Ανακατατάξεις στον χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της Ανατολικής Ευρώπης | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ανακατατάξεις στον χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της Ανατολικής Ευρώπης

Μια γεωπολιτική προσέγγιση
Περίληψη: 

Η ανάδυση των τουρκικών σχεδίων για την κατασκευή αγωγών καυσίμων που θα τροφοδοτούν την Ευρώπη δημιουργεί τον κίνδυνο για την ΕΕ να αντικαταστήσει τα προβλήματα που της δημιουργεί η ρωσική πολιτική με εκείνα που θα της δημιουργεί η τουρκική πολιτική.

Ο ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΜΑΡΚΕΤΟΣ είναι ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας. Στο παρόν άρθρο καταγράφονται οι προσωπικές απόψεις του συγγραφέα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ψάχνει εναλλακτικές λύσεις για την ενεργειακή της ασφάλεια στον απόηχο της απόφασης του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν να εγκαταλείψει την κατασκευή του μεγάλου αγωγού φυσικού αερίου South Stream (Δεκέμβριος 2014). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολουθεί στενά την εξέλιξη της κατασκευής του «Νότιου Διάδρομου» (Southern Corridor, αποτελούμενου από τους αγωγούς Trans-Anatolian/ TANAP και Trans-Adriatic/TAP), μέσω του οποίου φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν θα μεταφέρεται ήδη από το 2020 στην Ευρώπη, και είναι έτοιμη να δώσει μια υπό όρους θετική γνώμη στο σχέδιο κατασκευής αγωγού που ευελπιστεί να συνδέει τα αποθέματα υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου (Ισραήλ και Κύπρος) με την Ιταλία και την ευρωπαϊκή αγορά μέσω Ελλάδος (αγωγός EastMed).

SOUTHERN GAS CORRIDOR
03042015-1.jpg

Οι εξελίξεις αυτές κατά το τελευταίο διάστημα, συμπληρώνονται από ορισμένα γεγονότα άξια προσοχής. Στην πραγματικότητα,

1) η εγκατάλειψη από την Ρωσία, μετά από επτά χρόνια προσπαθειών και κόστος 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, του δαπανηρού έργου κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου προς την βουλγαρική ακτή της Μαύρης Θάλασσας (South Stream) -ούτως ή άλλως εφικτού μόνο από πολιτικής, όχι από οικονομικής, απόψεως-, και η πρόκριση του ίσης μεταφορικής ικανότητας (63 bcm ) αγωγού προς την τουρκική ακτή (Turkish Stream)- στην ουσία αποτελούντος επέκταση της μεταφορικής ικανότητας του υπάρχοντος αγωγού Blue Stream,

2) η έκφραση θετικής γνώμης του Ισραήλ για την κατασκευή του σχεδιαζόμενου αγωγού EastMed (έχει προεπιλεγεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως έργο κοινού ενδιαφέροντος-PCI),

3) η απόφαση της κοινοπραξίας Trans-Adriatic Pipeline/TAP να διπλασιάσει προ σχεδίου την ικανότητα μεταφοράς του αγωγού στα 20 bcm, και

4) η ανακοίνωση από το ελληνικό Υπουργείο Ενέργειας του σχεδίου μεταφοράς φυσικού αερίου Κάθετος Διάδρομος (Vertical Corridor), που φιλοδοξεί να συνδέσει την Ελλάδα με την Ουγγαρία μέσω του υπάρχοντος δικτύου αγωγών της νοτιοανατολικής Ευρώπης, όλα σηματοδοτούν μια πραγματική ανακατάταξη του ενεργειακού καμβά της Ανατολικής Ευρώπης.

Η απόφαση του Κρεμλίνου να αναδρομολογήσει το έργο «South Stream» προς την Τουρκία δεν συνιστά σε καμία περίπτωση απόφαση απελπισίας, καθότι η Τουρκία είναι ο δεύτερος κατά σειρά προορισμός εξαγωγών της Gazprom προς την Ευρώπη μετά την Γερμανία (26,7 bcm), και δεν ακυρώνει σε καμία περίπτωση τον αρχικό στόχο της Ρωσίας να απελευθερωθεί από την ανάμειξη της Ουκρανίας στην τροφοδοσία της αγοράς της ΕΕ. Η απόφαση μπορεί να στερεί από την Βουλγαρία τα αναμενόμενα οικονομικά οφέλη, αλλά θέτει το ρωσικό φυσικό αέριο στην πρώτη γραμμή του εφοδιασμού της ΕΕ έναντι ανταγωνιστών από την Ασία, τη Μέση Ανατολή, ενδεχομένως ακόμη και την Ανατολική Μεσόγειο, και αναδιατάσσει τον ενεργειακό ρόλο της Τουρκίας, όχι μόνο ως τελικής αγοράς, αλλά και είναι πιο σημαντικό, ως διαμετακομιστή. Σε κάθε περίπτωση, το λεγόμενο «Τουρκικό Ρεύμα», λόγω του μεγέθους και της ωριμότητάς του, ούτε μπορεί να εγκαταλειφθεί από την Ρωσία ούτε να αγνοηθεί από την ΕΕ λόγω της σημασίας του για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, υπό την προϋπόθεση ότι η Μόσχα θα σεβαστεί τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.

Εκτός από το «Τουρκικό Ρεύμα» για την έγκαιρη διασύνδεση του οποίου με το ευρωπαϊκό δίκτυο μέσω Ελλάδος πιέζει η Μόσχα, υπάρχει μια ολόκληρη σειρά σχεδιαζόμενων ή ημιολοκληρωμένων έργων τα οποία, εάν υλοποιηθούν, θα μπορούσαν να αλλάξουν το χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αυτά αναφέρονται παρακάτω ανάλογα με το επίπεδο ωριμότητας τους:

(α) ο αγωγός διασύνδεσης Ιταλία-Ελλάδα (Italy-Greece Interconnector/ IGI) στην Αδριατική, ο οποίος έχει σχεδόν ολοκληρωθεί από την ελληνική εταιρεία ΔΕΠΑ και την ιταλική Edison.

EASTMED IGI
03042015-2.jpg

(β) ο αγωγός διασύνδεσης φυσικού αερίου Ελλάδα-Βουλγαρία (Interconnector Greece-Bulgaria/IGB), μήκους 180 χιλιομέτρων, με στόχο, όταν ολοκληρωθεί (2018/2019), να αναστρέψει την ενεργειακή απομόνωση της Βουλγαρίας μέσω διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού ενέργειας. Επιπλέον, μέσω αυτού του στρατηγικής σημασίας αγωγού, και άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης θα επωφεληθούν από μια πρόσθετη οδό παροχής φυσικού αερίου.

(γ) ο δια-Αδριατικός αγωγός (Trans-Adriatic Pipeline/TAP), ο οποίος ως συνέχεια του αγωγού TANAP, θα διέλθει από την Ελλάδα και την Αλβανία με σκοπό τον εφοδιασμό της ιταλικής και άλλων κεντροευρωπαϊκών αγορών με 20 bcm/έτος φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν.

(δ) τα δύο πλωτά έργα τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη βορειοανατολική Ελλάδα (Αλεξανδρούπολη και Καβάλα), που θα περιέχουν 150.000 m3 φυσικού αερίου, προοριζόμενα να εξαχθούν στην Ανατολική Ευρώπη και στην Τουρκία. Το πρώτο FSRU αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία τη περίοδο 2017/2018.