτη-μέλη τής ΕΕ δημιούργησαν τα «κριτήρια της Κοπεγχάγης», τα οποία όριζαν ότι οι υποψήφιες χώρες έπρεπε να αποδεικνύουν τα φιλελεύθερα δημοκρατικά διαπιστευτήριά τους πριν γίνουν δεκτές. Οι υποψήφιες χώρες πρέπει επίσης να αποδείξουν ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν μέσα στην κοινή αγορά τής Ένωσης, η οποία διέπει το εμπόριο μεταξύ των κρατών-μελών, και εφαρμόζει αξιόπιστα την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Όλα τα μέλη τής ΕΕ που εντάχθηκαν στη νέα χιλιετία – η Κύπρος, η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Σλοβενία το 2004, η Βουλγαρία και η Ρουμανία το 2007, και η Κροατία το 2013 - φαίνονταν έτοιμες να ακολουθήσουν το παλιό πρότυπο και, αργά ή γρήγορα, να κάνουν το σωστό. Όταν, το 1998, οι Σλοβάκοι συνειδητοποίησαν ότι ο εθνικιστής πρωθυπουργός τους, ο Vladimir Meciar, ήταν απίθανο να τους οδηγήσει στην ευημερία σύμφωνα με τα πρότυπα της ΕΕ, τον ξεφορτώθηκαν μετ’ επαίνων. Ακόμη και η Βουλγαρία και η Ρουμανία, κράτη που επιβαρύνονται από την διαφθορά και την κομμουνιστική κληρονομιά, τελικά αποφάσισαν να παίξουν με βάση τους κανόνες των Βρυξελλών στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την ένταξή τους το 2007, μεταρρυθμίζοντας το σύστημα απονομής δικαιοσύνης και ιδρύοντας υπηρεσίες για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Στην Κροατία, την τελευταία χώρα που εντάχθηκε στην ΕΕ, ο ίδιος φιλοευρωπαίος πολιτικός που είχε ξεκινήσει την δημιουργία των ανεξάρτητων νομικών θεσμών έγινε ένα παράδειγμα της ενδεχόμενης αναποτελεσματικότητά τους: ο πρώην πρωθυπουργός Ίβο Σανάντερ εκτίει τώρα ποινή φυλάκισης δέκα ετών για διαφθορά.

Ωστόσο, έχει καταστεί σαφές ότι τουλάχιστον ένα μέρος αυτής της επιτυχίας ήταν ένα παραμύθι που πολλοί στην ΕΕ επέλεξαν να πιστεύουν παρά τις πολύ ανησυχητικές ενδείξεις ότι δεν είναι σωστό. Για αυτούς τους προωθητές της ιδέας, μια συνεχώς διευρυνόμενη Ένωση φαινόταν να επιδεικνύει την κοσμοϊστορική σημασία ολόκληρης της υπόθεσης της ΕΕ, αποδεικνύοντας ότι, παρ’ όλο τον ευρωσκεπτικισμό σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Βρυξέλλες κάνουν κάτι σωστό - αρκετά ώστε να συνεχίζει να προσελκύει υποψήφιες χώρες.