Το παιχνίδι τού ισπανικού θρόνου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το παιχνίδι τού ισπανικού θρόνου

Η έξοδος του βασιλιά Χουάν Κάρλος από την σκηνή
Περίληψη: 

Με την παραίτησή του, ο βασιλιάς τής Ισπανίας Χουάν Κάρλος στοιχηματίζει ότι η αναχώρησή του θα αναστηλώσει την λάμψη τής μοναρχίας. Αλλά συνεπάγεται επίσης ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου για τον νέο βασιλιά, όχι πολύ διαφορετικό από αυτό που αντιμετώπισε ο ίδιος όταν ανέβηκε στον θρόνο μετά τον θάνατο του Φράνκο.

Ο OMAR G. ENCARNACIÓN είναι καθηγητής Πολιτικών Σπουδών στο Bard College.

Όταν ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος παραιτήθηκε από τον ισπανικό θρόνο την περασμένη εβδομάδα, οι Ισπανοί πιάστηκαν στον ύπνο. Μόλις τον Απρίλιο, ο Χουάν Κάρλος, ο οποίος είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους μονάρχες τής σύγχρονης εποχής (ανέλαβε τον θρόνο το 1975, μετά τον θάνατο του στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο και θεωρείται σχεδόν από όλους ότι είναι ο πατέρας τής ισπανικής δημοκρατίας επειδή ενορχήστρωσε μια ευρέως αποδεκτή δημοκρατική μετάβαση η οποία έγινε πρότυπο για πολλές άλλες χώρες) διέψευδε τις φήμες ότι η ανάθεση κάποιων ευθυνών στον 46χρονο γιο του, πρίγκιπα Φελίπε, ήταν ένα σημάδι ότι θα μπορούσε να παραιτηθεί. «Η παραίτηση δεν αποτελεί επιλογή», δήλωσε ένας βασιλικός εκπρόσωπος τότε. Η δήλωσή του ήταν σύμφωνη με τη μακροχρόνια δέσμευση του Juan Carlos ότι «θα πεθάνει με το στέμμα του».

Η ξαφνική παραίτηση του Juan Carlos είναι ένα στοίχημα για να αποκατασταθεί η λάμψη τής μοναρχίας. Παρά το γεγονός ότι ο βασιλιάς γενικά επαινείται ως εξαιρετικός, η έξοδός του από την εξουσία δεν ήταν καθόλου εξαιρετική. Στα δύο τελευταία χρόνια, η συμπεριφορά τού βασιλιά, και των άλλων τού βασιλικού περιβάλλοντος, έχει προκαλέσει άνευ προηγουμένου επικρίσεις από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το ευρύ κοινό και την πολιτική τάξη, με κάποιους να κάνουν έκκληση για ολοκληρωτική κατάργηση της μοναρχίας και την επιστροφή στην δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι εκκλήσεις αυτές αντιπροσωπεύουν τις απόψεις μιας μικρής μειονότητας Ισπανών, αλλά είναι παρ’ όλα αυτά ενδεικτικές, έστω και μόνο λόγω της καταισχύνης που περιβάλλει τον ρεπουμπλικανισμό στην Ισπανία. Το τελευταίο πείραμα της χώρας με αυτόν, η βραχύβια Δεύτερη Δημοκρατία, εγκαινίασε την τρομακτική βία τού ισπανικού εμφυλίου πολέμου το 1936 και τα σχεδόν 40 χρόνια τής δικτατορίας τού Φράνκο το 1939.

Περιέργως, το στοίχημα τού Juan Carlos συνεπάγεται επίσης ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου για τον νέο βασιλιά, όχι πολύ διαφορετικό από αυτό που αντιμετώπισε ο ίδιος μετά τον θάνατο του Φράνκο. Ο Felipe, όπως και ο Juan Carlos, ανεβαίνει στο θρόνο ως ένας νέος και μη δοκιμασμένος ηγέτης (ο Juan Carlos ήταν 43, όταν στέφθηκε βασιλιάς). Η τρέχουσα οικονομική κρίση είναι η πιο σοβαρή που έχει βιώσει η Ισπανία μετά από εκείνη που ενέσκηψε στα χρόνια κοντά στον θάνατο του Φράνκο, όταν μια οικονομία που απολάμβανε δεκαετίες θεαματικής ανάπτυξης έκανε μια απότομη βουτιά, χάρη στην διεθνή πετρελαϊκή κρίση. Και σήμερα, όπως και στα πρώτα χρόνια τής νεοσύστατης συνταγματικής μοναρχίας, ανήσυχες περιοχές προσπαθούν να αποσπαστούν από το ισπανικό βασίλειο.

Αλλά πολλά πράγματα είναι διαφορετικά το 2014, καθιστώντας τις προκλήσεις για τον Felipe αναμφισβήτητα πιο τρομακτικές από εκείνες που αντιμετώπιζε ο Juan Carlos το 1975. Λείπει η ευφορία για την δημοκρατία που δημιουργήθηκε στο τέλος τής μακράς δικτατορίας. Λείπει, επίσης, η πίστη ότι η μοναρχία μπορεί να κρατήσει την χώρα ενωμένη. Κατά ειρωνικό τρόπο, τον τελευταίο καιρό, κανείς δεν έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στη μοναρχία από εκείνον ακριβώς τον άνθρωπο που έκανε την χώρα να πιστεύει ότι ο θεσμός ήταν απαραίτητος.

Η ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ

Η ξινή διάθεση της Ισπανίας δεν αποτελεί έκπληξη. Η σοβαρή οικονομική ύφεση από το 2008 έχει αφήσει σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού στην ανεργία, το υψηλότερο ποσοστό για μια βιομηχανική χώρα. Με την σειρά της, η μοναρχία έχει αρχίσει να φαίνεται σαν μια πολυτέλεια την οποία η χώρα απλά δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά. Αλλά το αντι-μοναρχικό αίσθημα πηγαίνει βαθύτερα από αυτό. Η παραίτηση του Χουάν Κάρλος έρχεται μετά από μια σειρά από ενοχλητικές αποκαλύψεις που χάλασαν την άσπιλη και αμόλυντη εικόνα τής βασιλικής οικογένειας (τουλάχιστον σε σύγκριση με τους πιο επιρρεπείς σε σκάνδαλα ευρωπαϊκούς βασιλικούς οίκους, ιδίως τον Windsor της Βρετανίας, με τον οποίο ο Juan Carlos σχετίζεται εξ αίματος ως τρίτος ξάδελφος της βασίλισσας Ελισάβετ).

Το 2012, για παράδειγμα, ο Juan Carlos προσήλκυσε ανεπιθύμητη προσοχή όταν έσπευσε στο νοσοκομείο μετά από μια πτώση κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού για κυνήγι ελέφαντα στη Μποτσουάνα, ένα ταξίδι που ήταν προηγουμένως άγνωστο στο ευρύ κοινό. Εκτός από μια ντροπιαστική φωτογραφία του να στέκεται δίπλα σε έναν πρόσφατα σκοτωμένο ελέφαντα (που ώθησε το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση - World Wildlife Fund- να εκδιώξει τον Juan Carlos από ανεπίσημο επίτιμο πρόεδρό του), ο βασιλιάς αντιμετώπισε σκληρή κριτική για την προφανή έλλειψη ευαισθησίας του για την δύσκολη οικονομική κατάσταση των Ισπανών συμπατριωτών του. Η εφημερίδα El País εκτίμησε ότι η εκδρομή στην Μποτσουάνα κόστισε 60.000 δολάρια, ποσό περίπου διπλάσιο από τον ετήσιο μισθό τού μέσου Ισπανού. Αποκαλύφθηκε, επίσης, ότι συνταξιδιώτης τού βασιλιά δεν ήταν η σύζυγός του, βασίλισσα Σοφία, αλλά μια Γερμανίδα γαλαζοαίματη που από καιρό φημολογείτο ότι είναι η ερωμένη του.

Στον απόηχο του σκανδάλου τής Μποτσουάνα, τα μέσα ενημέρωσης άρχισαν να εξετάζουν τα οικονομικά και τις επιχειρηματικές συναλλαγές τού βασιλιά, όπως ποτέ πριν. Μια ιδιαίτερα επιζήμια αποκάλυψη, που έφερε στο φως η εφημερίδα El Mundo, ήταν ένας μυστικός υπεράκτιος τραπεζικός λογαριασμός που περιέχει μια κληρονομιά από τον πατέρα του, Don Juan de Borbon, Count of Barcelona. Η αποκάλυψη ήταν σημαντική, λόγω του μεγέθους τής κληρονομιάς (περίπου 4.000.000 ευρώ) και της απουσίας οποιουδήποτε αποδεικτικού στοιχείου ότι δηλώθηκε ποτέ στις φορολογικές αρχές. Ακόμη χειρότερα, φαινόταν να αντικρούει τον ισχυρισμό τής βασιλικής οικογένειας ότι η οικογένεια έμεινε άπορη μετά την ανακήρυξη της Δεύτερης Δημοκρατίας το 1931 και την ανατροπή τού παππού τού Χουάν Κάρλος, του βασιλιά Alfonso XIII. Αναγκασμένη να αφήσει τα πάντα πίσω της, η βασιλική οικογένεια κατέφυγε στην Ρώμη, όπου γεννήθηκε ο Juan Carlos το 1938.