Η μπερδεμένη δημοκρατία τού Ισραήλ

Η τρίτη κυβέρνηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου έχει πέσει, και θα πραγματοποιηθούν νέες εκλογές [2] στις 17 Μαρτίου 2015. Στο τέλος, ο συνασπισμός του, ο οποίος περιελάμβανε κόμματα με διαφορετικές, μερικές φορές αντίθετες, ατζέντες και προτεραιότητες, απλά δεν μπορούσε να κρατηθεί. Για παράδειγμα, η πρώην υπουργός Δικαιοσύνης από το κόμμα Hatnua, η Τζίπι Λίβνι, έχει δεσμευτεί στην ειρηνευτική διαδικασία και για ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, ενώ ο υπουργός Οικονομίας από το κόμμα Bayit Yehudi, ο Naftali Bennett και πολλά μέλη τού Λικούντ στην Κνεσέτ είναι πλήρως αντίθετοι με μια τέτοια έκβαση. Εν τω μεταξύ, ο Yair Lapid, ο υπουργός Οικονομικών, ο οποίος ανήκει στο κόμμα Yesh Atid, συγκρούστηκε με τον Νετανιάχου επί της οικονομικής πολιτικής.

Η διάλυση του συνασπισμού δεν είναι ασυνήθιστη. Στην πραγματικότητα, μόνο μια κυβέρνηση (η δεύτερη του Νετανιάχου, από το 2009 ως το 2013), έχει καταφέρει να κυβερνήσει στο μεγαλύτερο μέρος τής τετραετούς θητείας της από το 1996. Το ζήτημα είναι ένα πολύ βαθύτερο πρόβλημα με το εκλογικό σύστημα του Ισραήλ, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα εξαφανιστεί μετά από τις νέες εκλογές.

Εκλογικά, το Ισραήλ λειτουργεί ως μια ενιαία περιφέρεια. Τα κόμματα εκλέγονται στο 120 εδρών κοινοβούλιο με βάση μια από τις καθαρότερες μορφές τής αναλογικής εκπροσώπησης στον κόσμο. Χρειάζεται να περάσουν μόνο ένα χαμηλό όριο ψήφων –το οποίο ανέβηκε από το 2% στο 3,25% φέτος- για να κερδίσουν μια έδρα. Εν τω μεταξύ, οι ψηφοφόροι έχουν να επιλέξουν μεταξύ ενός συνόλου από λίστες (που περιλαμβάνουν τα μέλη των κομμάτων που κατεβαίνουν για την Κνεσέτ ή μέλη δύο ή περισσότερων κομμάτων που αποτελούν μια συμμαχία κατά την διάρκεια των εκλογών). Αυτές είναι κλειστές λίστες: Οι ψηφοφόροι δεν μπορούν να αλλάξουν τα ονόματα ή την κατάταξη σε αυτήν, τα οποία [ονόματα] επιλέγονται μέσω εσωτερικών κομματικών διαδικασιών.

Οι ρίζες τού εκλογικού συστήματος του Ισραήλ ανάγονται στην Παγκόσμια Σιωνιστική Οργάνωση που δημιουργήθηκε στα τέλη τής δεκαετίας τού 1890. Εκείνη την εποχή, οι σιωνιστές ηγέτες αισθάνθηκαν την επείγουσα ανάγκη να συγκεντρώσουν στο κίνημα όσο το δυνατόν περισσότερες διαφορετικές εβραϊκές κοινότητες από όλο τον κόσμο. Για να γίνει αυτό, επέλεξαν την αναλογική εκπροσώπηση. Στην (πριν να γίνει κράτος) εβραϊκή κοινότητα στην Παλαιστίνη, οι Σιωνιστές υιοθέτησαν τα ίδια μέτρα όταν έστησαν τους πολιτικούς θεσμούς. Και όταν το Ισραήλ ιδρύθηκε το 1948, οι ηγέτες του απλά μετέφεραν αυτούς τους κανόνες και τα συστήματα στο νέο κράτος (αρχικά ως προσωρινό μέτρο, αργότερα ως μόνιμο χαρακτηριστικό).

Το αποτέλεσμα είναι ότι το πολιτικό σύστημα του Ισραήλ περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συμφερόντων. Είναι σύνηθες 30 ή και περισσότερα κόμματα να κάνουν καμπάνιες κατά την διάρκεια των εκλογών και δέκα ή περισσότερα κόμματα να κερδίζουν εκπροσώπηση στην Κνεσέτ. Αυτό, με την σειρά του, σημαίνει ότι κανένα κόμμα δεν έχει κερδίσει ποτέ την πλειοψηφία των εδρών (61) ή δεν σχημάτισε κυβέρνηση από μόνο του. Επειδή τα μεγαλύτερα κόμματα, για μεγάλο χρονικό διάστημα το Εργατικό από την αριστερά και το Λικούντ από την δεξιά, είχαν πρόβλημα να ξεπεράσουν τις προσωπικές και πολιτικές διαφορές τους, το καθένα έχει ζητήσει από μικρότερα, πιο στενά επικεντρωμένα κόμματα να τα υποστηρίξουν ως ανώτεροι συνεργάτες στην κυβέρνηση. Τα κόμματα αυτά ως επί το πλείστον ήταν πρόθυμα να στηρίξουν όποιο μεγάλο κόμμα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις τους.

Οι εκλογές τού 2015 δεν θα είναι κάτι το διαφορετικό. Αν και είναι αδύνατο να προβλέψουμε το αποτέλεσμα σε αυτό το πρώιμο στάδιο (η προεκλογική εκστρατεία δεν έχει αρχίσει επίσημα), είναι πιθανό ότι θα συνεχιστούν οι ίδιες γενικές τάσεις που έχουν λειτουργήσει τα τελευταία χρόνια.

Η κοινή αντίληψη σε αυτό το σημείο είναι ότι η επόμενη κυβέρνηση θα είναι πιο δεξιόστροφη. Το Λικούντ τού Νετανιάχου κατά πάσα πιθανότητα θα διατηρήσει την πλειοψηφία των ψήφων. Και δεδομένου ότι τα κεντρώα κόμματα (το Yesh Atid και το Hatnua) δεν τα πάνε καλά στις δημοσκοπήσεις, μπορεί να στηριχθεί στους «φυσικούς» συμμάχους του -τα υπερ-ορθόδοξα κόμματα του Ηνωμένου Ιουδαϊκού Τορά και το Σας- για να οικοδομήσει μια κυβέρνηση.

Ακόμα και τότε, όμως, τα μαθηματικά απαιτούν από τον Νετανιάχου να φέρει κι άλλα κόμματα στην δεξιά, συμπεριλαμβανομένων του Bayit Yehudi και του Yisrael Beiteinu, του υπουργού Εξωτερικών Αβιγκντόρ Λίμπερμαν. Και εκεί είναι που θα μπορούσαν να αρχίσουν τα προβλήματά του. Υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες μεταξύ της πολιτικής τού Bennett και του Λίμπερμαν από την μια πλευρά και των υπερ-ορθόδοξων κομμάτων από την άλλη. Αμφότεροι οι Bennett και Λίμπερμαν θέλουν να μειώσουν τον έλεγχο των υπερ-Ορθόδοξων επί των θρησκευτικών υποθέσεων της χώρας, και ο Λίμπερμαν θέλει να κάνει το ίδιο για τους ισραηλινούς νόμους που αφορούν στην προσωπική κατάσταση. Οι πιθανοί διαπληκτισμοί μεταξύ των πλευρών αυτών θα μπορούσαν κάλλιστα να προκαλέσουν άλλη μια κυβερνητική κατάρρευση.

Εν τω μεταξύ, αν και πολλοί Ισραηλινοί ψηφοφόροι είναι πιστοί στην αριστερά ή στην δεξιά, υπάρχει ένα μεγάλο τμήμα, περίπου 25% με 35% του εκλογικού σώματος, που τα τελευταία χρόνια έχει κολλήσει στο κέντρο. Αυτοί οι ψηφοφόροι -Ασκενάζι, κοσμικοί, μεσαία τάξη, και αστοί- δεν είναι ιδεολογικά συνδεδεμένοι με τα δύο στρατόπεδα, αλλά δυσπιστούν βαθιά προς τις λύσεις τής αριστεράς στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση: Βλέπουν το μήνυμα των διαπραγματεύσεων και των αποσύρσεων ως αφελές. Και παρ’ όλο που υποστηρίζουν μια λύση δύο κρατών, είναι απαισιόδοξοι για τις παλαιστινιακές προθέσεις. Η δεξιά, που αντιπροσωπεύεται από το Λικούντ, θεωρείται ως περισσότερο προσανατολισμένη στην ασφάλεια και καχύποπτη, κάτι που τους δίνει περισσότερη ηρεμία.