Ευρωπαϊκή Επιτροπή εναντίον Gazprom

Στις 4/9/2012, λοιπόν, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι στοιχειοθετείται η διεξαγωγή έρευνας εναντίον τής Gazprom (υπόθεση αρ. 39816) με την κατηγορία τής καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης. Τρεις είναι οι βασικές επιμέρους κατηγορίες: Πρώτον, ο κατακερματισμός τής αγοράς ο οποίος προκύπτει από την επιβολή -μέσω των σχετικών συμβολαίων- στους πελάτες τής Gazprom απαγόρευσης να μεταπωλήσουν το αέριο σε τρίτους (αθέμιτες ρήτρες γνωστές ως “destination clauses”). Πάντως, η Gazprom δεν είναι ο μόνος παραγωγός και προμηθευτής τής ΕΕ που εισάγει στα συμβόλαιά της τέτοια απαγόρευση. Δεύτερον, η παρεμπόδιση του δικαιώματος πρόσβασης τρίτων (ΤΡΑ-Third Party Access) στους αγωγούς της, παρά τις σχετικές κοινοτικές ρυθμίσεις, που έχουν εισαχθεί ήδη από την εποχή τής -κομβικής σημασίας- Οδηγίας 1998/30/ΕΚ της 22/6/1998. Τρίτον, η λίαν επαχθής τιμολογιακή πολιτική, η οποία όχι μόνο συνδέει την τιμή τού αερίου με εκείνη του αργού πετρελαίου (oil-linked contracts), αλλά και που επιβάλλει να της πληρωθεί το σύνολο της συμβολαιοποιημένης ποσότητας, είτε αυτή καταναλωθεί είτε όχι (“take or pay” clause).

Η διαμάχη θα μπορούσε να είχε παραμείνει στο αμιγώς νομικό-τεχνικό επίπεδο, εάν η Gazprom και ο ίδιος ο Πούτιν προσωπικά δεν έσπευδαν να την «πολιτικοποιήσουν», ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2012. Ο μεν εκπρόσωπος Τύπου τής εταιρείας, Σεργκέι Κυπριάνωφ, έκανε λόγο για «προσπάθεια να πιεσθεί η Gazprom και να επηρεαστούν οι τιμές και οι εμπορικές διαπραγματεύσεις, κατά παράβαση των νόμων της αγοράς», ο δε Πούτιν έσπευσε να θέσει υπό την προστασία του την εταιρεία: στις 11/9/2012 υπέγραψε Διάταγμα με το οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ ...απαγορεύει την συνεργασία των στελεχών τής Gazprom (ή οποιασδήποτε άλλης στρατηγικού χαρακτήρα ρωσικής εταιρείας) με τις αρμόδιες Αρχές Ανταγωνισμού τής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, χωρίς την προηγούμενη άδεια ενός ειδικού σώματος στο Κρεμλίνο [16]. Πέραν του γεγονότος ότι η αιφνίδια αυτή αντίδραση εκ μέρους τού προέδρου Πούτιν θα μπορούσε να εκληφθεί από οποιονδήποτε ως έμμεση αποδοχή, εκ μέρους της Gazprom, των αιτιάσεων (αφού «καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται», άρα προς τι η απόκρυψη στοιχείων;), φαίνεται πως ήταν λάθος και από μια άλλη πλευρά: Ουσιαστικά, με το να επικαλεστούν πολιτικούς λόγους πίσω από την όλη διαδικασία (κάτι το οποίο διέψευσε αμέσως και κατηγορηματικά ο Επίτροπος Ανταγωνισμού κ. Χοακίν Αλμούνια), οι Ρώσοι όξυναν, χωρίς ουσιαστικό λόγο, μια διαφορά που βρισκόταν ακόμη σε πρώιμο στάδιο.

Βεβαίως, όποιος επιμένει να βλέπει την ενέργεια με όρους αμιγώς ή πρωτίστως γεωπολιτικούς (βλ. παραπάνω), λογικό ίσως «να κρίνει εξ ιδίων τα αλλότρια» και να αντιμετωπίζει και μια νομική διαφορά για την ενέργεια -μεγάλης σημασίας φυσικά - ως γεωπολιτική σύγκρουση. Το θέμα είναι, εάν η κλιμάκωση της υπόθεσης αρ. 39816 στο γεωπολιτικό επίπεδο συμφέρει περισσότερο τις Βρυξέλλες ή τη Μόσχα. Τέλος, η αντίφαση ανάμεσα στον εκπρόσωπο της Gazprom και στο Διάταγμα του κ. Πούτιν ήταν προφανής: ο μεν πρώτος είδαμε πως προέταξε -σωστά- τους «νόμους τής αγοράς» (τους οποίους, όμως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μόνο αυτή είναι αρμόδια να κρίνει εάν και κατά πόσον τηρούνται), ο δε Πρόεδρος θέλησε να διαχωρίσει εκείνους τους κλάδους με «στρατηγικό χαρακτήρα» από τους υπόλοιπους, εισάγοντας στην λειτουργία των πρώτων ορισμένα κριτήρια και προϋποθέσεις που σε καμιά περίπτωση δεν δικαιολογούνται από την αγορά [17]. Το πόσο μεγάλη ζημιά μπορεί να προκαλέσει αυτό στην εικόνα των ρωσικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό -και ιδίως εντός της ΕΕ- είναι κάτι που έχει επισημανθεί ακόμη και από ρωσικά ΜΜΕ [18].

Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΓΟΥ «ΝΟΤΙΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ» (2013-)

Στις αρχές του 2007, ο Α. Μεντβέντεφ τής Gazprom δήλωσε ότι στόχος τής εταιρείας είναι να αναδειχθεί σε μια ολοκληρωμένη (καθετοποιημένη) εταιρεία η οποία θα παράγει, θα πωλεί και θα διανέμει φυσικό αέριο στην Ευρώπη [19]. Ο υπερ-αγωγός τής Gazprom «Νότιο Ρεύμα» (South Stream), ο οποίος ανακοινώθηκε ως σχέδιο από τον Πούτιν την ίδια χρονιά, ξεκίνησε να κατασκευάζεται στο τέλος τού 2012 και αναμένεται να ολοκληρωθεί σε τέσσερις φάσεις από το τέλος τού 2015 ως το 2018, εξυπηρετούσε ένα διττό σκοπό: αφενός μεν να παρακάμψει εντελώς την «προβληματική» Ουκρανία, η οποία εξακολουθεί να είναι σημαντική οδός διαμετακόμισης του ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη διαμέσου ενός πλέγματος τεσσάρων συνολικά αγωγών (σοβιετικής προέλευσης), αφετέρου, δε, να «σκοτώσει» τον 100% ανταγωνιστικό αγωγό Nabucco από την Κασπία προς την Αυστρία, όπερ και εγένετο.

Βεβαίως, ο γεωπολιτικός θρίαμβος του προέδρου Πούτιν θα ήταν μεγαλύτερος αν είχε καταφέρει να εξουδετερώσει εντελώς όχι μόνο το φιλόδοξο -λόγω μεγέθους- Nabucco, αλλά ολόκληρη την ιδέα του «Νότιου Διαδρόμου», δηλαδή μια εντελώς νέα πηγή αερίου προς την Ευρώπη [20]. Κάτι τέτοιο τελικά δεν συνέβη, καθώς στη θέση τού Nabucco θα αναπτυχθεί τουλάχιστον ο πολύ μικρότερος σε χωρητικότητα αγωγός ΤΑΡ: ενώ ο Nabucco θα μετέφερε 31 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, ο ΤΑΡ θα ξεκινήσει περί το 2020 με 10 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως και ίσως στο μέλλον φθάσει τα 20 δισ. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο εταιρικό σχήμα τού South Stream συμμετέχουν επίσης, πλην της Gazprom, η οποία διαθέτει ποσοστό 51%, και οι δυτικοευρωπαϊκές εταιρείες EΝΙ (Ιταλία), Électricité de France (Γαλλία) και Wintershall (Γερμανία). Επομένως, μεγάλες ενεργειακές εταιρείες από τις τρεις ισχυρότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης έχουν αποφασίσει να συνεργαστούν με το Κρεμλίνο σε αυτό το κολοσσιαίο οικονομικό και γεωπολιτικό σχέδιο, προς μεγάλη απογοήτευση, βεβαίως, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και όχι μόνο: Όπως έχει εύστοχα επισημάνει ένα -πολύ ενδιαφέρον- πρόσφατο βιβλίο [21], οι μεν πρώην κομμουνιστικές χώρες τής Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εμμένουν να θεωρούν τις συνεργασίες αυτές με τη Μόσχα ως «εγκλήματα εναντίον της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης», ενώ οι τρεις ισχυρές χώρες τής Δύσης τούς προσάπτουν «σύνδρομο ενεργειακής ανασφάλειας», καθώς και «αντιρωσική παράνοια».