Οι πηγές τής ρωσικής συμπεριφοράς

Οι συνέπειες για την Δύση από την ανάλυση του Kennan δεν είναι λιγότερο σημαντικές σήμερα. Κατ’ αρχήν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη πρέπει να καταλάβουν ότι «ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει από την πλευρά τής Μόσχας οποιαδήποτε ειλικρινής αποδοχή μιας κοινότητας στόχων μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δυνάμεων που θεωρούνται ως καπιταλιστικές». Δεύτερον, η Ρωσία τού Πούτιν «μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά όχι με σποραδικές πράξεις οι οποίες αντιπροσωπεύουν τις στιγμιαίες ιδιοτροπίες τής δημοκρατικής άποψης, αλλά μόνο με έξυπνες μακροπρόθεσμες πολιτικές από την πλευρά των αντιπάλων τής Ρωσίας». Είναι καιρός, με άλλα λόγια, η Δύση να εγκαταλείψει τις αυταπάτες της για τον Πούτιν και το καθεστώς του και να αναπτύξει μια σοβαρή, σταθερή, μακροπρόθεσμη πολιτική απάντηση στον ρωσικό επεκτατισμό.

Και αυτό, βέβαια, σημαίνει ανάσχεση. Σε σημερινούς όρους, οι πρώτες γραμμές τής ανάσχεσης είναι τα μη-ρωσικά κράτη στην δυνητική πορεία τής ρωσικής επέκτασης. Υπό το πρίσμα αυτό, μια διχασμένη Ουκρανία καταλαμβάνει τον ίδιο ρόλο στην στρατηγική τής ανάσχεσης σήμερα όπως η διαιρεμένη Γερμανία χθες. Η Ουκρανία θα πρέπει να είναι ο αποδέκτης παρόμοιας οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής βοήθειας. Η Φινλανδία, η Σουηδία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία και η Μολδαβία -καθώς και, ενδεχομένως, η Λευκορωσία και το Καζακστάν- πρέπει επίσης να εκληφθούν ως σημεία όπου θα πρέπει να εφαρμοστεί αντίρροπη δύναμη, με την μορφή τής ενισχυμένης στρατιωτικής βοήθειας. Ο στόχος σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι να μειωθεί η ρωσική ισχύς, αλλά να σταματήσει η διείσδυσή της στα μη ρωσικά μετα-σοβιετικά κράτη.

Κεντρικό ρόλο στην σημερινή πολιτική τής ανάσχεσης είναι να περιοριστεί η ικανότητα της Ρωσίας να χρησιμοποιεί την ενέργεια ως όπλο. Η ανάσχεση της οικοδόμησης του αγωγού South Stream, η μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, και η βοήθεια στην Ουκρανία να μεταρρυθμίσει τον ενεργειακό της τομέα, θα είναι τα κλειδιά. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, οι κυρώσεις -ως μορφές μείωσης της οικονομικής δύναμης της Ρωσίας- πρέπει να διατηρηθούν και πιθανώς να ενταθούν.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη πρέπει επίσης να εργαστούν για την ελκυστικότητα της ήπιας ισχύος τους. Αν ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν την δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, και τις «ευρωπαϊκές αξίες», τότε θα πρέπει να τις προωθούν ενεργά -ειδικά σε εκείνα τα μέρη στα οποία η Ρωσία επιδιώκει να επεκταθεί. Είναι εκεί που οι δυτικές αξίες μπορεί να σημαίνουν κάτι ουσιαστικό, ακριβώς για την ύπαρξή τους- ή, εάν εφαρμόζονται με ασυνεπή τρόπο, μπορεί να εμφανιστούν ως εντελώς κούφιες.

Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η Δύση θα πρέπει πάντα να είναι έτοιμη να παράσχει στον Πούτιν μια διέξοδο από την επιθετική συμπεριφορά του που θα διασώζει, όμως, το κύρος του: «Είναι εκ των ων ουκ άνευ για επιτυχείς συμφωνίες με την Ρωσία», έγραφε ο Kennan, «ότι η εκάστοτε ξένη κυβέρνηση πρέπει να παραμένει ανά πάσα στιγμή ψύχραιμη και συγκεντρωμένη και ότι τα αιτήματά της για την πολιτική τής Ρωσίας θα πρέπει να υποβάλλονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αφήνουν το δρόμο ανοιχτό για μια συμμόρφωση που δεν θα είναι πολύ επιζήμια για το ρωσικό γόητρο». Εν ολίγοις, η αντίρροπη δύναμη συν την ήπια δύναμη (soft power) συν μια προθυμία για συμβιβασμό, απαρτίζουν την καλύτερη μορφή τής ανάσχεσης, είτε το 1947 είτε το 2014.

Τα μέτρα τής Δύσης για την διάσωση γοήτρου μπορεί να κυμαίνονται από το καλωσόρισμα του Πούτιν ως ισότιμου συνομιλητή στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την αναζήτηση ρωσικής συνεργασίας σε συγκρούσεις όπως αυτή στο Ιράκ και την Συρία μέχρι την συμφωνία σε κάποια δυνατά όρια σχετικά με την διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Φυσικά, η Δύση θα μπορούσε να μην τρέφει αυταπάτες σχετικά με «κάθε ειλικρινή παραδοχή μιας κοινότητας στόχων» και θα πρέπει να επιμείνει σε επαληθεύσιμες αντιπαροχές ως αντάλλαγμα για τον κλάδο ελαίας της. Αυτό μπορεί να αποτελέσει μια πρόκληση. Υπό το πρίσμα τής παραβίασης από τον Πούτιν τού «Μνημονίου τής Βουδαπέστης για τις Διαβεβαιώσεις Ασφαλείας» του 1994, των αντιφατικών εξηγήσεών του για την προσάρτηση της Κριμαίας, και την συνεχιζόμενη άρνησή του για την παρουσία ρωσικών στρατευμάτων στην ανατολική Ουκρανία, η Δύση θα πρέπει να επιμείνει ότι μόνο μετρήσιμες αλλαγές συμπεριφοράς θα εγγυηθούν την εξέταση των επιθυμιών τής Ρωσίας από την Δύση.

Η αισιοδοξία τού Kennan για το μέλλον μπορεί επίσης να εφαρμοστεί σήμερα. Χάρη στις δυτικές κυρώσεις και την γενική ρωσική οικονομική στασιμότητα, η Ρωσία τού Πούτιν πλησιάζει γρήγορα σε μια ανεπανόρθωτη αποσύνθεση. Το οικοδόμημα του φασιστικού καθεστώτος Πούτιν υποφέρει από τις παθολογίες όλων αυτών των κρατών: Τεράστια διαφθορά, υπερσυγκεντρωτισμός, ανεπάρκεια, αναποτελεσματικότητα, και οικοδόμηση αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας. Με την ανάσχεση, μια τέτοια διολίσθηση -ή, όπως πρότεινε ο Kennan, μια πραγματική μεταρρύθμιση- θα μπορούσε να επιταχυνθεί.

Η αναπόφευκτα εξασθενίζουσα λατρεία για τον Πούτιν (στο κάτω-κάτω, οι γηράσκοντες ηγέτες δεν μπορούν να διατηρήσουν το χάρισμα του υπερ-ανδρισμού) θα θέσει σε κίνηση, όπως επίσης προέβλεψε ο Kennan, μια πάλη για την εξουσία: «Είναι πάντα πιθανόν ότι κάποια άλλη μετακίνηση εξέχουσας δύναμης μπορεί να γίνει αθόρυβα και διακριτικά, χωρίς να υπάρχουν επιπτώσεις οπουδήποτε. Αλλά και πάλι, είναι πιθανό ότι τα ζητήματα που εμπλέκονται μπορεί να ... ταρακουνήσουν την σοβιετική εξουσία από τα θεμέλιά της». Μια ανανεωμένη, σοφή, παρατεταμένη, σταθερή πολιτική περιορισμού θα μπορούσε να εξασφαλίσει ότι, όταν το καθεστώς τού Πούτιν κλονιστεί συθέμελα, το αποτέλεσμα θα είναι ευνοϊκό για τους Ρώσους, τους ζημιωθέντες γείτονες, και τον κόσμο.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.