Ο νέος Νταβούτογλου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο νέος Νταβούτογλου

Το σχέδιο του παιχνιδιού τού νέου πρωθυπουργού
Περίληψη: 

Η εξωτερική πολιτική τού Νταβούτογλου έχει εκθέσει επικίνδυνα την Τουρκία σε περιφερειακές απειλές, οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα θα τον απασχολήσουν καθώς ο ίδιος αναλαμβάνει την πρωθυπουργία.

Ο SONER CAGAPTAY είναι συνεργάτης στην έδρα Beyer Family στο Washington Institute for Near East Policy, και συγγραφέας τού βιβλίου με τίτλο The Rise of Turkey: The Twenty First-Century’s First Muslim Power.

Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο νέος πρωθυπουργός τής Τουρκίας, ξεκίνησε την καριέρα του ως καθηγητής Διεθνών Σχέσεων την δεκαετία τού 1990. Μέχρι το 2003, είχε στρώσει τον δρόμο του στο να γίνει ένας σύμβουλος με επιρροή -αλλά ακόμα σχετικά άγνωστος- τού τότε υπουργού Εξωτερικών τής Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιούλ. Όταν τον συνάντησα στο μικρό γραφείο του σε ένα παλιό κτίριο της κυβέρνησης στο κέντρο τής Άγκυρας το 2005, μου έκανε εντύπωση ως μελετητής με βαθιά γνώση τής οθωμανικής ιστορίας και μια ισχυρή επιθυμία να μετατρέψει την Τουρκία σε μια περιφερειακή δύναμη. Εάν του δινόταν η εξουσία, όπως φαινόταν, ο Νταβούτογλου θα ανέτρεπε τον παραδοσιακά Δυτικό και εσωστρεφή προσανατολισμό τής εξωτερικής πολιτικής τής Τουρκίας. Τελικά, ως σύμβουλος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του πρωθυπουργού τής Τουρκίας την εποχή εκείνη, και στην συνέχεια ως υπουργός Εξωτερικών, ο Νταβούτογλου έκανε ακριβώς αυτό. Τώρα, ως πρωθυπουργός, θα πρέπει να βρει το πώς να περιορίσει τις καταστροφικές συνέπειες των πολιτικών του.

ΠΡΟΣ ΑΝΑΤΟΛΑΣ

Όταν συναντηθήκαμε το 2005, ο Νταβούτογλου και εγώ συζητήσαμε μια σειρά θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου τού Ισλάμ στην τουρκική πολιτική και την κληρονομιά τής οθωμανικής κυριαρχίας, συμπεριλαμβανομένης της ευθύνης που συνεπάγεται όσον αφορά τους ανθρώπους που ήταν επισήμως κάτω από την εξουσία της. Του είπα για την δουλειά μου, στην δεκαετία τού 1990, όταν είχα οργανώσει διεθνή συνέδρια στην Άγκυρα για να δημοσιοποιηθούν τα βάσανα των Βοσνίων. Ο Νταβούτογλου, από την πλευρά του, έδινε έμφαση στην Μέση Ανατολή, υποδηλώνοντας ότι η Τουρκία έχει την ευθύνη να συνεργαστεί ενεργά με τα μουσουλμανικά κράτη στην περιοχή. Πρόσθεσε ότι μόνο με την επαφή με αυτά τα μουσουλμανικά έθνη και άλλους στον μουσουλμανικό κόσμο θα μπορούσε η Τουρκία να γίνει μια μεγάλη δύναμη. Ο Νταβούτογλου, αντιλήφθηκα, ήταν ένας αναβιωτής τού οθωμανισμού, πρόθυμος να εξαλείψει την κεμαλική κληρονομιά στην τουρκική εξωτερική πολιτική.

Ο πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, είχε ένα ρητό: «Go West». Αυτός και οι διάδοχοί του, οι κεμαλιστές, ήθελαν να μετατρέψουν την Τουρκία σε μια ευρωπαϊκή χώρα, νομίζοντας ότι αυτό θα την έκανε ένα μεγάλο έθνος. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, έπρεπε να επαναπροσδιορίσουν το σύνολο του τουρκικού πολιτισμού - να εγκαταλείψουν την οθωμανική κληρονομιά στην Μέση Ανατολή και να αποκηρύξουν την μουσουλμανική κληρονομιά τής χώρας. Στην θέση της, η Τουρκία θα αγκάλιαζε μια νέα κοσμική εθνική ταυτότητα και μια εσωστρεφή εξωτερική πολιτική ριζωμένη στην «μη επέμβαση» - δηλαδή, να αποφεύγει στενές σχέσεις με τα κράτη τής περιοχής, κυρίως τις αραβικές χώρες. Ήλπιζαν ότι, μια μέρα, η Ευρώπη θα αγκαλιάσει πλήρως την χώρα τους.

Ο Νταβούτογλου δεν είναι κεμαλικός. Είναι ένα πιστό μέλος τού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), της ραχοκοκαλιάς των συντηρητικών και των ισλαμιστών πολιτικών στην Τουρκία, το οποίο έχει αυτοπροσδιοριστεί ως αντίθετο με τον κεμαλισμό, το κίνημα που προτίθετο να εκσυγχρονίσει την Τουρκία από την κορυφή προς τα κάτω. Συχνά χαρακτηρισμένος ως αυταρχικού χαρακτήρα, ο κεμαλισμός στην πραγματικότητα έχτισε τους δημοκρατικούς θεσμούς τής Τουρκίας.

Και είναι αυτή η αντίθεση προς τον κεμαλισμό που έχει κάνει τους ισλαμιστές τής Τουρκίας διαφορετικούς από τους άλλους ισλαμιστές στην περιοχή. Κατ’ αρχήν, οι Τούρκοι ισλαμιστές απορρίπτουν την βία, επειδή έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Επιπλέον, άλλα ισλαμικά κινήματα πρέπει να κοιτάξουν βαθιά μέσα στα χρονικά τής ιστορίας για μοντέλα ισλαμικών κυβερνήσεων στην επικράτειά τους. Ως εκ τούτου, ακολουθούν συχνά οράματα λιτότητας και σκληρότητας. Για παράδειγμα, τα σαλαφιστιστικά κινήματα τής περιοχής έλκουν στοιχεία από τον έβδομο αιώνα για τις μεσαιωνικές αξίες τους. Στην Τουρκία, όμως, οι ισλαμιστές χρειάζεται απλώς να κοιτάξουν πίσω στην εποχή προ του Ατατούρκ, με άλλα λόγια, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία των τελών τού 19ου και στις αρχές τού 20ου αιώνα. Εγχωρίως, αυτό σημαίνει την εξιδανίκευση της ύστερης περιόδου τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι ισλαμιστές οραματίζονται τους τελευταίους Οθωμανούς σουλτάνους ως ευσεβείς και συντηρητικούς μουσουλμάνους˙ Στην πραγματικότητα, αυτοί οι πολιτικοί ήταν καλοζωϊστές και μοντέρνοι. Ο Abdulmecid Efendi, ο τελευταίος Οθωμανός χαλίφης, ήταν ένας αριστοτέχνης που ζωγράφιζε γυμνά. Σήμερα, τα έργα ζωγραφικής του πωλούνται για περίπου 1 εκατ. δολάρια σε δημοπρασίες. Και στο εξωτερικό, αυτό σημαίνει εξιδανίκευση της οθωμανικής πολιτικής τέχνης, εκ νέου εμπλοκή με την Μέση Ανατολή και την αποκατάσταση της ισχύος - τα δύο αξιώματα της εξωτερικής πολιτικής τού Νταβούτογλου.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Στα πρώτα χρόνια τής θητείας τού Νταβούτογλου ως υπουργού Εξωτερικών, η Τουρκία στράφηκε προς την Μέση Ανατολή. Επεδίωξε προσέγγιση με τους μουσουλμάνους γείτονες τής Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας. Επίσης, ήρθε σε επαφή με τις μοναρχίες τού Κόλπου και δημιούργησε καλές σχέσεις με χώρες τόσο μακριά όσο το Σουδάν. Πίστευε ότι οι πολιτικές αυτές, που ονόμασε «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες», έχτιζαν τουρκική επιρροή στις περιφερειακές πρωτεύουσες και βοηθούσαν να καθιερωθεί η Τουρκία ως δύναμη της Μέσης Ανατολής.