Με δανεικό χρόνο… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Με δανεικό χρόνο…

Κάνοντας παρελθόν την Ημέρα Υπέρβασης της Γης

Ήρθε αυτή η ώρα και πάλι. Η «Ημέρα Υπέρβασης της Γης» είναι εδώ, και το ρολόι συνεχίζει να χτυπά. Όπως περιέγραψα στο Foreign Affairs πέρσι, [1] η Ημέρα Υπέρβασης της Γης είναι η ημερομηνία κατά την οποία η ζήτηση της ανθρωπότητας για φυσικούς πόρους υπερβαίνει την ικανότητα της Γης να τους ανανεώνει μέσα σε ένα χρόνο. Πέρυσι, αγγίξαμε το εν λόγω όριο στις 20 Αυγούστου. Φέτος, μια μέρα νωρίτερα. Με άλλα λόγια, για το υπόλοιπο του 2014 θα πρέπει να ζούμε πέρα από τις δυνατότητες του πλανήτη μας, ξοδεύοντας περισσότερα από όσα μπορεί να αντέξει - το αντίστοιχο ενός αγρότη που τρώει τόσο τις φετινές καλλιέργειες όσο και τους σπόρους για την επόμενη χρονιά.

Η Ημέρα Υπέρβασης της Γης υπολογίζεται από επιστήμονες και χειριστές δεδομένων στο Δίκτυο Παγκόσμιου Αποτυπώματος (Global Footprint Network) [2], μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης με γραφεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ελβετία και το Βέλγιο. Χρησιμοποιούν δύο ορόσημα δεδομένων: Την τρέχουσα βιο-ικανότητα της γης (το μέγεθος των εδαφών και των υδάτων που διατίθενται για την παραγωγή ανανεώσιμων πηγών και την απορρόφηση των εκπομπών CO2) και το οικολογικό αποτύπωμα του κόσμου (το μέγεθος των εδαφών και των υδάτων που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση της ανθρωπότητας για φυσικούς πόρους). Ο υπολογισμός είναι κατά προσέγγιση, αλλά η εικόνα που διαγράφεται είναι αναμφισβήτητη. Ο πλανήτης απλά δεν μπορεί να παράγει την ποσότητα των πόρων που απαιτούν οι άνθρωποι, και απαιτούμε περισσότερα κάθε χρόνο.

Η πρόκληση απαιτεί δράση από όλες τις πλευρές τής κοινωνίας. Κατά την τελευταία δεκαετία, πολλές από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο - η Coca-Cola, η Mars και η Unilever, για να αναφέρουμε μερικές - εντάχθηκαν στο Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση (World Wildlife Fund), του οποίου είμαι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος, καθώς και σε άλλες ΜΚΟ για να βοηθήσουν στην μείωση του οικολογικού τους (και, σε πολλές περιπτώσεις, οικονομικού) κόστος. Καταλαβαίνουν τι διακυβεύεται για τις επιχειρήσεις τους και τα όριά τους. Για να ευδοκιμήσουν, οι εταιρείες χρειάζονται υγιείς κοινότητες, δημόσια καλή θέληση, και, πιο σημαντικό, αξιόπιστη παροχή πόρων. Με το να επιδιώκουν επιθετικά την βιωσιμότητα, οι φορείς τού ιδιωτικού τομέα διασφαλίζουν το δικό τους μέλλον.

Ακριβώς όπως η εταιρική ιδιοτέλεια μπορεί να ωθήσει τις εταιρείες προς την αειφορία, τα θέματα εθνικής ασφάλειας μπορούν να ωθήσουν τις κυβερνήσεις προς την ίδια κατεύθυνση. Εντός της κυβέρνησης των ΗΠΑ, στελέχη από την άμυνα, τις υπηρεσίες πληροφοριών και τις διπλωματικές κοινότητες έχουν αρχίσει τακτικά να ψάχνουν τα ζητήματα έλλειψης, πιο συχνά λόγω των αναδυόμενων απειλών για την εθνική ασφάλεια. Για αιώνες, οι κοινωνίες έχουν ακμάσει και παρακμάσει λόγω της ικανότητάς τους να αξιοποιούν ό, τι βιώσιμο προσφέρει η φύση. Και το διακύβευμα είναι ακόμη υψηλότερο σήμερα καθώς οι απαιτήσεις στον πλανήτη αυξάνονται.

