Το μοντέλο τής Τυνησίας

Σχεδόν πριν από τέσσερα χρόνια, ο δικτάτορας της Τυνησίας, Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί έφυγε για να σώσει την ζωή του όταν η πρώτη από τις εξεγέρσεις τής Αραβικής Άνοιξης τον εξεδίωξε από την εξουσία. Οι περισσότεροι από τους υπουργούς του που τον ακολουθούσαν κατά πόδας, έφυγαν βιαστικά στην εξορία για να σώσουν τον εαυτός τους. Πολλοί από εκείνους που δεν έφυγαν, κρύφτηκαν ή φυλακίστηκαν.

Αρκετούς μήνες αργότερα, η Τυνησία πραγματοποίησε τις πρώτες ανταγωνιστικές πολυκομματικές εκλογές της. Κατά την ψηφοφορία, όμως, οι Τυνήσιοι δεν είχαν πλήρη ελευθερία επιλογής˙ Όλες οι υψηλού προφίλ προσωπικότητες που σχετίστηκαν με την ανατροπή τού καθεστώτος τού Μπεν Αλί αποκλείστηκαν από τις εκλογές - ένα βραχυπρόθεσμο μέτρο που σχεδιάστηκε για να προστατεύσει την εύθραυστη νέα δημοκρατία από το να ολισθήσει πίσω προς την δικτατορία.

Στις 26 Οκτωβρίου, οι Τυνήσιοι θα έχουν επιτέλους πραγματικές και χωρίς περιορισμούς εκλογές. Αρκετά από τα απομεινάρια τού συστήματος Ben Ali –πρώην αξιωματούχοι που δεν είχαν φυλακιστεί και πλέον έχουν βγει από τις κρυψώνες τους- κατεβαίνουν στις βουλευτικές εκλογές. Και τρεις πρώην κορυφαίοι υπουργοί τής εποχής Ben Ali θα κατέβουν στις προεδρικές εκλογές στα τέλη Νοεμβρίου: Ο Kemal Morjane, ο Mondher Znaidi, και ο Abderrahim Zouari. Η νυν κυβέρνηση τους έδωσε την άδεια να κατέβουν στις εκλογές στο πνεύμα τής εθνικής συμφιλίωσης και της συμμετοχικότητας.

Η απόφαση αυτή μπορεί να φαίνεται περίεργη. Στο κάτω-κάτω, εκτός από την διατήρηση του κράτους σε λειτουργία, οι νέοι δημοκρατικοί πολιτικοί θα πρέπει να αποφασίσουν το πώς θα αντιμετωπίσουν τους αραχνιασμένους ιστούς τού αυταρχισμού. Είναι αναπόφευκτα πρόθυμοι να διασφαλίσουν όχι μόνο ότι ο δικτάτορας έχει ανατραπεί, αλλά, επίσης, ότι τα μέλη τού καθεστώτος τού δικτάτορα έχουν εξολοθρευτεί. Αλλά πιο συχνά από ό, τι το ανάποδο, οι εκκαθαρίσεις αποτελούν ένα σοβαρό λάθος. Όπως υποστήριξε ο John Stuart Mill έναν αιώνα και ένα μισό πριν, μια ελεύθερη αγορά ιδεών είναι απαραίτητη για να μπορούν οι πολίτες να διαχωρίζουν τις καλές ιδέες από τις κακές. Όσο αντιφατικό και αν φαίνεται λοιπόν, η ένταξη στις επερχόμενες εκλογές πολιτικών τής εποχής τού Ben Ali –άνδρες που υποστήριξαν ενεργά μια ανελέητη δικτατορία- είναι ένα από τα πιο ελπιδοφόρα βήματα που έχει κάνει η Τυνησία για την προστασία τής δημοκρατίας της μέχρι σήμερα.

Εάν είχαν αποκλειστεί οι πρώην υπουργοί τού Μπεν Αλί, θα μπορούσαν να έχουν γίνει μια πηγή αστάθειας -ως σύμβολα πολιτικού μαρτυρίου για τους οπαδούς τους. Οι αποκλεισμένοι υποψήφιοι μπορούν επίσης να ξεκινήσουν πραξικοπήματα και εμφυλίους πολέμους, να πάρουν την εξουσία με τις σφαίρες αφού θα έχουν αποκλειστεί από την κάλπη. (Η Ακτή Ελεφαντοστού είναι ένα τραγικό και σαφές παράδειγμα). Αντίθετα, στην Τυνησία, οι τρεις πρώην υπουργοί τού Ben Ali πρόκειται να σταθούν ελεύθερα ως υποψήφιοι – και να χάσουν, εν μέρει επειδή θα διαιρέσουν τους ψηφοφόρους τους και εν μέρει επειδή οι περισσότεροι Τυνήσιοι δεν θέλουν κάποιος τόσο στενά συνδεδεμένος με τον Ben Ali να επιστρέψει στην εξουσία. Και αυτό θα είναι ένας πολύ πιο αποτελεσματικός (και λιγότερο αποσταθεροποιητικός) τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παλιά φρουρά.

Εκκαθαρίσεις που το παρακάνουν αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τις εύθραυστες δημοκρατίες. Οι Τυνήσιοι δεν χρειάζεται να ψάξουν πολύ για να καταλάβουν το γιατί. Ακριβώς στα ανατολικά, μαχητές διαλύουν την Λιβύη σε μια σειρά από διαμάχες που εντάθηκαν από τον λιβυκό νόμο τής Πολιτικής Απομόνωσης, μια προσπάθεια να απαλλαγεί η χώρα από αξιωματούχους στιγματισμένους από τις σχέσεις τους με τον έκπτωτο δικτάτορα Μουαμάρ αλ-Καντάφι. Το πρόβλημα, όπως αποδεικνύεται, είναι ότι κάθε Λίβυος που εργάστηκε στην κυβέρνηση υπό οποιαδήποτε ιδιότητα από το 1969 στιγματίστηκε για συμπόρευση με τον Καντάφι. Ως αποτέλεσμα, η εκκαθάριση αυτών των συνοδοιπόρων τού καθεστώτος του σήμαινε την απαλλαγή από σχεδόν τον οποιονδήποτε ήξερε πώς να κυβερνήσει την χώρα.

Η Λιβύη έκανε τεράστια λάθη στην μεταβατική κάθαρσή της, αλλά αυτά τα λάθη δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την αμερικανική πανωλεθρία απο-Μπααθοποίησης του Ιράκ μετά την πτώση τού Σαντάμ Χουσεΐν. Η υπό αμερικανική ηγεσία Αρχή στο Ιράκ απέκλεισε κατ’ εκτίμηση 100.000 μέλη τού κόμματος του Σαντάμ -συμπεριλαμβανομένων δασκάλων, γιατρών και καθηγητών- από την συμμετοχή στην πολιτική ζωή τής χώρας, μόνο και μόνο επειδή κάποτε εργάστηκαν στην αυταρχική κυβέρνηση. Και έτσι, μια γενιά θεσμικής τεχνογνωσίας αφανίστηκε με το μελάνι από το στυλό τού L. Paul Bremer. Η πολιτική αυτή, σε συνδυασμό με την απόφαση να διαλυθεί ο τρατός τού Ιράκ και να γυρίσουν οι άνδρες με τα όπλα τους στα σπίτια τους χωρίς μια κάποια αμοιβή, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί το Ιράκ ξέφυγε εκτός ελέγχου.

Με λίγες εξαιρέσεις, η Τυνησία έχει αποφύγει παρόμοια λάθη. Αντ’ αυτού, η χώρα σχεδίασε την μετάβασή της με την επίτευξη συναίνεσης και όχι εκμεταλλευόμενη διαιρέσεις, με εποικοδομητικό διάλογο και όχι με παρατεταμένους διαχωρισμούς, και με την συμμετοχικότητα και όχι τους αποκλεισμούς. Κατ΄αρχήν, κανένα από τα μεγάλα θεσμικά όργανα του κράτους τού Μπεν Άλι -συμπεριλαμβανομένου του στρατού- δεν απεκόπη ή διαλύθηκε. Αντίθετα, κάθε ένα από αυτά αναμορφώθηκε και μετασχηματίστηκε έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα και δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Τυνησίας.

Αυτή η ίδια αυτοσυγκράτηση σταμάτησε την Τυνησία από το λάθος τής τυφλής εκκαθάρισης πολιτικών και γραφειοκρατών με σημαντική τεχνογνωσία. Το 2011, μια επιτροπή με επικεφαλής τον σεβαστό νομικό Yadh Ben Achour αποφάνθηκε ότι οι πολιτικοί σε υπουργικό επίπεδο υπό το καθεστώς τού Μπεν Αλί θα πρέπει να αποκλειστούν από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές τής χώρας, αλλά όχι από την μελλοντική συμμετοχή στην δημόσια ζωή και στην πολιτική. Η απόφαση αυτή συνέπεσε με την διάλυση του κυβερνώντος κόμματος RCD του Μπεν Αλί, αλλά δεν απαγορεύθηκε στα πρώην μέλη τού κόμματος να κατέβουν σε μελλοντικές εκλογές.

Η επιτροπή το παράκανε μόνο σε ένα σημείο, δηλαδή, στην απόφασή της να αποκλείσει τους λεγόμενους Mounachidines, μια λίστα ανθρώπων που είχαν υπογράψει μια δημόσια επιστολή πριν από το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, που καλούσε τον Ben Ali να θέσει υποψηφιότητα για την επανεκλογή του. Μερικά από τα άτομα στην λίστα ήταν γνήσιοι υποστηρικτές τής δικτατορίας˙ Άλλοι απλώς υπέγραψαν επειδή φοβούνταν τις συνέπειες του να είναι εκτός από αυτή την λίστα. Αν, για παράδειγμα, ένας πρόεδρος πανεπιστημίου δεν είχε δείξει δημοσίως την υποστήριξή του στο καθεστώς, θα μπορούσε ευλόγως να αναμένει ότι θα αντικατασταθεί (ή κάτι χειρότερο). Η διαφορά μεταξύ της πραγματικής στήριξης και της στήριξης από φόβο είναι κρίσιμη, και η επιτυχημένη μετάβαση θα πρέπει να το αναγνωρίζει. Το 2011, αυτή η σπουδή είχε περιορισμένα αποτελέσματα, επειδή η επανάσταση είχε μόλις συμβεί και στην κοινή γνώμη υποστήριξε συντριπτικά την απόφαση˙ Ωστόσο, η επανάληψη του λάθους φέτος θα μπορούσε να είναι καταστροφική.

