Δίψα για αίμα

Ήταν εύκολο να ξεχάσει κανείς πόσο επιτυχημένη προσωπικότητα της ρωσικής αντιπολίτευσης ήταν ο Boris Nemtsov. Κάποιες φορές μαχητικός και πάντα ανταγωνιστικός, ο ψηλός κι επιβλητικός πολιτικός εμπλούτιζε την ομιλία του με φανταστικές, συχνά λαμπρές, εκφράσεις που βοήθησαν να αποκτήσει η ρωσική γλώσσα μια μοναδική αίσθηση. Πολλές από αυτές απευθύνονταν αποκλειστικά στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, που ήταν νεότερος του Nemtsov όταν οι δύο άνδρες αποτελούσαν μέλη του εσωτερικού κύκλου του πρώην προέδρου Boris Yeltsin στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Αν και μπορεί να μην το επινόησε ο ίδιος, ο Nemtsov ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τον όρο «πουτινισμός» για να περιγράψει ένα καθεστώς που χαρακτήρισε ως καθοδηγούμενο από την κοσμοθεωρία του πρώην αξιωματικού της KGB. Αυτό περιλαμβάνει την πεποίθηση πως η δημοκρατία κι η ελευθερία δεν υπάρχουν πραγματικά στην Δύση. «Δεν υπάρχει ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα, δεν υπάρχει αντιπολίτευση, δεν υπάρχει ελευθερία του Τύπου», μου είχε πει πριν από σχεδόν μια δεκαετία, όταν πολλοί στην Δύση εξακολουθούσαν να αναρωτιούνται τί είδους ηγέτης ήταν ο Πούτιν. «Είναι ένα ιδιαίτερα κυνικό παιχνίδι εναντίον της Ρωσίας. Αυτό πιστεύει. Πάντα μιλούσε γι 'αυτό, ακόμα και σε μένα».

Ο Nemtsov, ένας διαβόητος εργένης με μια σειρά από φίλες και ακατάστατη προσωπική ζωή, ήταν ιδιαίτερα περήφανος όταν εμφανίστηκε γυμνόστηθος στο εξώφυλλο της ρωσικής έκδοσης του Men’s Health, πολύ πριν αποκτήσει την ιδέα ο Πούτιν. Ο Nemtsov δεν είχε το χαλαρωμένο σώμα ενός γραφειοκράτη, αλλά την ισχυρή σωματική διάπλαση ενός πολύ νεαρότερου άνδρα. Αφού τον συνάντησα στο αχανές διαμέρισμά του σε έναν από τους νεο-γοτθικούς ουρανοξύστες της Μόσχας της εποχής του Στάλιν όπου στέγαζε την αυλή του εκείνη την εποχή, έφυγα με πολλά αντίγραφα που με πίεσε να διανέμω.

Ο αρρενωπός δυναμισμός ταίριαζε παράδοξα με τα πολλά πνευματικά και πολιτικά κατορθώματα του Nemtsov, που συχνά φαίνεται πως έρχονταν αβίαστα. Ένας πυρηνικός επιστήμονας που έκανε διδακτορικό στην φυσική και τα μαθηματικά σε ηλικία 25 ετών, ηγήθηκε διαμαρτυριών που βοήθησαν στην παύση της κατασκευής ενός πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μετά την καταστροφή του Τσερνομπίλ την δεκαετία του 1980. Κεντρίζοντας την προσοχή του Γιέλτσιν, αμέσως μετά, ως νέος βουλευτής, διορίστηκε κυβερνήτης της περιοχής του Nizhnii Novgorod, όπου θέσπισε αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις για την ελεύθερη αγορά, που αποτέλεσαν μια από τις μεγάλες επιτυχίες της δεκαετίας του 1990 στην Ρωσία. Αφότου πήγε στην Μόσχα ως αναπληρωτής πρωθυπουργός ο οποίος έκανε εκστρατεία κατά της διαφθοράς, χρίστηκε διάδοχος του Γιέλτσιν.

Μετά την κατάρρευση της εποχή των μεταρρυθμίσεων, λόγω της οικονομικής κρίσης το 1998, ο Nemtsov υποστήριξε για ένα μικρό χρονικό διάστημα τον Πούτιν πριν μετατραπεί σε ακούραστο ηγέτη της αντιπολίτευσης, ο οποίος δεν σταμάτησε ποτέ να αγωνίζεται για την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κι αυτό παρά τον προηγούμενο ρόλο του στον πυρήνα των νομιμοφρόνων της ομάδας του Γιέλτσιν που έφερε στην εξουσία τον Πούτιν, οι περισσότεροι από τους οποίους διατήρησαν μια πολύ πλουσιότερη ζωή με την σιωπή τους. Με το να ηγείται των συγκεντρώσεων της αντιπολίτευσης, ο Nemtsov κινδύνευε συνεχώς να τον συλλάβουν –κι ακόμα χειρότερα, λόγω των περιοδικών αναφορών του για την διαφθορά στα υψηλότερα επίπεδα. Η θεωρία ότι σκοτώθηκε για να σταματήσει η δημοσιοποίηση μιας ακόμα έρευνας, αυτήν την φορά για τον ρόλο της Ρωσίας στον πόλεμο της Ουκρανίας, είναι όσο καλή θα ήταν οποιαδήποτε άλλη θεωρία.

Εν ολίγοις, ο Nemtsov δεν ήταν μια συνηθισμένη προσωπικότητα της ρωσικής αντιπολίτευσης. Κι άλλοι μπορεί να ήταν το ίδιο γενναίοι, αφοσιωμένοι κι ευφυείς σε ποικίλους βαθμούς, αλλά κανείς δεν έφτασε την θέση του ως σύμβολο της μετα-σοβιετικής υπόσχεσης, που κατέλαβε κορυφαία κυβερνητικά αξιώματα και αργότερα διατήρησε τα ιδανικά του ως επίμονος επικριτής του Κρεμλίνου. Κατά μια έννοια, ο θάνατός του είναι απλώς η τελευταία μιας μακράς σειράς δολοφονιών πολιτικών και δημοσιογράφων που προσπάθησαν να εκθέσουν τα ψέματα με τα οποία ο Πούτιν έχει οικοδομήσει την φήμη του ως σωτήρας της χώρας. Κατά μια άλλη, όμως, ο μοναδικός του ρόλος στην Ρωσία μετατρέπει τον θάνατό του σε μια ανυπολόγιστη απώλεια και την έναρξη ενός σκοτεινού νέου κεφαλαίου για την χώρα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα γίνει ακόμα πιο σκοτεινό χάρη στο μίσος που έχει ο Πούτιν για τους επικριτές του -ή, όπως τους αποκαλεί εκείνος, την πέμπτη φάλαγγα των φιλελευθέρων που εκτελεί διαταγές της Ουάσιγκτον με το να προσπαθεί να διχάσει τον ρωσικό λαό. Η απομόνωση της Ρωσίας ως αυτόνομος πολιτισμός σε διάσταση από την Δύση επέτρεψε στον Πούτιν να στιγματίσει τους αντιπάλους του ως προδότες και να ενισχύσει την εξουσία του πάνω σε πιθανούς αντιπάλους στο εσωτερικό μιας ελίτ, απειλώντας να τους κατηγορήσει για τα ίδια. Οι επικριτές του δυσκολεύτηκαν να απαντήσουν εν μέρει επειδή η Ρωσία δεν έχει παράδοση μιας πιστής, εποικοδομητικής αντιπολίτευσης. Αυτό εξηγεί γιατί η πλειονότητα των Ρώσων φαίνεται να αποδέχεται τον τρόπο που απεικονίζει ο Πούτιν τους αντιπάλους του ως ριζοσπάστες.

Ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία, ως μέρος αυτού του σχεδίου, με στόχο τον αυτοδιορισμό του ως ηγέτη του βασικού αντιπάλου των Ηνωμένων Πολιτειών. Η έναρξη ενός νέου ψυχρού πολέμου με την Δύση έχει τύχει τόσο καλής αποδοχής μεταξύ των Ρώσων -χάρη στην κρατική προπαγάνδα που εκμεταλλεύεται την νοσταλγία για την Σοβιετική Ένωση- που συνεχίζουν να τον αποδέχονται ακόμα κι όταν η Δυτικές κυρώσεις αποσαθρώνουν τις αποταμιεύσεις τους και την ρωσική οικονομία. Ακόμη και το πιο φρικιαστικό κόστος των ενεργειών του -ο ανθρώπινος θάνατος, η ταλαιπωρία κι η δυστυχία- δεν είχε καμία εμφανή επίδραση στην τάση του Πούτιν για ενίσχυση της δημόσιας αποδοχής του. Αυτό συμβαίνει γιατί έχει οικοδομήσει την εξουσία του με μια απτόητη προθυμία να βλέπει αμάχους να πεθαίνουν, ξεκινώντας με την έναρξη ενός δεύτερου πολέμου στην Τσετσενία το 1999, όταν έγινε αντικείμενο αστεϊσμών αφότου ο Γέλτσιν τον έβγαλε από την αφάνεια και τον διόρισε πρωθυπουργό.

Αν κι οι περισσότεροι ειδικοί εκείνη την εποχή πίστεψαν πως μια πιθανή νίκη του θα ήταν αδύνατη, ο Πούτιν ήταν ανένδοτος: «Θα εξαλείψουμε τους τρομοκράτες στα καταφύγιά τους», ορκίστηκε στην πρώτη του ωμή δημόσια δήλωση. Για έναν πληθυσμό ταπεινωμένο από την οικονομική κρίση και την απώλεια του καθεστώτος της υπερδύναμης, ο προκλητικά σκληρός τρόπος του Πούτιν αποτελούσε μαγική ανακούφιση.

Για να υποτάξει την Τσετσενία, την βομβάρδισε ολοσχερώς. Τουλάχιστον 25.000 άμαχοι σκοτώθηκαν, με άλλους 5.000 ανθρώπους να αγνοούνται, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία, ενώ καμία οικογένεια δεν διέφυγε το ψυχολογικό τραύμα. Αλλά η σύγκρουση αυτή εδραίωσε την εικόνα του Πούτιν ως τον αδιαφιλονίκητα ισχυρό της Ρωσίας: Η δημοτικότητά του εκτινάχθηκε στα ύψη˙ κέρδισε την προεδρία˙ περιθωριοποίησε τους αντιπάλους του και παραγκώνισε την αντιπολίτευση. Η Ρωσία ήταν δική του. Από την κρίση των ομήρων σε ένα θέατρο της Μόσχας δύο χρόνια αργότερα μέχρι την πολιορκία σε ένα σχολείο στο Μπεσλάν το 2004, ο Πούτιν αρνήθηκε να διαπραγματευτεί με τους Τσετσένους αντάρτες, γεγονός που οδήγησε σε περισσότερους από 500 θανάτους.

Σήμερα, με τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία, τα ποσοστά δημόσιας αποδοχής του Πούτιν είναι πάνω από 80%, οι θάνατοι περίπου 6.000 ανθρώπων από τον Απρίλιο –πέρα από τους πάνω από 900.000 εκτοπισμένους- δεν είχαν σημαντικές επιπτώσεις στις ενέργειες του Πούτιν. Τώρα οι κατηγορίες του για την δολοφονία του Nemtsov θα του δώσουν ακόμα περισσότερες ευκαιρίες να συνεχίσει να ενισχύει την τραγωδία της Ουκρανίας για προσωπικό του όφελος, και να κατηγορεί για προδοσία όσους διαφωνούν μαζί του.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143217/gregory-feifer/out-for-blo...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr