Απλώς τα γεγονότα

Σε πρόσφατη κατάταξη χωρών από όλο τον κόσμο σχετικά με την ελευθερία τού Τύπου από το Freedom House, το Μαρόκο κατετάγη 147ο από 197 χώρες. Παρά το γεγονός ότι ένα νέο σύνταγμα, που ψηφίστηκε το 2011, υποτίθεται ότι εγγυάται την ελευθερία τού Τύπου, η κυβέρνηση άργησε να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις που θα στήριζαν αυτό το δικαίωμα. Σαφείς αλλά άτυπες «κόκκινες γραμμές» παραμένουν στην θέση τους στην συζήτηση για την μοναρχία, το αμφισβητούμενο έδαφος της Δυτικής Σαχάρας και το Ισλάμ, και έτσι οι δημοσιογράφοι περπατούν σε τεντωμένο σχοινί.

Αλλά μια μαροκινή μη κυβερνητική οργάνωση που ονομάζεται Capdema, η οποία λαμβάνει επιδότηση από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, ελπίζει να ταρακουνήσει το πολιτικό και δημοσιογραφικό κατεστημένο με την δημιουργία ενός δικτυακού τόπου που θα ελέγχει τους ισχυρισμούς των κυβερνητικών αξιωματούχων. Με τον τρόπο αυτό, η Capdema θα ενταχθεί σε μια σειρά νέων τέτοιων υπηρεσιών σε όλο τον κόσμο˙ Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέγει το Δημοσιογραφικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου Duke, πάνω από 80 έχουν ιδρυθεί από το 2010.

Η τάση ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως ως απάντηση στην αποτυχία των εγχώριων μέσων ενημέρωσης να εξετάσουν σωστά τους ισχυρισμούς τής κυβέρνησης Μπους σχετικά με τα όπλα μαζικής καταστροφής τού Ιράκ κατά την περίοδο πριν από την εισβολή τού 2003. Υπάρχουν σήμερα τρεις κύριοι οργανισμοί ελέγχου των γεγονότων (fact-checking) που εδρεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες: Ο FactCheck.org, που ιδρύθηκε το 2003 σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια˙ Ο PolitiFact, που δημιουργήθηκε το 2007 από την Tampa Bay Times˙ Και ο The Fact Checker, που δημιουργήθηκε το 2007 από την εφημερίδα Washington Post. Αμέτρητες τοπικές εφημερίδες και τηλεοπτικά κανάλια λειτουργούν τα δικά τους προγράμματα ελέγχου γεγονότων με άμεση δημοσίευση, ειδικά κατά την διάρκεια των εκλογικών περιόδων.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο έλεγχος των γεγονότων στήθηκε όντως στα πόδια του κατά την διάρκεια των προεδρικών εκλογών τού 2012, καθώς οι «ελεγκτές των γεγονότων» εξέθεσαν παραπλανητικούς ισχυρισμούς από την εκστρατεία τού Μπαράκ Ομπάμα για τις επιχειρηματικές επιδόσεις τού Mitt Romney, και πολλούς ισχυρισμούς τού Romney σχετικά με την οικονομία και την διάσωση της αυτοκινητοβιομηχανίας. Σε κάποιο σημείο, δημοσκόποι τού Romney δήλωσαν μάλιστα ότι «εμείς δεν πρόκειται να αφήσουμε την καμπάνια μας να υπαγορεύεται από τους ελεγκτές γεγονότων». Και οι δύο εκστρατείες προσέλαβαν ειδικούς εκπροσώπους για να χειριστούν τα ερωτήματα από τους ελεγκτές γεγονότων. Ιστορίες σχετικά με τον αντίκτυπο των ελέγχων εμφανίστηκαν στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, διαδίδοντας την ιδέα στο εξωτερικό.

Τώρα, αυτή η νέα μορφή δημοσιογραφίας έχει πραγματικά γίνει παγκόσμια. Υπάρχουν ελεγκτές γεγονότων σχεδόν σε κάθε μέρος τού κόσμου -στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, και σχεδόν σε όλες τις χώρες των Βαλκανίων, στην Νότια Αφρική και την Αίγυπτο, την Ινδία και την Νότια Κορέα. Στην Χιλή, μια ομάδα ελέγχου γεγονότων που ονομάζεται El Polígrafo αποκάλυψε ότι αρκετοί υποψήφιοι για την προεδρία είχαν αλλοιώσει τα βιογραφικά τους. Η αργεντίνικη οργάνωση crowdsourcing [δηλαδή, συλλογής στοιχείων από το ίντερνετ ή από απλούς πολίτες] Chequeado χτίζει την δική της βάση στατιστικών στοιχείων επειδή τα δεδομένα από κυβερνητικές πηγές είναι ύποπτα.

Οι διαφορετικές οργανώσεις έχουν αρχίσει ακόμη και να συνεργάζονται. Το 2014, οι ελεγκτές δεδομένων συνέστησαν μια διεθνή ένωση, αφότου δεκάδες από αυτούς μαζεύτηκαν για μια συνάντηση στο Λονδίνο, τον περασμένο Ιούνιο. Και όταν οι ηγέτες τού G-20 συναντήθηκαν στην Αυστραλία τον Νοέμβριο, ελεγκτές γεγονότων από όλο τον κόσμο συνδύασαν τις δυνάμεις τους, επίσης. Νέες οργανώσεις από την Αργεντινή, την Αυστραλία, το Βέλγιο, την Βραζιλία, την Ιταλία, την Νότια Αφρική, την Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες εξέτασαν τις δηλώσεις των ηγετών στην σύνοδο κορυφής, παράγοντας τον πρώτο παγκόσμιο έλεγχο γεγονότων τού κόσμου.

Οι αποκαλύψεις τού factcheckathon, όπως ονομάστηκε, δεν θα πρέπει να αποτελέσει καμία έκπληξη. Αποδείχθηκε ότι πολλοί ηγέτες τού κόσμου αρέσκονταν να υπερβάλλουν για τις οικονομικές επιδόσεις των χωρών τους, ειδικά όταν μιλούσαν με άλλους ηγέτες τού κόσμου. Σίγουρα, οι ελεγκτές γεγονότων δεν προσδοκούν οπωσδήποτε να αλλάξει αυτή η συμπεριφορά των πολιτικών. Αντ’ αυτού, ο στόχος τους είναι να ενημερώσουν τους πολίτες σχετικά με κρίσιμα ζητήματα πολιτικής. Αν οι άνθρωποι είναι καλύτερα ενημερωμένοι, λέει το σκεπτικό, θα κάνουν καλύτερες επιλογές.

Ο πολιτικός έλεγχος γεγονότων ως εκ τούτου αποτελεί σημαντικό στοιχείο τής ανεξάρτητης δημοσιογραφίας σε μια δημοκρατική κοινωνία. Διδάσκει αμφότερους τους πολιτικούς και τους ψηφοφόρους ότι υπάρχει κάτι που ονομάζεται «έδαφος της αλήθειας» -γεγονότα που δεν αμφισβητούνται και μπορούν να δημιουργήσουν ένα βασικό επίπεδο γνώσεων για την αξιολόγηση δηλώσεων αξιωματούχων τής κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε χώρες όπου τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης ήταν απρόθυμα να αμφισβητήσουν την εξουσία και τα δημοσιογραφικά πρότυπα ποικίλλουν ευρέως. Ο έλεγχος γεγονότων έχει την δυνατότητα να ανεβάσει γρήγορα το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου και την ποιότητα της δημοσιογραφίας. Οι τεράστιες επενδύσεις σε υποδομές δεν είναι απαραίτητες˙ Όλο κι όλο χρειάζεται μια ιστοσελίδα και μερικοί αφοσιωμένοι επαγγελματίες.

Δεν υπάρχει ένα μοντέλο για αποτελεσματικό έλεγχο γεγονότων, εκτός από μια δέσμευση για αμερόληπτες δημοσιεύσεις (reports) και ίσο έλεγχο όλων των πολιτικών. Ορισμένοι οργανισμοί είναι συνδεδεμένοι με μεγάλες εφημερίδες ή τηλεοπτικούς σταθμούς (όπως το ABC Fact Check στην Αυστραλία)˙ Πολλοί άλλοι συνδέονται με μη κυβερνητικές οργανώσεις. Οι ανεξάρτητες εταιρείες, ωστόσο, συχνά αγωνίζονται για χρηματοδότηση και βιωσιμότητα.