Ήδη, η αυξανόμενη σπανιότητα - ιδίως σε σχέση με το φρέσκο νερό - υπογραμμίζει την ικανότητα των κυβερνήσεων να παρέχουν τροφή και ενέργεια στους πολίτες τους. Ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, η έλλειψη σπρώχνει δεκάδες εκατομμύρια κατοίκων στις αστικές περιοχές. Πολλές κυβερνήσεις είναι απλά ανίκανες να ανταποκριθούν στις ανάγκες των πολιτών στις νέες μεγαλουπόλεις• Συζητούν σπάνια τους δύσκολους συμβιβασμούς μεταξύ του νερού, των τροφίμων, της ενέργειας και της ανάπτυξης, απλά ελπίζοντας ότι η ανάπτυξη θα λύσει όλα τα προβλήματα. Και τα προβλήματα δεν σταματούν στα σύνορα: Οι οργανισμοί περιφερειακής συνεργασίας συχνά είναι ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τις εντάσεις μεταξύ γειτονικών χωρών που ανταγωνίζονται για τους λιγοστούς πόρους, όπως το ξύλο, το νερό και την ενέργεια.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να λάβουν είτε μια προληπτική είτε μια εκ των υστέρων προσέγγιση στην αναδυόμενη κρίση. Μπορούν να στηρίξουν την έξυπνη διαχείριση και την προστασία των φυσικών πόρων για να αποτραπούν κρίσεις, ή μπορούν να ασχοληθούν με συγκρούσεις ή πολέμους που έχουν ήδη ξεσπάσει. Η πρόληψη μπορεί να φαίνεται σαν υψηλός στόχος. Αλλά στην διεθνή σκηνή, υπάρχουν πολλά καλά παραδείγματα σχετικά. Για παράδειγμα, η Σύμβαση για τις Υδάτινες Ροές από τα Ηνωμένα Έθνη τέθηκε επίσημα σε ισχύ στις 17 Αυγούστου. Η σύμβαση καθορίζει τους βασικούς κανόνες και τις προϋποθέσεις για την συνεργασία μεταξύ των χρηστών διασυνοριακών υδάτων και παρέχει το πρώτο παγκόσμιο πλαίσιο για την έννομη προστασία έναντι μελλοντικών ανθρώπινων και περιβαλλοντικών απειλών μεταξύ κρατών που μοιράζονται υδάτινους πόρους.

Κανένας πόρος δεν είναι πιο πολύτιμος για τους ανθρώπους από το καθαρό γλυκό νερό. Πέρα από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, το νερό πηγαίνει επίσης σε κάθε προϊόν που κατασκευάζεται σήμερα. Η έλλειψη νερού επηρεάζει ήδη δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους σε περισσότερες από 40 χώρες. Η αναπόφευκτη συνέπεια; Σύγκρουση. Το «Υδραγωγικό Εργαλείο» τού Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων (World Resources Institute) [3] είναι ένας επεξηγηματικός δείκτης. Χαρτογραφεί τον κίνδυνο για το νερό σε όλο τον κόσμο, και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι περιφέρειες με τον υψηλότερο συνολικό κίνδυνο νερού έχουν μια ιστορία συγκρούσεων και αστάθειας.

Πάρτε για παράδειγμα την Συρία. Υπάρχουν μυριάδες λόγοι για τον συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμο της χώρας, αλλά η έλλειψη των υδάτινων πόρων λόγω της υπερεκμετάλλευσης του ποταμού Ευφράτη μεταξύ Ιράκ, Συρίας και Τουρκίας σίγουρα πρόσθεσε ένταση σε μια ήδη τεταμένη κατάσταση. Μια καταστροφική ξηρασία το 2006 ανάγκασε κατ’ εκτίμηση 1,5 εκατομμύριο Σύριους να μετεγκατασταθούν. Σχεδόν το 75% των αγροτών τής Συρίας υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή των καλλιεργειών και στην συνέχεια μετακόμισε στις πόλεις αναζητώντας εργασία. Λιγότερο νερό, λιγότερο φαγητό, λιγότερες θέσεις εργασίας, και πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι σε πυκνοκατοικημένες γειτονιές - αυτό ήταν το υγρό καύσιμο στο υπάρχον προσάναμμα.

Η Συρία είναι ένα ακραίο παράδειγμα, αλλά υπάρχουν χιλιάδες άλλα. Μια άλλη διαφαινόμενη σύγκρουση είναι κατά μήκος τού ποταμού Μεκόνγκ μεταξύ της Καμπότζης και του Λάος, όπου ένα τεράστιο φράγμα είναι προγραμματισμένο να ξεκινήσει να κατασκευάζεται φέτος. Το φράγμα έχει ως στόχο να παράξει ενέργεια για εξαγωγή κυρίως στην Ταϊλάνδη και την Καμπότζη [4], αλλά αυτό θα θέσει σε κίνδυνο το απειλούμενο με εξαφάνιση δελφίνι Irrawaddy και τα προς το ζην 60 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στην λεκάνη τού Κάτω Μεκόνγκ, οι οποίοι εξαρτώνται από τις εσωχώριες περιοχές αλιείας - από τις πιο παραγωγικές στον κόσμο - για δουλειά. Οι οικονομικές ζημίες θα εμφανιστούν κυρίως στην καμποτζιανή πλευρά τού ποταμού [4], αλλά η Καμπότζη είναι ανίκανη να σταματήσει την κατασκευή [τού φράγματος]. Επειδή ούτε η Καμπότζη, ούτε το Λάος έχουν επικυρώσει την Σύμβαση των Υδάτινων Ροών, η διεθνής κοινότητα μπορεί να κάνει ελάχιστα.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, αν και κανείς δεν προσποιείται ότι η Σύμβαση είναι μια οριστική λύση σε όλα τα ζητήματα νερού, ο κόσμος πρέπει να συνεχίσει να πιέζει όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες να την επικυρώσουν. Θα είναι ένα τεράστιο βήμα προς την εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε πολύτιμους πόρους. Και αυτό είναι ένα μοντέλο για το είδος των προληπτικών αμερικανικών πολιτικών που θα χρειαστούν για να εκτονωθούν μελλοντικές συγκρούσεις από ελλείψεις πόρων.

Στο κάτω - κάτω, ακόμα και αν η Ουάσινγκτον δεν ανησυχεί πάρα πολύ για το νερό στην περιοχή τού Μεκόνγκ, υπάρχουν πολλά μέρη στον κόσμο όπου η έλλειψη μπορεί να προκαλέσει πιο άμεση βλάβη στα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ένα από τα σαφέστερα παραδείγματα προέρχεται από «κατοχυρώσεις γης», όπου πλούσιοι πολυεθνικοί όμιλοι και κυβερνήσεις μισθώνουν γη σε μακρινά μέρη. Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας Πολιτικής Τροφίμων, από το 2006 ως το 2009, μεταξύ 15 και 20 εκατομμυρίων εκταρίων αφρικανικής γης εξασφαλίστηκαν από εξωτερικούς παράγοντες. Στην Ασία, μεγάλες συμφωνίες μίσθωσης έχουν επιτευχθεί στην Καμπότζη, την Ινδονησία, το Πακιστάν και τις Φιλιππίνες με κυβερνήσεις και επιχειρήσεις από τη Νότια Κορέα, την Ινδία και την Κίνα. Σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, οποιαδήποτε από αυτές τις συμφωνίες θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα σημείο διαφωνίας σε μια σημαντική αναπτυξιακή περιοχή.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι στην Ινδία, έναν αναδυόμενο οικονομικό γίγαντα και ισχυρό σύμμαχο των ΗΠΑ που συνορεύει με την Κίνα και το Πακιστάν. Στην λίστα των περιβαλλοντικών ελλείψεων της Ινδίας, το νερό βρίσκεται στην κορυφή. Σε μεγάλο βαθμό λόγω της αλλαγής τού κλίματος και της κακοδιαχείρισης του νερού για γεωργική χρήση, η Ινδία αναμένεται να έχει δυσκολίες με το νερό από το 2025 και λειψυδρία από το 2050. Αν μια τέτοια συμφορά πρόκειται να ξεδιπλωθεί στην Ινδία, νοσήματα μπορεί να εξαπλωθούν και συγκρούσεις θα μπορούσαν να ενταθούν. Επιπλέον, η χώρα μπορεί επίσης να μειώσει το τρέχον επίπεδο της εμπλοκής της στην περιοχή, κάτι που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.

Και ακόμα και στην βόρεια Αμερική, ο Rio Grande που χωρίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες από το Μεξικό έχει πραγματικές επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική. Παρά το γεγονός ότι οι διασυνοριακές συμφωνίες έχουν προσαρμοστεί με επιτυχία στις ταχείες αλλαγές στην διαθεσιμότητα των επιφανειακών υδάτων, δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός για να διαχειριστεί την πρωτοφανή μείωση των υπογείων υδάτων που στεγνώνει ταχύτατα τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Και στις δύο χώρες, η γεωργική παραγωγικότητα και η παροχή νερού σε επεκτεινόμενες αστικές περιοχές βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο.

Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να αντέξουν την εκ των υστέρων προσέγγιση στην έλλειψη πόρων. Η χώρα - και όλοι οι άλλοι σε όλο τον κόσμο - εξαρτώνται από το νερό και άλλους πόρους για την τροφή, την υγεία των οικοσυστημάτων καθώς και την πολιτική ασφάλειας. Η Ημέρα Υπέρβασης της Γης δεν παρέχει μόνο μια ανησυχητική ετήσια υπενθύμιση της κατεύθυνσης στην οποία πορευόμαστε όλοι, αλλά και μια ευκαιρία για να γιορτάσουμε τα θετικά βήματα που έχουν γίνει για την αντιστροφή τής τάσης. Τώρα, είναι προς το συμφέρον τής Ουάσινγκτον να ενισχύσει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα ως ένα θεμελιώδες δόγμα τής εξωτερικής πολιτικής. Θα δώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες μια πλατφόρμα πάνω στην οποία θα οικοδομεί στενότερες σχέσεις με άλλες χώρες, θα βοηθά στην διαφύλαξη των φυσικών πόρων τής γης, και θα υποστηρίζει τις κοινότητες σε όλο τον κόσμο που χρειάζονται βοήθεια για να διασφαλίσουν τα βασικά προς το ζην τους. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να παίρνουν το προβάδισμα, απλά μπορούμε να κάνουμε την Ημέρα Υπέρβασης της Γης ένα πράγμα τού παρελθόντος αντί για βαρόμετρο των μελλοντικών συγκρούσεων και καταστροφών.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141916/carter-roberts/on-borrowed...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.foreignaffairs.gr/articles/69444/carter-roberts/i-imera-poy-e...
[2] http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/
[3] http://www.wri.org/our-work/project/aqueduct/aqueduct-atlas
[4] http://www.internationalrivers.org/files/attached-files/donsahongdameiar...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr