Γιατί διαλύονται οι χώρες

Φαίνεται να υπάρχουν ελάχιστα που συνδέουν την πρόσφατη βία στον πρώην Σοβιετικό χώρο με την συνεχή αιματοχυσία στην Μέση Ανατολή. Στη μια περιοχή, μια νεο-ιμπεριαλιστική δύναμη επιχειρεί να επαναβεβαιώσει τον εαυτό της σε έναν χώρο τον οποίο κυβερνούσε όχι πολύ καιρό πριν. Στην άλλη περιοχή, μαχητικές ομάδες που βασίζονται στον σεχταρισμό αρπάζουν έδαφος χιλιόμετρο το χιλιόμετρο.

Ακόμα κι έτσι, οι δύο συγκρούσεις πηγάζουν από μια κοινή πηγή, όπως και μια σειρά από άλλες σημαντικές συγκρούσεις σε όλον τον κόσμο. Σε καθεμιά από αυτές υπάρχει μια αναντιστοιχία μεταξύ των κρατικών συνόρων και των εθνικών ταυτοτήτων - μια ανισορροπία κράτους-προς-έθνος. Το κράτος είναι ένα σύνολο οργανισμών που διαχειρίζονται μια συγκεκριμένη περιοχή˙ Το έθνος αποτελείται από ανθρώπους που, κατά την άποψή τους, μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά (γλώσσα, ιστορία, πολιτισμό, θρησκεία) που τους δίνει το δικαίωμα να αυτο-διοικούνται. Σε ορισμένα μέρη τού κόσμου, υπάρχει μια καλή τακτοποίηση μεταξύ των κρατών και των εθνών. Σε άλλα, δεν υπάρχει. Σε αυτές τις περιοχές, τουλάχιστον κάποιοι από τους πολίτες πιστεύουν ότι η εθνική τους φιλοδοξία να είναι απαλλαγμένοι από ξένη εξουσία θα μπορούσε να επιτελεστεί καλύτερα με την δημιουργία ενός ξεχωριστού κράτους ή με την ένταξη σε ένα γειτονικό κράτος τού οποίου ο πληθυσμός τούς ταιριάζει περισσότερο.

Για παράδειγμα, αν και πολλοί πολίτες τής Ουκρανίας προτιμούν την ανεξαρτησία από την «ξένη» ρωσική κυριαρχία, άλλοι - κυρίως στην Κριμαία αλλά και στην ανατολική Ουκρανία - θέλουν να είναι ελεύθεροι από την «ξένη» ουκρανική κυριαρχία. Με τη σειρά τους, πιστεύουν ότι πρέπει να ενταχθούν στην Ρωσία ή να δημιουργήσουν ένα ξεχωριστό κράτος σύμμαχο με την Ρωσία. Σε μια αδύναμη χώρα, μια τέτοια ανισορροπία κράτους-προς-έθνος μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική αναταραχή, όπως έκανε και κατά τις πρώτες ημέρες τής Euromaidan στην Ουκρανία. Όταν η ανισορροπία διασχίζει τα σύνορα, μπορεί να οδηγήσει σε περιφερειακές συγκρούσεις, όπως συνέβη όταν η Ρωσία βάδισε στην Κριμαία.

Το ίδιο ισχύει και για την Μέση Ανατολή, όπου η οργάνωση «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της al-Sham» (ISIS) είναι απασχολημένη με το να αμφισβητεί τα διεθνή σύνορα. Οι προσπάθειές της είναι απίθανο να παράξουν μια επίσημη επαναχάραξη των συνόρων μεταξύ των εθνών τής περιοχής - οι μεγάλες δυνάμεις και οι περιφερειακές δυνάμεις θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιταχθούν σε κάτι τέτοιο. Όμως, τα υπάρχοντα σύνορα θα χάσουν κάθε πραγματικό νόημα αν προκύψει χάος και από τις δύο πλευρές τους.

