Μια δεύτερη μεξικάνικη επανάσταση; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μια δεύτερη μεξικάνικη επανάσταση;

Η ενεργειακή μεταρρύθμιση και η βορειοαμερικανική ενεργειακή ανεξαρτησία
Περίληψη: 

Δεν είναι υπερβολή το να αποκληθεί επαναστατική η πρόσφατη ενεργειακή μεταρρύθμιση του Μεξικού. Θα σπάσει το μονοπώλιο της Pemex, της κρατικής εταιρείας πετρελαίου και θα επιτρέπει ξένες ιδιωτικές επενδύσεις σχεδόν σε κάθε γωνιά τής μεξικανικής αγοράς ενέργειας. Μια τέτοια μεταρρύθμιση υπόσχεται να αναζωογονήσει την μεξικανική πετρελαϊκή βιομηχανία.

Η PAMELA K. STARR είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια (NTT) Διεθνών Σχέσεων και Δημόσιας Διπλωματίας και διευθύντρια του Δικτύου ΗΠΑ-Μεξικού στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια. Είναι επίσης βασική σύμβουλος στην ManattJones Global Strategies.
Ο MICHAEL C. CAMUÑEZ είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ManattJones Global Strategies. Έχει διατελέσει υφυπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ υπεύθυνος για θέματα πρόσβασης της αγοράς και εμπορικής πολιτικής.

Από την ανακήρυξη του προέδρου Enrique Peña Nieto τον Δεκέμβριο του 2012, το Μεξικό έχει θέσει σε εφαρμογή μια σειρά μεταρρυθμίσεων που θα μπορούσαν να αλλάξουν για πάντα την διακυβέρνηση και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας τού Μεξικού. Αυτές περιλαμβάνουν νέους κανόνες για την ενίσχυση της διαφάνειας στην διακυβέρνηση, την μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, την επέκταση της πρόσβασης σε πιστώσεις και την ενθάρρυνση του ανταγωνισμού με βάση τους κανόνες τής αγοράς με την προώθηση επενδύσεων και την ενίσχυση των ρυθμιστικών Αρχών. Αλλά το αδιαφιλονίκητο επίκεντρο της νομοθεσίας είναι η ενεργειακή μεταρρύθμιση.

Δεν είναι υπερβολή να αποκληθεί επαναστατική η ενεργειακή μεταρρύθμιση του Μεξικού. Θα σπάσει το μονοπώλιο της Pemex, της κρατικής εταιρείας πετρελαίου και, για πρώτη φορά σε πάνω από μισό αιώνα, θα επιτρέπονται ξένες ιδιωτικές επενδύσεις σχεδόν σε κάθε γωνιά τής μεξικανικής αγοράς ενέργειας. Μια τέτοια μεταρρύθμιση υπόσχεται να αναζωογονήσει την μεξικανική βιομηχανία πετρελαίου, πιθανώς οδηγώντας σε μείωση του κόστους παραγωγής ενέργειας και σε σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Και αυτό είναι μόνο η αρχή. Η δέσμη των ενεργειακών μεταρρυθμίσεων περιέχει επίσης τρία βασικά στοιχεία - γενικώς αγνοημένα από τον πρόσφατο σχολιασμό - που μπορούν κάλλιστα να σηματοδοτήσουν αλλαγές στη μεξικανική οικονομία, σε κάθε κομμάτι τους τόσο μετασχηματιστικές όπως ήταν η Μεξικανική Επανάσταση σχεδόν πριν από έναν αιώνα.

Ο αναδιαρθρωμένος τομέας ενέργειας, παρά την ανοικτότητά του, θα εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό σύμφωνος με το πνεύμα τής Επανάστασης του Μεξικού: Το κράτος θα συνεχίσει να διαχειρίζεται τις βασικές πτυχές τής αγοράς ενέργειας, και η Pemex θα εξακολουθεί να είναι ο κυρίαρχος παίκτης στον τομέα. Αλλά, η προθυμία τού Μεξικού να ξεκινήσει μια βαθιά αναδιάρθρωση του ενεργειακού τομέα αποκαλύπτει ότι η χώρα συνεχίζει την μεταμόρφωσή της σε έναν ολοένα και με περισσότερη αυτοπεποίθηση και σημασία παίκτη στην παγκόσμια οικονομία. Και, η μεταρρύθμιση σημαίνει ότι η ενέργεια θα γίνει σύντομα ένα κεντρικό μέρος τής οικονομικής ολοκλήρωσης της Βόρειας Αμερικής που κινητοποιεί η NAFTA και μια πηγή ενεργειακής ασφάλειας για την Βόρεια Αμερική. Ως αποτέλεσμα, η ενεργειακή μεταρρύθμιση του Μεξικού θα εμβαθύνει και θα ενισχύσει την οικονομική συνεργασία του με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΗΣ

Τα πιο σημαντικά - και αμφιλεγόμενα - στοιχεία τής ενεργειακής μεταρρύθμισης του Μεξικού είναι εκείνα που θα τελειώσουν το μονοπώλιο της Pemex στην εξερεύνηση πετρελαίου και στην παραγωγή, και θα ανοίξουν τον τομέα σε ιδιωτικές επενδύσεις (συμπεριλαμβανομένων των ξένων). Η κυβέρνηση του Μεξικού θα εξακολουθεί να κατέχει την Pemex, αλλά θα λειτουργήσει την επιχείρηση ως «κρατική παραγωγική επιχείρηση», η οποία θα πρέπει να ανταγωνιστεί με τις διεθνείς ενεργειακές εταιρείες στην αγορά τού Μεξικού. Αυτή είναι μια εκπληκτική αλλαγή.

Η βιομηχανία πετρελαίου κρατικοποιήθηκε το 1938, και από τότε, ο εθνικός έλεγχος των πετρελαϊκών πόρων αποτέλεσε ένα βασικό συστατικό τής αίσθησης κυριαρχίας τού Μεξικού. Η εθνικοποίηση, η οποία περιελάμβανε την απορρόφηση των περιουσιών που ανήκαν σε αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες, ήταν η πρώτη φορά που το Μεξικό αμφισβήτησε ευθέως τις Ηνωμένες Πολιτείες και ακολούθησε τον δρόμο του. Από τότε, ο κρατικός έλεγχος των ενεργειακών πόρων αποτέλεσε βασικό σύμβολο του μεξικανικού εθνικισμού και της εθνικής κυριαρχίας. Περαιτέρω, η Pemex έχει επίσης διαδραματίσει σημαντικό οικονομικό ρόλο για το κράτος. Τα έσοδά της καλύπτουν περίπου το ένα τρίτο τού ομοσπονδιακού προϋπολογισμού (για να μην πούμε τίποτα για τις ευκαιρίες που προσέφερε για πατρωνίες).

Για δεκαετίες, η πολιτική προστασία των πετρελαϊκών πόρων τού Μεξικού μπλόκαρε τις πολύ αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και επέβαλε ένα επαχθές κόστος ευκαιρίας για την χώρα. Η μεξικανική πετρελαϊκή βιομηχανία είχε από πολύ καιρό χάσει την ικανότητά της να είναι μια ισχυρή κινητήρια δύναμη οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, επειδή αυτή η επιφανής φίρμα τού μεξικανικού εθνικισμού κράτησε την τεχνογνωσία και τεχνολογία αιχμής μακριά από την εγχώρια βιομηχανία πετρελαίου, κάτι που καθυστέρησε την παραγωγή και μείωσε τα έσοδα.

Δεκαετίες εμφανούς αναποτελεσματικότητας και διαφθοράς στην Pemex, χρόνια μείωσης της παραγωγής πετρελαίου, και αλλαγές στην στάση απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες υπονόμευσαν σταδιακά την λαϊκή αντίθεση στο να επιτραπούν ξένες επενδύσεις στην βιομηχανία πετρελαίου. Τώρα, για πρώτη φορά σε 50 χρόνια, το Μεξικό μπορεί να αποκτήσει τον ζωηρό πετρελαϊκό τομέα που χρειάζεται.

Εκτός από την είσοδο στις αγορές πετρελαίου, ο ιδιωτικός τομέας θα είναι πλέον σε θέση να παράγει και να πωλεί ηλεκτρική ενέργεια σε μια ελεύθερη αγορά. Όπως η Pemex, η κρατική Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ηλεκτρισμού (Federal Electricity Commission, CFE) θα ανταγωνίζεται τις ιδιωτικές επιχειρήσεις για να πωλεί ηλεκτρική ενέργεια στο δίκτυο. Η CFE θα έχει επίσης την δύναμη – κάτι που στο παρελθόν ήταν μονοπώλιο της Pemex – να εισάγει και να επανεξάγει φυσικό αέριο, καθώς και να αγοράζει και να πουλά στην εγχώρια αγορά. Αυτό θα είναι ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός για την CFE, η οποία χρησιμοποιεί φυσικό αέριο για να παράγει ένα μεγάλο μέρος τής ηλεκτρικής της ενέργειας.