Με λίγα λόγια, υπήρξαν αναταράξεις καθ’ οδόν -και υπάρχουν αρκετά σοβαρά δυνητικά πολιτικά εμπόδια που ελλοχεύουν μπροστά- αλλά, μέχρι στιγμής, η Τυνησία ανοίγει έναν πολύ ομαλότερο δρόμο προς την δημοκρατία από τους ομολόγους της στην Αραβική Άνοιξη οι οποίοι καταρρέουν. Και αξίζει όλα τα συγχαρητήρια για την αντίδρασή της, δεδομένου ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που η χώρα απαλλασσόταν τα δεσμά μιας μακρόχρονης και βάρβαρης δικτατορίας προκειμένου να οικοδομήσει μια νεαρή δημοκρατία.

Οι εκλογές αυτού του μήνα είναι κατά συνέπεια και μια γιορτή για την επιτυχία τής Τυνησίας, και ένα κρίσιμο τεστ. Κατά την διάρκεια του 2013, σκληροπυρηνικοί ισλαμιστές (συμπεριλαμβανομένων των συντηρητικών μελών τού πολυσυλλεκτικού ισλαμικού κόμματος της Τυνησίας, Ennahda, και των ακροδεξιών ομολόγων τους, το Κίνημα Wafa) πρότειναν την ανανέωση της οδηγίας που απέκλειε τους Mounachidine και απαγόρευε το εκλέγεσθαι σε όποιον είχε υπηρετήσει στην κυβέρνηση του Μπεν Αλί. Όταν ήρθε σε ψηφοφορία τον Μάιο, όμως, η νομοθεσία απορρίφθηκε –έστω κι αν η πρόβλεψη για τους Mounachidine αφαιρέθηκε από την τελική πρόταση.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο συνασπισμός των ισλαμιστών, Ennahda, είναι πιο πιθανό να κερδίσει τις κοινοβουλευτικές εκλογές, αλλά και ότι η Προεδρία θα πάει στον κοσμικό 87χρονο Beji Caid Essebsi, πρώην υπουργό Εξωτερικών του προκατόχου τού Μπεν Αλί, ο οποίος επίσης υπηρέτησε ως προσωρινός πρωθυπουργός τής Τυνησίας αφότου ο Μπεν Αλί εγκατέλειψε την χώρα στις αρχές τού 2011. Ο Essebsi είχε κάποιες σχέσεις με τον Ben Ali (διετέλεσε πρόεδρος της Βουλής για ένα έτος, στις αρχές τής δεκαετίας τού 1990), αλλά δεν θεωρείται στενός σύμμαχος του έκπτωτου άνδρα. Η ηλικία του μπορεί να αποδειχθεί ένα ζήτημα, αλλά είναι ένας ικανός ηγέτης ο οποίος δεν είναι ούτε ένθερμος υπερασπιστής τού Ben Ali ούτε ένθερμος υποστηρικτής τού κοσμικού κράτους, απρόθυμος να συμβιβαστεί με τους μετριοπαθείς ισλαμιστές τής χώρας. Θα ήταν κρίμα, με άλλα λόγια, να αποκλειστεί από τις εκλογές.

Η Τυνησία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διάχυσης της βίας από την Λιβύη, της τρομοκρατίας από την Ανσάρ αλ-Σαρία, και της απειλής αποσταθεροποιητικών μετεκλογικών καυγάδων. Και, για πρώτη φορά από το 2011, περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου των Τυνήσιων δήλωσε σε πρόσφατη δημοσκόπηση ότι θα προτιμούσε μια σταθερή, ευημερούσα, αυταρχική κυβέρνηση αντί μια ασταθή, ανασφαλή δημοκρατία, αντανακλώντας τις ανησυχίες όσον αφορά τα εν εξελίξει οικονομικά δεινά τής χώρας. Αλλά η Τυνησία είναι, ωστόσο, η τελευταία δημοκρατία τής Αραβικής Άνοιξης που στέκεται ακόμα όρθια. Άλλα υπό μετάβαση καθεστώτα στην Μέση Ανατολή και στον κόσμο θα πρέπει να το λάβουν υπόψη: Η δημοκρατία δεν έχει σχέση με τους αποκλεισμούς, αλλά με το να δίνει στους ανθρώπους μια πραγματική επιλογή, ακόμη και, ή ειδικά, όταν πρόκειται για μια δυσάρεστη επιλογή.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142290/brian-klaas-and-marcel-dir...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr