Επαναπροσέγγιση ξανά

Η πιο σημαντική διαφορά μεταξύ της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και της σύγχρονης ύφεσης είναι το διεθνές περιβάλλον: Ο πρώην ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, προσπάθησε να παγιώσει την μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τάξη, με την εξασφάλιση του ελέγχου της Ανατολικής Ευρώπης, ενώ ο Πούτιν θέλει να αναθεωρήσει την Χάρτα των Παρισίων, την απαγόρευσή της για την χρήση βίας, καθώς και το απαραβίαστο των συνόρων. Σε αντίθεση με τον Πούτιν, ο Μπρέζνιεφ προσπάθησε να διατηρήσει το status quo και είδε την ύφεση ως έναν τρόπο ενίσχυσής του. Ο Πούτιν, από την άλλη πλευρά, θέλει να αναθεωρήσει την ευρωπαϊκή ειρηνική τάξη που υπάρχει από το 1990: Είναι διατεθειμένος να σεβαστεί την μετα-σοβιετική εδαφική ακεραιότητα των γειτόνων της Ρωσίας, αλλά μόνο εφ’ όσον δεν κάνουν καμία προσπάθεια να απελευθερωθούν από την επιρροή του.

Μια άλλη διαφορά μεταξύ της σύγχρονης Ρωσίας και εκείνης της εποχής του Ψυχρού Πολέμου είναι το δίκτυο συμμάχων της Ρωσίας. Στο απόγειό της, η Σοβιετική Ένωση –παρά της σύγκρουσή της με την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας- μπορούσε να βασίζεται όχι μόνο στους υποτελείς της στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και στο διεθνές κομμουνιστικό και αντι-αμερικανικό κίνημα, και στις αριστερές κυβερνήσεις και στα απελευθερωτικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου που έριχναν μια ελπιδοφόρα ματιά προς την Μόσχα. Δεν υφίσταται τέτοια υποστήριξη σήμερα. Το πολιτισμικό δέλεαρ της Ρωσίας του Πούτιν φαίνεται να περιορίζεται μόνο στα μέλη της Ευρασιατικής Ένωσης, όπως η Αρμενία, η Λευκορωσία και το Καζακστάν. Αν ο στόχος του Πούτιν με την προσάρτηση της Κριμαίας και την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας ήταν να αποκατασταθεί η ρωσική ηγεμονία, πέτυχε το αντίθετο.

ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ DÉTENTE

Τι θα έκανε ο Brandt σήμερα; Σίγουρα, δεν θα είχε υπογράψει το αφελές μανιφέστο «Όχι πόλεμος στην Ευρώπη», όπου 60 εξέχοντες Γερμανοί προέτρεπαν τους πολιτικούς και τα μέσα ενημέρωσης να μην δαιμονοποιούν την Ρωσία και προειδοποιούσαν για την προοπτική ενός πολέμου στην Κριμαία, που στην πραγματικότητα ξεκίνησε πριν από λίγο καιρό. Οι υπογράφοντες το μανιφέστο καλούν για συνετή δράση από την γερμανική κυβέρνηση, αλλά απλά «κηρύττουν στους αναβαπτισμένους», καθώς η σημερινή ηγεσία εφάρμοσε ως αιχμή του δόρατος τις πολιτικές διεύρυνσης της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, πολιτικές τις οποίες τώρα θεωρούν ως υπεύθυνες για την σημερινή πορεία της Ρωσίας.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η κατάσταση είναι πολύ εκρηκτική. Υπάρχει πράγματι μια αυξανόμενη απειλή ότι ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος, ή ακόμα και ένας θερμός πόλεμος, θα γίνει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι σίγουρα ευφυές να θυμόμαστε την διορατικότητα και την ευαισθησία που προσέφερε η ύφεση ενώ η Ευρώπη αναζητούσε μια διέξοδο από την επικίνδυνη αντιπαράθεση με τα ρωσικά γεωπολιτικά συμφέροντα.

Υπάρχει ένα σημαντικό μάθημα που πρέπει να μάθουμε από το παρελθόν: Η μόνη ύφεση που οδηγεί στην ειρήνη είναι αυτή που θα λαμβάνει υπόψη της (αλλά δεν είναι υποκύπτει εις) την ρωσική πραγματικότητα και τα ρωσικά συμφέροντα. Η Δύση, πάντως, δεν θα πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό της να υποστεί εκμετάλλευση από τους πολιτικούς της Ουκρανίας για τους δικούς τους σκοπούς. Επιπλέον, η Δύση θα πρέπει να προσέξει να μην μπλέξει στις εσωτερικές διαμάχες για την εξουσία της Ουκρανίας. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη να επανενεργοποιηθεί το Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρωσίας, ως βασικό φόρουμ διαλόγου, και να εκλαμβάνεται στα σοβαρά.

Το δεύτερο σημαντικό δίδαγμα είναι ότι χωρίς ένα σαφές σύνολο θεμελιωδών αξιών, η ύφεση θα γίνει μια πολιτική κατευνασμού. Μερικά πράγματα είναι αδιαπραγμάτευτα -και περιλαμβάνουν την υπεράσπιση των αποτελεσμάτων του Δεκάλογου του Ελσίνκι και της Χάρτας των Παρισίων. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες παραβίασαν το διεθνές δίκαιο στο Ιράκ ή αν το έκανε η Δύση στο Κοσσυφοπέδιο. Οποιεσδήποτε πολυπόθητες προσφορές συνεργασίας με την Ρωσία δεν θα πρέπει να οδηγήσουν στην αποδοχή από την Δύση μιας νέας πολιτικής που θα βασίζεται σε σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη, ή να προκαλέσει τα έθνη να εγκαταλείψουν τις δικές τους αρχές. Το απαραβίαστο των συνόρων και η απαγόρευση της χρήσης βίας, ως βάση του διεθνούς δικαίου και της εγγύησης της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, είναι αδιαπραγμάτευτα. Για τους υποστηρικτές του Πούτιν, δεν είναι η Ρωσία, αλλά το ΝΑΤΟ, που αμφισβήτησε το status quo. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η προσάρτηση της Κριμαίας και η αποσταθεροποίηση της Ανατολικής Ουκρανίας είναι απλά κατανοητές, αν και καθυστερημένες, αντιδράσεις της Ρωσία προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, που ξεκίνησαν το 1999.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο: Η Δυτική πολιτική δεν απειλεί την ασφάλεια της Ρωσίας -μόνο την διεκδίκησή της για μια αποκλειστική σφαίρα επιρροής. Ακόμα και τώρα, η πολιτική της Γερμανίας απέναντι στην Μόσχα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια νέα πολιτική ύφεσης σε μια εποχή νέων εντάσεων. Περιλαμβάνει την αναζωογόνηση του ΟΑΣΕ, την πρωτοβουλία απ’ ευθείας τηλεφωνικής γραμμής του Frank-Walter Steinmeier, την ανάπτυξη μιας κοινής ευρωπαϊκής θέσης εντός της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής), καθώς και την προσπάθεια για την δημιουργία ενός φόρουμ διαλόγου με την Ευρασιατική Ένωση. Πρόκειται για διερεύνηση τρόπων για να γίνει η ύφεση δυνατή.