Ο ανθεκτικός χάρτης τής Μέσης Ανατολής

Ακριβώς την ώρα που η υστερία σχετικά με την διάλυση της συμφωνίας Sykes-Picot είχε αρχίσει να φθίνει, η οργάνωση «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της al-Sham» (ISIS) την αναζωπύρωσε δηλώνοντας την πρόθεσή της να αναβιώσει το χαλιφάτο, τουλάχιστον εκεί που είναι τώρα η ιρακινή και η συριακή επικράτεια. Η είδηση έφτασε με δύο ξεχωριστά βίντεο τής ISIS, το ένα δείχνοντας έναν Τσετσένο μαχητή να επιβλέπει την διάλυση ενός φυλακίου στα συρο-ιρακινά σύνορα και το άλλο προβάλλοντας έναν αγγλόφωνο Χιλιανό τζιχαντιστή.

Εν μέσω τού άγχους ότι μετά την Αραβική Άνοιξη τα πάντα έχουν αλλάξει, δεσπόζουν οι φόβοι ότι ο διαμελισμός τής Συρίας θα οδηγήσει στην ανατροπή όλης της σκληρής δουλειάς που έκαναν ο σερ Mark Sykes και ο François Georges-Picot πίσω στο 1916-17. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία φαίνεται να προμηνύει την διάλυση του κράτους και την επαναχάραξη των συνόρων του για να εξυπηρετηθούν οι προθέσεις των Ιρακινών σουνιτών, του Ισραήλ, του Λιβάνου, των Κούρδων και των Τούρκων. Η Άγκυρα, για παράδειγμα, έχει απειλήσει να καταλάβει την πόλη τής Συρίας Idlib αν οι ροές των προσφύγων από την χώρα ξεπεράσουν ένα πολύ χαμηλό όριο, το οποίο έχει προ πολλού ξεπεραστεί. Οι Κούρδοι τής Συρίας, εν τω μεταξύ, αναμένεται να απομονώσουν το δικό τους τμήμα τής Συρίας από το υπόλοιπο της χώρας και στην συνέχεια να ενταχθούν στο ιρακινό Κουρδιστάν κηρύσσοντας ανεξαρτησία. Κατά μήκος των συνόρων Λιβάνου-Συρίας, η Χεζμπολάχ αναμενόταν να επεκτείνει το έδαφός της σε βάρος τού συριακού για να διατηρήσει τις γραμμές επικοινωνίας με έναν παράκτιο θύλακα Αλεβιτών εάν ο Άσαντ χάσει τον έλεγχο της υπόλοιπης χώρας. Και, αν το Ισραήλ αισθανόταν να απειλείται από τους ριζοσπάστες σουνίτες τής Συρίας, έλεγε το σκεπτικό, ίσως να ήθελε να ωθήσει τα υφιστάμενα σύνορα στα Υψώματα του Γκολάν προς ανατολάς για να δημιουργήσει ένα είδος ουδέτερης ζώνης μεταξύ της ενδοχώρας και των ισραηλινών πόλεων στην άκρη τους. Πάνω απ’ όλα, υπήρχε ο φόβος ότι τα ιρακινο-συριακά σύνορα θα καταρρεύσουν, όπως τελικά έγινε. Πράγματι, το άγχος για την Sykes-Picot φάνηκε να αυξάνει τα όσα διακυβεύονται από τον εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, εντείνοντας τον φόβο για μια ευρύτερη κατάρρευση στην Μέση Ανατολή.

Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η παρέλαση της φρίκης που προέρχεται από την Συρία δεν έχει συμπεριλάβει τον θάνατο των συνόρων τής Sykes-Picot. Οι Τούρκοι δεν έχουν πάρει τίποτε από την Συρία, παρά το γεγονός ότι έχουν βοηθήσει να υπονομευθεί μια ενδεχόμενη ανάκαμψή της με το να υποθάλπουν την ISIS. Οι Κούρδοι τής Συρίας δεν έχουν προτείνει - ή επιβάλει - νέα σύνορα, και οι Ιρακινοί αδελφοί τους απείχαν από μια απόσχιση ή μια επισημοποίηση της de facto αυτονομίας τους. Η Χεζμπολάχ δεν έχει πάρει κανένα νέο έδαφος, ακόμη και καθώς η αποσύνθεση του καθεστώτος τής Συρίας έχει απειλήσει την γραμμή επικοινωνίας τής Χεζμπολάχ με το Ιράν. Το Ισραήλ έχει σίγουρα εκμεταλλευθεί τις συνθήκες αναρχίας στην Συρία για να χτυπήσει ευκαιριακούς στόχους αλλά δεν έχει κάνει καμία αποφασιστική προσπάθεια για να χαράξει μια ζώνη απομόνωσης. Και, πριν παραβιαστούν από την ISIS, τα ιρακινο-συριακά σύνορα ήταν διαπερατά για γενιές, λόγω της φύσης τού εδάφους και των μεγάλων φυλετικών συμπολιτειών και στις δύο πλευρές τους, των οποίων τα οικονομικά συμφέροντα απαιτούν να μην εμποδίζονται οι κινήσεις τους από τα σύνορα.

Εν ολίγοις, παρά το πανδαιμόνιο στην περιοχή, η Sykes-Picot φαίνεται να είναι ζωντανή και καλά στην υγεία της.

Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Χερσαία σύνορα που έχουν διευθετηθεί μέσω διαπραγματεύσεων, ειδικά όταν η διευθέτηση σφραγίζεται με συνθήκη, τείνουν να είναι σταθερά, ακόμη και όπου οι σχέσεις μεταξύ των γειτονικών κρατών παραμένουν ασταθείς ή ακόμη και εχθρικές. Ο λόγος; Η αμφισβήτηση εγκατεστημένων συνόρων προκαλεί αναπόφευκτα ενοχλητικές ανταπαιτήσεις, ειδικά σε περιοχές όπου εθνοτικές ή φυλετικές ομάδες βρίσκονται εκατέρωθεν των συνόρων και μειονοτικοί πληθυσμοί έχουν καταλήξει πίσω από τα σύνορα όταν ολοκληρώθηκαν οι χάρτες.

Ευτυχώς για την Μέση Ανατολή, τα περισσότερα από τα σύνορά της έχουν διευθετηθεί με συνθήκες. Βεβαίως, υπάρχουν μερικές σημαντικές εξαιρέσεις. Τα σύνορα του Ισραήλ παραμένουν ρευστά. Δεν υπάρχει ένα παλαιστινιακό κράτος ή μια τελική συμφωνία για το καθεστώς, έτσι ώστε τα σύνορα ανάμεσα στο Ισραήλ και την Δυτική Όχθη δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν, ακόμη και αν πολλοί παρατηρητές είναι αρκετά σίγουροι για το σχήμα που θα έχουν τελικά τα σύνορα. Από την πλευρά τού Λιβάνου, του Ισραήλ ήταν ικανοποιημένο με το να κατέχει μια λωρίδα τού νοτίου Λιβάνου για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς ποτέ να προτείνει αλλαγές συνόρων, ακόμα και όταν ο Ισραηλινός πρωθυπουργός David Ben-Gurion τα σχεδίαζε το 1950, σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών του, Moshe Sharett. (Η Συρία κατέλαβε επίσης μεγάλα τμήματα του Λιβάνου μέχρι τον Απρίλιο του 2005 χωρίς να αλλοιώσει τα de facto σύνορα που είχαν τεθεί με την γαλλική εντολή το 1920). Η επίσημη προσάρτηση από το Ισραήλ των Υψωμάτων τού Γκολάν τον Δεκέμβριο του 1981 δεν είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία νέων διεθνών συνόρων, ούτε απέκλεισε μελλοντικές ισραηλινές προσπάθειες για διαπραγμάτευση της επιστροφής τού Γκολάν στην Συρία με αντάλλαγμα μια ποικιλία παραχωρήσεων, προφανώς συμπεριλαμβάνοντας, πρόσφατα, τον τερματισμό τής στρατηγικής σχέσης τής Συρίας με το Ιράν. Αντίθετα, τα σύνορα του Ισραήλ με την Αίγυπτο και την Ιορδανία διευθετήθηκαν με συνθήκες και δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει ότι οι συμβαλλόμενοι τα θεωρούν ως κάτι άλλο από απαραβίαστα.