Ελληνική πολιτιστική διπλωματία

Στις 6-6-2014 κατά την τελετή επιστροφής δύο σκευών πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού στο Αρχαιολογικό Μουσείο, ο υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού δήλωσε: «Νίκη τής νομιμότητας και του πολιτισμού η επιστροφή των δυο αρχαιοτήτων. Ο επαναπατρισμός των αρχαιοτήτων τής πρωτοκυκλαδικής περιόδου, που σήμερα εορτάζουμε, είναι μια επιτυχία για την Ελλάδα και για την Γερμανία. Μια νίκη τής ουσιαστικής αντίληψης του πολιτισμού ως ενός συνεκτικού δεσμού των συγχρόνων κοινωνιών, ως ενός συστατικού που δε χωρίζει, αλλά ενώνει τους λαούς και την θεσμική τους εκπροσώπηση. Είναι ακόμα μια νίκη τής νομιμότητας και μια ήττα τής αρχαιοκαπηλίας, μια νίκη ενός ελπιδοφόρου ευρωπαϊκού μέλλοντος και μια ήττα ενός θολού παρελθόντος. Θέλουμε να ζήσουμε στην Ευρώπη μαζί αυτό το μέλλον. Και να το ζήσουμε μέσα και από τον πολιτισμό, που είναι η ψυχή μας, η ταυτότητά μας και ταυτόχρονα το διαβατήριό μας, η πιο ζεστή μας χειραψία», καταλήγοντας, «Σηματοδοτεί την έναρξη μιας αποδοτικής συνεργασίας, αλλά και την διάλυση των στερεοτύπων που προκάλεσε ανάμεσα στις χώρες μας η σκιά τής κρίσης».

Χρήσιμο, όμως, είναι να θυμηθούμε και την δήλωση του τότε πρωθυπουργού κ. Κ. Καραμανλή κατά την τελετή εγκαινίων τού νέου Μουσείου της Ακρόπολης, όταν το χαρακτήρισε «Σύμβολο αυτοπεποίθησης».

Και ενώ είναι προφανής η αναγνώριση -τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, από τις ηγεσίες άλλων κρατών- της σημασίας του ελληνικού πολιτισμού και των στοιχείων που τον αποτελούν για την επίτευξη στρατηγικών διεθνών συνεργασιών, δεν είναι καθόλου προφανής η ύπαρξη οποιασδήποτε κεντρικής στρατηγικής διαχείρισης των διεθνών μας σχέσεων με όρους πολιτιστικής διπλωματίας.

Γιατί αποφεύγουμε να χρησιμοποιήσουμε τα πολλαπλά εργαλεία που μας προσφέρει η ιστορία και ο πολιτισμός μας για να επανατοποθετήσουμε την Ελλάδα στα διεθνή fora και να επανασχεδιάζουμε την διεθνή μας εικόνα με βάση τις θετικές αξίες της ;

Δεν θέλουμε ή δεν μπορούμε;

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ Ή ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ;

Η πολιτιστική ή πολιτισμική διπλωματία είναι μια μορφή ανάπτυξης διεθνών σχέσεων. Είναι, δηλαδή, η μορφή εκείνη τής διπλωματίας η οποία προσβλέπει στην εξοικείωση ενός πολιτισμού και όλων των συστατικών του με των άλλων, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, τέχνη, αξίες, ιστορία, γλώσσα με στόχο την άμβλυνση των διαφορών στην επικοινωνία μεταξύ των λαών και εθνών, την επίτευξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης και κατ' επέκταση την ανάπτυξη του βέλτιστου βαθμού οικονομικών, πολιτικών, εμπορικών και κοινωνικών σχέσεων.

Η πολιτισμική διπλωματία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την παραδοσιακή διπλωματία και βεβαίως σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την παραγωγή του πολιτιστικού προϊόντος. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι η διεξαγωγή διπλωματίας για να επιτύχει τους στόχους της πρέπει να προβάλλει με τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο την πολιτιστική κληρονομιά αλλά ταυτόχρονα να προκαλεί τις ιδανικές συνθήκες για την προβολή τής σύγχρονης δημιουργίας.
Σημαντική και καθοριστική είναι η συμβολή του ιδιωτικού τομέα στην διαδικασία αυτή, τόσο στην δημιουργία όσο και στην προβολή, με δεδομένο ότι οι κυβερνήσεις δεν παράγουν πρωτογενώς πολιτισμό. Βέβαια, η ιδανική συνθήκη είναι η συνεργασία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων πολιτισμού και η ταύτιση ή τουλάχιστον η σύγκλιση στρατηγικής και στόχων.

Είναι δηλαδή μια μορφή επιρροής που οφείλει να επιδεικνύει την δυναμική και την προοπτική μιας χώρας ώστε να επιτύχει καλύτερες διεθνείς συνεργασίες σε όλα τα επίπεδα, σε μήκος χρόνου, και να αποφεύγει συγκρούσεις.

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι η δήλωση του Κινέζου πρωθυπουργού, κατά την πρόσφατη επίσκεψη του στην Ελλάδα: «Αρχικά επισκεφθήκαμε την Ακρόπολη που είναι η υπερηφάνεια και το σύμβολο της Ελλάδας και μετά το λιμάνι του Πειραιά που αποδεικνύει την προοπτική και την δυνατότητα της συνεργασίας των δύο χωρών».

ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΑΚΟΛΟΥΘΟ ΣΤΗΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ

Αν και ο όρος πολιτιστική διπλωματία είναι σχετικά πρόσφατος, οι τεχνικές της συναντώνται ήδη στις εκστρατείες τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, των στρατηγών και των επιγόνων, στο Βυζάντιο, ενώ στον 17ο αιώνα καταγράφονται με τις προσπάθειες μεγάλων δυνάμεων, όπως η Γαλλία, να επιβάλλουν μια κυρίαρχη διπλωματική γλώσσα και να ιδρύσουν εκπαιδευτικά ιδρύματα και ιδρύματα πολιτισμού στο εξωτερικό. Έκτοτε, η πολιτιστική διπλωματία έχει περιέλθει αποκλειστικά στην ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων μέσω των Υπουργείων Εξωτερικών και των πρεσβειών και των προξενείων τους, όπου πλέον υπάρχει μόνιμη έδρα μορφωτικού ή πολιτιστικού ακολούθου, αλλά και των Υπουργείων Πολιτισμού ή Παιδείας. Παράλληλα, η πλειονότητα των ανεπτυγμένων κρατών έχει ιδρύσει ή συνεπικουρεί την ίδρυση Ιδρυμάτων Πολιτισμού ή άλλων Ινστιτούτων και Μ.Κ.Ο (εξειδικευμένων ή μη) που αντικείμενο τους έχουν αποκλειστικά την προώθηση της πολιτιστικής παραγωγής τής χώρας. (πχ. Βρετανικό Συμβούλιο, Γαλλικό Ινστιτούτο, Ίδρυμα Θερβάντες, κλπ).

Το 1946, η ίδρυση της «UNESCO» υπήρξε σταθμός στην άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας, αφού αποτελεί τον πρώτο διεθνή φορέα που ουσιαστικά συντονίζει τις δράσεις περισσοτέρων των δύο κρατών και βάζει τα θεμέλια μιας οργανωμένης και παγκοσμιοποιημένης πια διαχείρισης των πολιτισμών αλλά και, πάνω απ’ όλα, των διαφορών τους.