Σκληρή δύναμη, ήπια ισχύς κι ενεργειακή δύναμη

Η συζήτηση για το αν τα συμφέροντα των ΗΠΑ στο εξωτερικό εξυπηρετούνται καλύτερα από την σκληρή δύναμη –με μέσα καταναγκασμού, όπως είναι η στρατιωτική δύναμη- ή την ήπια ισχύς -λιγότερο επιθετικά μέσα πειθούς, όπως είναι η διπλωματία, η οικονομική βοήθεια κι η προπαγάνδα- είναι αιώνια. Από τότε που έγινε πρόεδρος, ο Μπαράκ Ομπάμα έχει δώσει έμφαση στην ήπια ισχύς, υποδηλώνοντας ότι η υπερβολική στήριξη στην στρατιωτική δύναμη έχει αποξενώσει πολλούς από τους φίλους και συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών χωρίς να αποφέρει ιδιαίτερο κέρδος. Αλλά πολλοί Ρεπουμπλικάνοι, ακόμη κι ορισμένοι Δημοκρατικοί, τον κατηγορούν για υπερδιόρθωση και, στην συνέχεια, πρόσκληση κακών συμπεριφορών από ανθρώπους όπως ο Μπασάρ αλ-Άσαντ της Συρίας και ο Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας. Παρ’ όλες τις κατηγορίες τους, τα δύο μέρη, στην πραγματικότητα, έρχονται να ασπαστούν μια ενδιάμεση προσέγγιση –αυτό που μπορεί να ονομαστεί καλύτερα «ενεργειακή δύναμη».

Η ενεργειακή δύναμη είναι η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων ενός έθνους στην παραγωγή ενέργειας και στην τεχνολογία με σκοπό την προώθηση των παγκόσμιων συμφερόντων του και την υπονόμευση εκείνων των αντιπάλων του. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει, για παράδειγμα, την παροχή ενέργειας σε φίλους και συμμάχους που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα εφόδια που παρέχονται από μια εχθρική δύναμη, όπως οι προσπάθειες των ΗΠΑ να απεξαρτηθεί η Ευρώπη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Μπορεί επίσης να σημαίνει την ανάπτυξη μιας πετρελαιοπηγής σε αμφισβητούμενα ύδατα ως μέσο επιβεβαίωσης ελέγχου, όπως συνέβη στις κινέζικες εργασίες γεώτρησης στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Η ενεργειακή δύναμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει τους δεσμούς με έναν γεωστρατηγικό εταίρο, όπως με την πυρηνική συμφωνία που δημιουργήθηκε μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ινδίας, ή για να τιμωρήσει έναν απείθαρχο γείτονα, όπως στον επαναλαμβανόμενο αποκλεισμό της Ουκρανίας από την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου. Αν και δεν είναι τόσο δριμεία όσο η σκληρή δύναμη, η ενεργειακή δύναμη μπορεί να επιφέρει πολιτικές που υψώνονται πάνω από το επίπεδο της ήπιας δύναμης.

Η ενεργειακή δύναμη έχει υπάρξει, φυσικά, εδώ και καιρό χαρακτηριστικό της τέχνης της κρατικής πολιτικής. Την στιγμή που η Ιαπωνία επέκτεινε την προπολεμική της αυτοκρατορία στην Ασία, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ήταν τότε ο μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου της Ιαπωνίας, επέβαλαν όλο και πιο αυστηρές κυρώσεις στις εξαγωγές ενέργειας προς την εν λόγω χώρα σε μια (τελικά ανεπιτυχή) προσπάθεια να αποτρέψουν την περαιτέρω ιαπωνική επιθετικότητα. Το 1973-74, τα αραβικά μέλη του ΟΠΕΚ επεδίωξαν να αποθαρρύνουν την ξένη στήριξη προς το Ισραήλ με την επιβολή εμπάργκο στην παράδοση πετρελαίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ολλανδία, πυροδοτώντας μια παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση. Σε κάθε παράδειγμα, η σκληρή δύναμη δεν απομακρύνθηκε ποτέ από το μυαλό των εμπλεκόμενων πολιτικών ˑ αυτό που διαφοροποιεί την κατάσταση σήμερα είναι ότι η ενεργειακή δύναμη έχει αρχίσει να θεωρείται βιώσιμη εναλλακτική της σκληρής δύναμης σε μια εποχή που η χρήση στρατιωτικής βίας -τουλάχιστον μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων- φαίνεται εξαιρετικά απίθανη.

