Λαϊκό δικαστήριο;

Στις 31 Μαρτίου, η Παλαιστίνη αποδέχθηκε την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου -ή, με άλλα λόγια, το ΔΠΔ δέχεται ότι η Παλαιστίνη αποδέχεται την δικαιοδοσία του. Αυτή η δυσκολότερη διατύπωση φαίνεται πιο ακριβής, δεδομένου ότι το σημαντικότερο δεν είναι η δονκιχωτική προσπάθεια της Παλαιστίνης να ενταχθεί στο Δικαστήριο της Χάγης, αλλά το γεγονός ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αναγνωρίζει αυτήν της την δυνατότητα.

Οι αξιώσεις της Παλαιστίνης για απόκτηση κρατικής υπόστασης δεν είναι κάτι καινούργιο. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι η Παλαιστίνη διεκδικεί πλέον (και καταφέρνει να κατακτήσει) την ένταξή της σε διεθνείς οργανισμούς. Καθώς η Παλαιστίνη, όμως, εξακολουθεί να έχει ελάχιστες ιδιότητες πραγματικού κράτους, η τάση αυτή υπόσχεται πληθώρα αναταραχών και προβλημάτων -τόσο για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το Ισραήλ, όσο και για την ίδια την Παλαιστίνη. Κι αυτό αποτελεί υπενθύμιση ότι σε έναν κόσμο κρατών, το ζήτημα της κρατικής υπόστασης έχει σημασία. Για τους Παλαιστίνιους, η κρατική υπόσταση είναι μια αυταπάτη που αξίζει να έχουν, κι ένα πρόβλημα που αξίζει να δημιουργήσουν.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Η Παλαιστίνη προσχώρησε στο Καταστατικό της Ρώμης, τον ιδρυτικό Χάρτη του ΔΠΔ, και εξέδωσε μια δήλωση με την οποία αποδέχεται την δικαιοδοσία του δικαστηρίου, κάτι που μόνο ένα κράτος μπορεί να κάνει. Η Παλαιστίνη πρωτο-προσπάθησε να ενταχθεί στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο το 2009 ˑ το αίτημά της απερρίφθη μετά από καθυστέρηση τριών ετών, με το δικαστήριο να σημειώνει ότι τα «αρμόδια όργανα» των Ηνωμένων Εθνών δεν είχαν αναγνωρίσει το παλαιστινιακό κράτος. Η απόφαση αυτή ήταν παράλογη, ίσως και δειλή: Τίποτε δεν επέβαλλε στο ΔΠΔ να ανατρέξει στα πρότυπα των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία δεν παραπέμπουν σε κρατική υπόσταση. Ένα νέο δικαστήριο, επειδή δεν επιθυμούσε να εντρυφήσει σε μια από τις παλαιότερες συγκρούσεις στον κόσμο, μετατόπισε την ευθύνη στα Ηνωμένα Έθνη.

Για ένα διάστημα, το δικαστήριο της Χάγης κρατούσε τις ισορροπίες. Αλλά λίγους μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο του 2012, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αναγνώρισε την Παλαιστίνη ως ανεπίσημο κράτος-παρατηρητή. Σύμφωνα με την λογική της Χάγης, που βασίζεται σε εκείνη του ΟΗΕ, η Παλαιστίνη θα μπορούσε πλέον να συμμετάσχει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Όταν η Παλαιστίνη έκανε και πάλι αίτηση φέτος τον Ιανουάριο, έγινε άμεσα αποδεκτή.

Η Παλαιστίνη ελπίζει ότι το δικαστήριο θα ασκήσει δίωξη εναντίον ισραηλινών δυνάμεων που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις στην Δυτική Όχθη και στην Γάζα. Όποια και αν είναι τα προτερήματά της, μια τέτοια υπόθεση θα μπορούσε να προκαλέσει πραγματικά προβλήματα στο ΔΠΔ. Ο βασικός σύμμαχος του Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ήδη καταθέσει αίτηση διαμαρτυρίας, υποστηρίζοντας ότι η Παλαιστίνη δεν αποτελεί κράτος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι συμβαλλόμενο μέλος του δικαστηρίου –έχοντας υπογράψει χωρίς, όμως, να επικυρώσουν ποτέ το Καταστατικό της Ρώμης- αλλά θα μπορούσαν να κάνουν πολλά για να το υπονομεύσουν, με την υποστήριξη, μεταξύ άλλων, των δυσαρεστημένων αφρικανικών κρατών που απείλησαν να εγκαταλείψουν το δικαστήριο εντελώς. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποτελεί ένα αδύναμο θεσμικό όργανο ˑ το να ασκήσει δίωξη στο Ισραήλ θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο.

Υπάρχουν πολλές επιπλοκές που θα μπορούσαν να δώσουν στο δικαστήριο κάποια δυνατότητα εξόδου. Η συμφωνία Όσλο ΙΙ που υπογράφηκε το 1995, επιβεβαίωσε «την αποκλειστική ποινική δικαιοδοσία» του Ισραήλ για τους Ισραηλινούς των παλαιστινιακών εδαφών, με αποτέλεσμα η Παλαιστίνη να μην έχει ίσως πραγματικά καμία δικαιοδοσία να παραχωρήσει. Υπάρχουν επίσης ερωτήματα σχετικά με το τί συνιστά τα παλαιστινιακά εδάφη, ενώ ο καθορισμός των συνόρων της Παλαιστίνης θα επέφερε τον ορισμό εκείνων του Ισραήλ. Δεδομένου ότι το Ισραήλ δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέλος του ΔΠΔ, ο εισαγγελέας του δικαστηρίου θα μπορούσε να αποφασίσει ότι μια αγωγή που βασίζεται αποκλειστικά στην παλαιστινιακή δικαιοδοσία ενείχε τον κίνδυνο υπερβολικής ερμηνευτικής επέκτασης. Τέλος, υπάρχουν και πλεονεκτήματα στην υπόθεση: Ο εισαγγελέας του ΔΠΔ θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα αποδεικτικά στοιχεία απλά δεν είναι αρκετά ισχυρά για να προβεί σε κάποια δίωξη.

Αλλά η εκδίκαση κάποιας υπόθεσης, θα μπορούσε επίσης να θέσει σε κίνδυνο το δικαστήριο. Η Χάγη δέχεται ήδη έντονη κριτική για την δίωξη αποκλειστικά αφρικανικών υποθέσεων, γεγονός που ευθύνεται για την επιθυμία πολλών από αυτά τα κράτη-μέλη να εξετάσουν το ενδεχόμενο απόσυρσής τους. Μεγάλο μέρος του κόσμου θεωρεί ότι οι ενέργειες του Ισραήλ στον πόλεμο στην Γάζα το 2014 και η κατοχή στην Δυτική Όχθη αποτελούν κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Αν θεωρηθεί πως το δικαστήριο αποφεύγει μια νόμιμη αγωγή εναντίον του Ισραήλ, αυτό το ίδρυμα που χωλαίνει θα μπορούσε να καταστεί άχρηστο.

Όποιος κι αν είναι ο κίνδυνος για το ΔΠΔ, το πιθανό πρόβλημα για το Ισραήλ -η δίωξη των δυνάμεών του στην Παλαιστίνη- γίνεται ακόμα πιο εμφανές. Το ΔΠΔ θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η Παλαιστίνη δεν είχε την δύναμη να απεκδυθεί την υποχρέωση άσκησης δίωξης για διεθνή εγκλήματα κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων του Όσλο. Και το δικαστήριο θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η δικαιοδοσία του φτάνει βαθιά στο εσωτερικό του ισραηλινού κράτους: Το Ισραήλ θεωρεί την Ιερουσαλήμ ανεξάρτητο έδαφος, αλλά πολλές χώρες πιστεύουν πως είναι κατεχόμενη. Επιπλέον, αν το ΔΠΔ υπέβαλε μήνυση εναντίον κάποιου ισραηλινού στρατιώτη ή πολιτικού, θα πρέπει να προγραμματίσει τις κινήσεις του με προσοχή: Οι άλλες 122 χώρες, μεταξύ των οποίων και το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, αποτελούν συμβαλλόμενα μέλη στο Καταστατικό της Ρώμης, υποχρεώνοντας τις να παραδώσουν όποιον έχει ενάγει το δικαστήριο.