Οι πρόσφατες συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή μπορεί να φαίνονται σαν μια θρησκευτική σύγκρουση. Στο κάτω-κάτω, ομάδες υπό σουνιτική ηγεσία στο Ιράκ, τον Λίβανο και την Συρία – όλες τους υποστηριζόμενες από τα σουνιτικά κράτη τού Κόλπου - τίθενται ενάντια σε μια σιιτική συμμαχία των κυβερνήσεων του Ιράν, του Ιράκ, και της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Αλλά πολλοί από τους ανθρώπους σε αυτές τις χώρες δεν νομίζουν ότι το κρατικό σύστημα της Συμφωνίας Sykes-Picot, η οποία δημιουργήθηκε από τις δυτικές αποικιοκρατικές δυνάμεις, ικανοποιεί νόμιμες αξιώσεις για εθνική αυτοδιάθεση. Με τα χρόνια, έχουν υπάρξει πολλές αμφισβητήσεις για το εν λόγω σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της πίεσης για ένα «Μεγάλο Ιράκ» και μιας «Μεγάλης Συρίας» (ήδη από τότε που ανεξαρτητοποιήθηκαν οι χώρες αυτές από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία), του Παναραβισμού (ειδικά στο απόγειό του το 1950 και το 1960 υπό τον πρόεδρο της Αιγύπτου Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ) και πιο πρόσφατα του παν-ισλαμισμού (οι πιο ακραίοι υποστηρικτές του οποίου είναι η αλ Κάιντα και η ISIS). Μέσα από όλα αυτά, οι Κούρδοι έχουν αμφισβητήσει τα σύνορα του Ιράν, του Ιράκ, της Συρίας και της Τουρκίας.

Η ανισορροπία κράτους-προς-έθνος έχει γίνει χειρότερη λόγω της αποτυχίας πολλών αραβικών κρατών στην οικοδόμηση έθνους. Η πρόκληση ήταν τεράστια από την αρχή λόγω της ανισορροπίας μεταξύ συνόρων και εθνικών ταυτοτήτων, όταν τα κράτη αυτά διαμορφώθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως τα αραβικά καθεστώτα δεν οικοδόμησαν ποτέ το είδος των συμμετοχικών πολιτικών συστημάτων που θα μπορούσαν να μετριάσουν το πρόβλημα. Σήμερα, όταν πρόκειται για ζητήματα πολέμου και ειρήνης, οι ομάδες τείνουν να ταυτίζονται περισσότερο με τους εθνο-θρησκευτικούς αδελφούς τους σε άλλες χώρες από ό, τι με τους συμπατριώτες τους από τις αντίπαλες αιρέσεις. Κάθε μια από τις χώρες τού Levant, για παράδειγμα, είναι βαθιά διχασμένη σχετικά με τον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Οι Σουνίτες προμηθεύουν με μαχητές, όπλα και χρήματα την σουνιτική ηγεσία τής εξέγερσης, και οι Σιίτες κάνουν το ίδιο για την -υπό Αλεβίτικη ηγεσία- κυβέρνηση.

Υπάρχουν πολλές λύσεις για την ανισορροπία κράτους-προς-έθνος, αλλά όλες είναι προβληματικές. Η κλασσική είναι η διαίρεση σύμφωνα με τις εθνο-θρησκευτικές γραμμές. Δηλαδή, δύο (ή περισσότερα) κράτη για δύο (ή περισσότερα) έθνη, περίπου με βάση την Ουιλσονική αρχή τής εθνικής αυτοδιάθεσης. Όμως, σε πολλές περιοχές, οι πληθυσμοί αναμειγνύονται και δεν υπάρχουν καλές οριοθετικές γραμμές. Σε άλλες περιπτώσεις, ιδιαίτερα στον αραβικό κόσμο, πολλά στρώματα ταυτότητας - θρησκευτικά, σεχταριστικά, φυλετικά, εθνοτικά και εθνικά - επικαλύπτονται. Αυτό καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την διαίρεση εδαφών με τακτοποιημένο τρόπο. Και ακόμη και αν υπήρχαν σαφείς γραμμές μεταξύ και εντός των ομάδων, οι υπάρχουσες χώρες δεν θέλουν απαραιτήτως να ενδώσουν σε όλες τις αποσχιστικές αξιώσεις και είναι επιφυλακτικές όσον αφορά την δημιουργία ενός επικίνδυνου προηγούμενου, με το να τις επιτρέψουν σε ορισμένες περιπτώσεις. Εν ολίγοις, οποιαδήποτε δημιουργία ενός νέου ξεκάθαρου συστήματος κρατών θα ήταν ένας δύσκολος και αιματηρός αγώνας.