Σκεφτείτε την αντίδραση των ΗΠΑ στις επιδρομές της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στο παρελθόν, αυτού του είδους η συμπεριφορά θα προκαλούσε στεντόρειες προειδοποιήσεις για πιθανή στρατιωτική δράση των ΗΠΑ, καθώς και την ολοφάνερη παράταξη πολεμικών πλοίων και μαχητικών αεροσκαφών σε κοντινές περιοχές. Αλλά σήμερα, ακόμα κι οι πιο επιθετικοί των Ρεπουμπλικάνων αποκλείουν την χρήση βίας. Αντ’ αυτού, τόσο οι Δημοκρατικοί, όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν ορίσει τον τομέα της ενέργειας ως τον αγαπημένο τους τρόπο για να επιπλήξουν τον Πούτιν. Η κυβέρνηση Ομπάμα, από την πλευρά της, επιχείρησε να αρνηθεί στις ρωσικές εταιρίες ενέργειας την Δυτική χρηματοδότηση και την τεχνολογία, ελπίζοντας ότι έτσι θα επιβραδύνει την οικονομία ˑ οι Ρεπουμπλικάνοι, προτιμώντας κάτι ισχυρότερο, θέλησαν να επιταχύνουν την προμήθεια φυσικού αερίου των ΗΠΑ σε χώρες που εξαρτώνται αυτήν την στιγμή από τις ρωσικές προμήθειες. «Η δυνατότητα να γυρίσουμε την κατάσταση και να θέσουμε υπό έλεγχο τον Ρώσο ηγέτη βρίσκεται ακριβώς κάτω από τα πόδια μας», διακήρυξε τον περασμένο Μάρτιο ο πρόεδρος της βουλής, John Boehner, «υπό την μορφή τεράστιων εφοδίων φυσικής ενέργειας».

Οι ηγέτες των ΗΠΑ έχουν προσπαθήσει επίσης να χρησιμοποιήσουν την ενεργειακή δύναμη και σε άλλα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής. Η πρόσφατη αύξηση της παραγωγής πετρελαίου των ΗΠΑ έχει θεωρηθεί χρήσιμη για την ώθηση του Ιράν να αναζητήσει μια διαπραγματεύσιμη λύση στην διένεξη για τις δραστηριότητές του πυρηνικού εμπλουτισμού. Δεδομένου ότι το Ιράν ήταν κάποτε σε θέση να αντιμετωπίσει τις οικονομικές κυρώσεις που του επιβάλλονταν από την Ουάσιγκτον αξιοποιώντας την δίψα που υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο για το πετρέλαιό του, βρίσκεται πλέον όλο και πιο απομονωμένο, καθώς η αύξηση της παραγωγής των ΗΠΑ εξουδετερώνει την επίπτωση των όποιων μειωμένων εξαγωγών του Ιράν.

ΑΝΕΞΑΝΤΛΗΤΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η ενεργειακή δύναμη έρχεται στο προσκήνιο, ξεκινώντας με την απροθυμία να καταφύγει κανείς στην σκληρή δύναμη, ιδίως εναντίον μεγάλων δυνάμεων. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, πολλοί στην Ουάσιγκτον έχουν δυσαρεστηθεί με την χρήση αποκλειστικά ήπιας δύναμης και γι’ αυτό αναζητούν πιο ισχυρούς μοχλούς επιρροής. Σ’ αυτές τις εκτιμήσεις, προσθέστε τους αυξανόμενους φόβους για την ενεργειακή ασφάλεια και την ασφάλεια των διεθνών δικτύων ύδρευσης.