Πώς οι Κούρδοι βρήκαν τον δρόμο τους | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς οι Κούρδοι βρήκαν τον δρόμο τους

Η οικονομική συνεργασία και τα νέα σύνορα της Μέσης Ανατολής
Περίληψη: 

Το ιρακινό Κουρδιστάν έχει επιτύχει μια νέα ευημερία με την εξαγωγή τού δικού του πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Τουρκία, απέναντι στις αντιρρήσεις τής κεντρικής κυβέρνησης του Ιράκ. Αμφισβητώντας τούς ισχυρισμούς τής Βαγδάτης για αποκλειστικό έλεγχο των φυσικών πόρων τού Ιράκ, οι Κούρδοι δείχνουν πώς η οικονομική συνεργασία μπορεί να κάνει τα σύνορα της Μέσης Ανατολής πιο διαπερατά.

Η MARINA OTTAWAY και ο DAVID OTTAWAY είναι βασικοί μελετητές στο Woodrow Wilson International Center for Scholars, στην Washington, D.C.

Η απότομη αύξηση των εθνοτικών και θρησκευτικών συγκρούσεων στην Συρία και σε όλη την Μέση Ανατολή έχει οδηγήσει μια σειρά από αναλυτές να προβλέψουν την επερχόμενη διάλυση πολλών αραβικών κρατών. Αυτή η δυνητική κατάλυση της εδαφικής τάξης τής περιοχής έχει γίνει γνωστή ως «το τέλος τή Sykes-Picot», μια αναφορά στην μυστική αγγλο-γαλλική συμφωνία το 1916 για να μοιράσουν τις μεσανατολικές επαρχίες τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε βρετανικές και γαλλικές ζώνες ελέγχου. Επειδή οι ευρωπαϊκές συνθήκες που δημιούργησαν τα νέα αραβικά κράτη μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου επιβεβαίωσαν τα περιγράμματα της εν λόγω συμφωνίας, η Sykes-Picot έγινε η κατάλληλη συντομογραφία για τον χάρτη που επέβαλαν οι αποικιακές δυνάμεις στην περιοχή, ο οποίος που έχει παραμείνει ουσιαστικά σταθερός ως σήμερα.

Με την αιματοχυσία από το Χαλέπι ως την Βαγδάτη και την Βηρυτό, είναι πράγματι δελεαστικό να προβλέψει κανείς την βίαιη διάλυση της συμφωνίας Sykes-Picot. Όμως, αν και οι χειρότερες μάχες διαχέονται πέραν των συνόρων και ωθούν ορισμένες χώρες, όπως η Συρία, προς τον κατακερματισμό, υπάρχει και μια άλλη δύναμη που διασχίζει τα εθνικά σύνορα και φθάνει να επανευθυγραμμίζει τις εθνικές σχέσεις: το εμπόριο. Οι νέες διεθνικές ζώνες οικονομικής συνεργασίας καθιστούν τα σύνορα της Μέσης Ανατολής πιο διαπερατά, αλλά με έναν τρόπο που δεν αμφισβητεί ευθέως τα υπάρχοντα κράτη. Αντ’ αυτού, τα αμοιβαία οικονομικά συμφέροντα, ιδίως στις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου, μπορεί να σημάνουν ένα πιο ήπιο τέλος τής συμφωνίας Sykes-Picot.

Αυτή η δυναμική είναι πιο εμφανής κατά μήκος των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Ιρακινού Κουρδιστάν, όπου πετρελαϊκές συμφωνίες τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει άμεσα τις διεκδικήσεις τής Βαγδάτης για αποκλειστικό έλεγχο των φυσικών πόρων τού Ιράκ και όπου Τούρκοι και Κούρδοι ηγέτες έχουν μιλήσει για εμπόριο, αντί για πόλεμο. Η οικονομική συνεργασία αναδεικνύεται ως εναλλακτική λύση στην πολιτική βία και αλλού. Η Κύπρος, η Ελλάδα και η Τουρκία συζητούν κοινούς αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, παρά τις διαφωνίες τους. Το ίδιο κάνουν το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν, που έχουν αποδεχθεί απρόθυμα την ανάγκη να συνεργαστούν προκειμένου να εξάγουν το πετρέλαιο αμφοτέρων των χωρών μετά τον διαχωρισμό τους το 2011. Η οικονομική συνεργασία δεν αποτελεί πανάκεια σε οποιοδήποτε από αυτά τα μέρη. Αλλά όντως επιτρέπει στα κράτη να έρθουν κοντά με νέους τρόπους, αντί να διακινδυνεύσουν να διαλυθούν.

ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟ

Τα αραβικά κράτη που προέκυψαν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αντιπάλευαν πάντα με τους ετερογενείς πληθυσμούς τους, τις αβέβαιες εθνικές ταυτότητες και τις βαθιές εσωτερικές ρωγμές. Έχουν υπάρξει για σχεδόν έναν αιώνα, και έχουν αναπτυχθεί κατεστημένα συμφέροντα γύρω από την διατήρηση των εθνικών τους συνόρων και των θεσμών. Αλλά εθνοτικές, θρησκευτικές και φυλετικές διαιρέσεις εξακολουθούν να παραμένουν, όπως δείχνουν σαφώς οι συγκρούσεις στο Ιράκ, τον Λίβανο, την Λιβύη, την Συρία και την Υεμένη.

Αυτές οι διαιρέσεις είναι πιο δραματικές στην Συρία, όπου η Δαμασκός έχει χάσει τον έλεγχο μεγάλων τμημάτων τού εδάφους της από τότε που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος μετά από μια βίαιη καταστολή ειρηνικών διαδηλώσεων από τον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ τον Μάρτιο του 2011. Οι Κούρδοι τής Συρίας έχουν ανακηρύξει την δική τους αυτόνομη περιοχή στα βορειοανατολικά. Μια σειρά από ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες που πολεμούν την κυβέρνηση έχουν καταλάβει μεγάλο μέρος τής χώρας στα ανατολικά και διακήρυξαν τα όνειρά τους για την οικοδόμηση ενός κράτους σουνιτών ισλαμιστών, που θα κυβερνάται από τον ισλαμικό νόμο, και που θα ελέγχει τμήματα της Συρίας και του Ιράκ. Ορισμένοι παρατηρητές, μέχρι που εικάζουν ότι οι Αλεβίτες, το εσωτερικό παρακλάδι τού σιιτικού Ισλάμ στο οποίο ανήκει ο Άσαντ, θα επιδιώξουν να αναπτύξουν το δικό τους κρατίδιο κατά μήκος των ακτών τής Μεσογείου, υπό την προστασία τής Χεζμπολάχ, του Ιράν και της Ρωσίας, αναβιώνοντας ένα κρατίδιο που υπήρχε υπό Γαλλική εντολή κατά την διάρκεια των δεκαετιών τού 1920 και του 1930.

Οι Άραβες γείτονες τής Συρίας έχουν τα δικά τους προβλήματα. Ο Λίβανος έχει παραμείνει πικρά διχασμένος κατά μήκος σεχταριστικών και θρησκευτικών γραμμών από την εποχή τού βάναυσου εμφυλίου πολέμου την περίοδο 1975-1990. Το Ιράκ σχεδόν σπαράσσεται από βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας και σεχταριστικές πολιτοφυλακές μετά την αμερικανική εισβολή το 2003, και η βία έχει κορυφωθεί πρόσφατα, ιδιαίτερα στην επαρχία Ανμπάρ. Λιγότερο δραματική αλλά ακόμα σημαντική, η Ιορδανία διατηρεί μια δύσκολη ισορροπία μεταξύ των αυτοχθόνων πληθυσμών και των Παλαιστινίων προσφύγων, οι τελευταίοι εκ των οποίων αποτελούν εδώ και καιρό την πλειοψηφία τού πληθυσμού τής χώρας.

Αλλά κάτι άλλο συμβαίνει στο ιρακινό Κουρδιστάν. Αυτή η ημιαυτόνομη περιοχή έχει επιτύχει νέα ευημερία μέσω της διασυνοριακής οικονομικής συνεργασίας, την οποία άλλοι θύλακες, ακόμη και χώρες τής περιοχής θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να μιμηθούν. Το ιρακινό Κουρδιστάν έχει απολαύσει de facto αυτοδιοίκηση από το 1991, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στο βόρειο Ιράκ μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Αυτό και μόνο, το καθιστά μια εξαίρεση στη Μέση Ανατολή, μαζί με τον εθνικό διαχωρισμό του από τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Η προστασία των ΗΠΑ θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Κουρδιστάν να κηρύξει την ανεξαρτησία του από το Ιράκ, ανατρέποντας την υφιστάμενη εδαφική τάξη. Αντ’ αυτού, οι Κούρδοι επέλεξαν να εξυπηρετήσουν τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα στο πλαίσιο της υπάρχουσας τάξης.