Τσετσενικός πόλεμος δι’ αντιπροσώπων

Είκοσι χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Τσετσενία με σκοπό την συντριβή ενός νεοσύστατου κινήματος ανεξαρτησίας, οι δύο πλευρές βρίσκονται για ακόμα μια φορά αντιμέτωπες. Αυτήν την φορά, το πεδίο μάχης τους δεν βρίσκεται στα βουνά του βόρειου Καυκάσου αλλά στις πόλεις και τα χωριά της ανατολικής Ουκρανίας.

Από την μια πλευρά βρίσκονται αρκετές εκατοντάδες μαχητές που στάλθηκαν από τον Ραμζάν Καντίροφ, ηγέτη της Τσετσενίας και ένθερμο σύμμαχο της Μόσχας, για να πολεμήσουν στο πλευρό των φιλορώσων αυτονομιστών. Παρά το γεγονός ότι ο Καντίροφ αρνήθηκε [1] ότι έστειλε τσετσενικά στρατεύματα στην Ουκρανία, υπήρξαν πολλές θεάσεις βαριά οπλισμένων τσετσενικών ταγμάτων που κινούνταν στις περιοχές Donetsk και Luhansk. Ορισμένοι μαχητές ισχυρίστηκαν πως ο Καντίροφ τους διέταξε προσωπικά να πάρουν μέρος στην συμπλοκή.

Από την άλλη πλευρά βρίσκεται ένα χαλαρό τάγμα Τσετσένων εθελοντών, που αποτελείται από μαχητές οι οποίοι συνεχίζουν να απαιτούν την ανεξαρτησία της Τσετσενίας και που ήρθαν τώρα να βοηθήσουν την Ουκρανία να υπερασπιστεί την δική της. Η παρουσία τους επίσης στερείται επίσημης έγκρισης -εξακολουθούν να περιμένουν την πλήρη ευλογία του Κιέβου και παραμένουν μια κάπως αυτόνομη δύναμη. Πολλοί από τους μαχητές αυτούς πολέμησαν στις δύο τσετσενικές συγκρούσεις κατά την δεκαετία του 1990 κι ο αγώνας για την υποχώρηση της επιρροής της Ρωσίας στην Ουκρανία φέρνει στο νου οδυνηρές αναμνήσεις από τον δικό τους πολυετή πόλεμο με την Μόσχα.

«Ο πόλεμος της Ουκρανίας είναι και δικός μας πόλεμος από πολλές απόψεις», μου είπε ο διοικητής του τάγματος, ο Adam Osmayev, στην έδρα του στην Lysychansk, μια γκρίζα βιομηχανική πόλη κοντά στην πρώτη γραμμή του Luhansk. «Παλεύουμε για το ίδιο πράγμα, εναντίον του ίδιου εχθρού». Ταιριαστά, η μονάδα του ονομάζεται Τάγμα Dudayev –ως φόρο τιμής στον Dzhokhar Dudayev, τον ηγέτη της αυτονομιστικής Τσετσενίας που πολέμησε εναντίον των ρωσικών στρατευμάτων και υπηρέτησε ως ο πρώτος πρόεδρος της χώρας στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Μέλη της φιλο-ρωσικής τσετσενικής μονάδας που ονομάζεται Τάγμα Θανάτου στην περιοχή του Ντόνετσκ, τον Δεκέμβριο του 2014. (Maxim Shemetov / Reuters)

Μέχρι στιγμής, αυτές οι δύο ομάδες δεν έχουν έρθει σε απευθείας σύγκρουση στο πεδίο της μάχης. Οι μαχητές του Καντίροφ διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην τελική επίθεση στο αεροδρόμιο του Ντόνετσκ, τον Ιανουάριο, αφού αγωνίστηκαν για μήνες με σκοπό να καταλάβουν το κατεστραμμένο κτιριακό σύνολο που κάποτε αποτελούσε τον τερματικό σταθμό επιβατών. Από την πλευρά του, το Τάγμα Dudayev ενήργησε ως ειδική μονάδα στην οποία καταλογίζεται η διακοπή των επικοινωνιών των αυτονομιστών και των γραμμών εφοδιασμού, χρησιμοποιώντας τακτικές ομαδικής εκ του σύνεγγυς μάχης που τελειοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των έντονων αστικών μαχών στην Τσετσενία. Ακόμα κι αν ο ρόλος τους παραμένει ταπεινός σε ό, τι αφορά τους αριθμούς, ωστόσο, η παρουσία αυτών των δύο αντίθετων στρατοπέδων έχει μετατρέψει την σύγκρουση στην Ουκρανία σε ένα είδος πολέμου μέσω αντιπροσώπων, περιπλέκοντας περαιτέρω τα νήματα των ανταγωνιστικών συμφερόντων και προκαλώντας επιπτώσεις που θα μπορούσαν να φτάσουν πολύ πιο πέρα από την περιοχή.

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΙΑΣ

Παρά το γεγονός ότι η Τσετσενία κι η Ουκρανία είναι διαφορετικές σχεδόν σε όλα τα σημεία -συμπεριλαμβανομένης της θρησκείας, του πολιτισμού και της γεωγραφίας- έχουν δύο κοινά στοιχεία: Μια ιστορία ρωσικής κυριαρχίας και μια λαχτάρα για ξεχωριστή ταυτότητα. Καθεμία από αυτές έχει μια βασανιστική ιστορία φιλίας και εχθρότητας με την Μόσχα, ενώ κι οι δύο έχουν αντιμετωπίσει εμπόδια στην διεκδίκηση ανεξάρτητης κρατικής υπόστασης.

Εκεί, βέβαια, είναι που τελειώνουν οι προφανείς ομοιότητές τους. Σε αντίθεση με την Ουκρανία, η Τσετσενία ποτέ δεν κέρδισε διεθνή αναγνώριση ως ανεξάρτητο κράτος μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Κατάφερε να βιώσει δύο περιόδους μιας εκ των πραγμάτων ανεξαρτησίας μεταξύ των προσπαθειών της Ρωσίας να την κατακτήσει, επιτυγχάνοντας κάποια επισφαλή αυτονομία για πρώτη φορά το 1991-1994, υπό την ηγεσία του Dudayev, και στην συνέχεια το 1996-99, μετά την στρατιωτική νίκη του επί της Μόσχας. Κι οι δύο αυτές περιπτώσεις, ωστόσο, κατέληξαν σε άνομες ακρότητες υπό την μορφή απαγωγών, συμβολαίων δολοφονίας, και -κατά την περίοδο που ακολούθησε τον πρώτο πόλεμο- αυξανόμενου ισλαμικού εξτρεμισμού. Οι δύο φρικιαστικές παρατεταμένες συγκρούσεις με την Ρωσία στοίχισαν περισσότερες από 200.000 ζωές κι άφησαν την Τσετσενία σε ερείπια.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, ισχυροί άνδρες του στρατού και της θρησκείας στο εσωτερικό της Τσετσενίας, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα του Καντίροφ, Akhmad (ο οποίος ήταν τότε ο μεγάλος μουφτής), είχαν αρχίσει να αμφισβητούν την νομιμότητα της αυτοαποκαλούμενης Δημοκρατίας της Ichkeria και να βλέπουν ευνοϊκά μια συμφωνία με την Ρωσία. Υποστήριξαν ότι η αδυναμία των θεσμών της Τσετσενίας και η έλλειψη έμπειρων ανθρώπων στην κυβέρνηση την εξόπλισαν ανεπαρκώς για να καταφέρει να αυτοσυντηρηθεί κι έτσι το μέλλον της θα μπορούσε να εξασφαλιστεί μόνο μέσα από την ένταξή της στην γιγαντιαία δύναμη του γείτονά της. Δεκάδες πρώην ηγέτες των ανταρτών εμπιστεύτηκαν την τύχη τους στην Μόσχα, ορκιζόμενοι τελικά πίστη στον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η υποστήριξή τους αποτέλεσε κλειδί στην προσπάθεια της Μόσχας να διασφαλίσει και πάλι τον πλήρη έλεγχό της στην περιοχής ως το 2002. Σε αντάλλαγμα, η νέα κυβέρνηση του κράτους ήταν ελεύθερη να ηγηθεί της περιοχής -εφ’ όσον επιβάλλει την τάξη και την ασφάλεια εκεί- ενώ έλαβε γενναιόδωρες επιδοτήσεις κι οικονομική βοήθεια. Όμως, η συμφωνία είχε κι ένα κόστος: Η σποραδική αντίσταση συνεχίστηκε μέσω θεαματικά σκληρών τρομοκρατικών ενεργειών εναντίον αμάχων, καθώς οι Τσετσένοι αντάρτες απομακρύνθηκαν από το κίνημα της εθνικής απελευθέρωσης και ενστερνίστηκαν το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Οι βασικοί παίκτες στο αρχικό κίνημα κοσμικής ανεξαρτησίας -το πλησιέστερο σημείο που έφτασε ποτέ η Τσετσενία προς μια νόμιμη, λαϊκά εκλεγμένη κυβέρνηση- είτε πέθαναν σε ένοπλες συγκρούσεις είτε διέφυγαν στο εξωτερικό.

Η αφοσίωση του Καντίροφ στο Κρεμλίνο του επέφερε μια ανεξάντλητη υποστήριξη από την πλευρά της Μόσχας, ακόμα κι αν η παρορμητικότητά του προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στις Υπηρεσίες ασφαλείας της Ρωσίας. Οι μαχητές του προσωπικού του στρατού -γνωστοί ως Kadyrovtsi- ορκίστηκαν πίστη στον αρχηγό τους, ενώ ο Καντίροφ δεν δίστασε να τους παρατάξει σε ζώνες συγκρούσεων για να κερδίσει την εύνοια του Πούτιν. Τον Δεκέμβριο, ο Καντίροφ διακήρυξε [2] ότι ήταν «έτοιμος να παραιτηθεί και να πολεμήσει» ο ίδιος στην ανατολική Ουκρανία για να υποστηρίξει τα ρωσικά συμφέροντα. Αν και λίγοι από τους μαχητές της Τσετσενίας που αγωνίζονται στην φιλορωσική πλευρά προθυμοποιήθηκαν να μιλήσουν ανοιχτά για τα κίνητρά τους ή την προηγούμενη εμπειρία τους στο πεδίο της μάχης, ορισμένοι υποστήριξαν ότι ο μοναδικός λόγος για τον οποίο βρίσκονταν εκεί ήταν για να υπηρετήσουν τον Καντίροφ.

Μέλη του φιλο-ρωσικού Τάγματος Θανάτου στην περιοχή του Ντόνετσκ, τον Δεκέμβριο του 2014. (Maxim Shemetov / Reuters)

Εν τω μεταξύ, στην ίδια την Τσετσενία, η οκταετής ηγεμονία του Καντίροφ αμαυρώθηκε από εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ισχυρή δύναμη 20.000 ανθρώπων του Υπουργείου Εσωτερικών από πρώην αντάρτες που έγιναν προσωπικοί σωματοφύλακες, εξαπλώνει τον φόβο στον λαό. Μαζί με τις ρωσικές μονάδες ειδικών δυνάμεων, τα τάγματα ασφαλείας του Καντίροφ κυνήγησαν συστηματικά τα υπόλοιπα αντάρτικα στοιχεία που συνέχισαν να πολεμούν από τις ορεινές τους βάσεις στην Τσετσενία και το φαράγγι Pankisi της Γεωργίας.

Ως αποτέλεσμα, χιλιάδες Τσετσένοι αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν στην Ευρώπη και την Τουρκία, όπου κάποιοι προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν την ζωή τους, ενώ άλλοι ασχολήθηκαν με διαφορετικές αιτίες, συχνά πιο ριζοσπαστικές. Σήμερα, η διασπορά είναι διασπασμένη και πολιτικά περιθωριοποιημένη. Η βαθιά αίσθηση απομυθοποίησης και απογοήτευσης που αισθάνονται οι νέοι εξόριστοι οδηγεί πολλούς από αυτούς να ενταχθούν στις πολιτοφυλακές του Ισλάμ ˑ αρκετοί μαζεύτηκαν στην Μέση Ανατολή, πολεμώντας στο πλευρό βίαιων ομάδων τζιχαντιστών, όπως το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της αλ-Σαμ (ISIS).

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΡΗΓΜΑΤΑ

Οι διαδηλώσεις κατά της Μόσχας που προκλήθηκαν στο Κίεβο το 2013-14 αναζωπύρωσαν κομμάτια του απελευθερωτικού κινήματος της Τσετσενίας. Η επιθετική απάντηση της Ρωσίας στις διαδηλώσεις προκάλεσε μια αίσθηση αλληλεγγύης και οδήγησε πολλούς Τσετσένους να ενωθούν με τους διαδηλωτές τον περασμένο χρόνο. Οι σημαίες της Ichkeria –που κοσμούνται με το εθνικό σύμβολο ενός μοναχικού λύκου- κυμάτιζε μαζί με τα αμέτρητα άλλα χρώματα από το σύνολο του πρώην σοβιετικού μπλοκ, καθώς οι Τσετσένοι, συμπορεύτηκαν με Αζέρους, Λευκορώσους, Τάταρους της Κριμαίας, Γεωργιανούς και ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων που έλαβαν μέρος.

Αφότου η ρωσο-ουκρανική αντιπαράθεση έγινε βίαια, κάποια από αυτά τα μέλη της διασποράς φάνηκαν ιδιαίτερα ευχαριστημένα που πήραν τα όπλα. Την περασμένη άνοιξη, ο Isa Munayev ίδρυσε το τάγμα Dudayev. Ο Munayev ήταν ταξίαρχος και στρατιωτικός διοικητής του Γκρόζνι κατά την διάρκεια των πολέμων της Τσετσενίας με την Ρωσία και ζούσε έκτοτε στην Δανία. Το νέο του τάγμα γρήγορα γέμισε με άλλους εξόριστους της Τσετσενίας που προήλθαν από την Ευρώπη, πολλοί εκ των οποίων είχαν χρόνια εμπειρίας σε μάχες με την Ρωσία. Ο πόλεμος άφησε το σημάδι του στις τάξεις τους: Ο ίδιος ο Munayev σκοτώθηκε από πυροβόλα όπλα [3] τον Φεβρουάριο, ενώ εκτελούσε επιχείρηση σε ένα στρατηγικό σημείο που χρησιμοποιείτο από αυτονομιστές που ήταν με το μέρος της Μόσχας κατά την επίθεσή τους στο χωριό Ντεμπαλτσέβε.

Ο Adam Osmayev, διοικητής του φιλο-ουκρανικού Τάγματος Dudayev, με βάση την Lysyschansk, τον Φεβρουάριο του 2015. (Olya Engalycheva)

Ο Osmayev, ο νέος διοικητής που μίλησε μαζί μου στο Luhansk πριν από ένα μήνα, εξέφρασε απογοήτευση για τον τρόπο με τον οποίο η ρωσική επιρροή άλλαξε την Τσετσενία. «Αυτό που έκαναν ο Πούτιν κι ο Καντίροφ για την τσετσενική κοινωνία είναι απίστευτο. Είναι εντελώς ξένο στον πολιτισμό μας», είπε. «Είναι γελοίο το γεγονός ότι ο λαός μας πηγαίνει να πολεμήσει και να πεθάνει σε κάποιον μακρινό πόλεμο στην Μέση Ανατολή». Ο Osmayev επέμεινε ότι οι μαχητές του αποτελούν πρόκληση όχι μόνο για την Ρωσία αλλά και για τα ριζοσπαστικά ισλαμικά κινήματα, υποστηρίζοντας όλα όσα μισούν οι εξτρεμιστικές οργανώσεις όπως το ISIS.

Το σπουδαιότερο που είπε ήταν ότι ο πόλεμος αποτέλεσε «έναν αγώνα για το δημοκρατικό μέλλον των δύο χωρών μας» -τόσο της Τσετσενίας όσο και της Ουκρανίας. Υποστήριξε ότι εκατοντάδες Τσετσένοι ήταν έτοιμοι να ενταχθούν στην ουκρανική πλευρά –με την προϋπόθεση το Κίεβο να τους δώσει νομικές εγγυήσεις ότι δεν θα διωχθούν ως τρομοκράτες γι’ αυτήν τους την απόφαση. Ο Osmayev ελπίζει να απομακρύνει έναν αριθμό Τσετσένων από την πιθανότητα ένταξής τους σε εξτρεμιστικές ομάδες στην Συρία και το Ιράκ και, αντ’ αυτού να τους φέρει στην Ουκρανία δίνοντάς τους την ευκαιρία να πολεμήσουν άμεσα τον παλιό τους εχθρό. Προς το παρόν, είναι απασχολημένος με την προετοιμασία της μονάδας του για κάποια εαρινή επίθεση εναντίον φιλορώσων αυτονομιστών ˑ δεν διατηρεί καμία ελπίδα ότι η εύθραυστη εκεχειρία που εφαρμόζεται σήμερα θα κρατήσει μακροπρόθεσμα.

Ο Osmayev ισχυρίζεται ότι δεν έχει ως στόχο να γίνει το πρόσωπο ενός αναζωπυρωμένου κινήματος ανεξαρτησίας της Τσετσενίας. Και πιθανότατα δεν θα έχει κάποια τέτοια ευκαιρία. Η προοπτική αναζωπύρωσης ενός κοσμικού Απελευθερωτικού Μετώπου παραμένει σχεδόν ανύπαρκτη υπό την ηγεσία του Καντίροφ, του οποίου η στενή σχέση με τον Πούτιν κι η ισχυρή στρατιωτική δύναμη εγγυώνται μεγάλη ρωσική επιρροή στο κράτος για το προσεχές μέλλον. Αλλά για τον Osmayev και τους υποστηρικτές του, ακόμα και η μικρή προοπτική ενός ανανεωμένου απελευθερωτικού κινήματος στην Τσετσενία κάνει την διεξαγωγή ενός πολέμου εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά να αξίζει τον κόπο.

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/143546/nicholas-waller/a-chechen-...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.bbc.com/news/world-europe-27599836
[2] http://www.rferl.org/content/kadyrov-wants-to-go-to-ukraines-east-to-fig...
[3] http://www.themoscowtimes.com/news/article/veteran-chechen-commander-kil...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr