Ο επόμενος ηγεμόνας της Αφρικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο επόμενος ηγεμόνας της Αφρικής

Πίσω από τα παιχνίδια εξουσίας της Αιθιοπίας
Περίληψη: 

Η Αιθιοπία έχει ξεπεράσει την Αίγυπτο ως η πιο ισχυρή χώρα του Νείλου. Τόσο οι αφρικανικές όσο κι οι αραβικές χώρες αναγνωρίζουν ταχύτατα ότι πρέπει να οικοδομήσουν φιλικές σχέσεις με την Αντίς Αμπέμπα τώρα -ή αλλιώς να αντιμετωπίσουν έναν ακόμα ισχυρότερο ανταγωνιστή πέντε χρόνια από τώρα.

Ο HARRY VERHOEVEN είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Το 1991, καθώς ο Ψυχρός πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του, η μόνη αφρικανική χώρα που δεν είχε αποικιστεί ποτέ από Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές δεν ήταν παρά ένας χλωμός αντικατοπτρισμός της Μεγάλης Αιθιοπίας, την οποία είχαν επιδιώξει γενιές μοναρχών του βασιλείου. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι κείτονταν νεκροί μετά από δύο δεκαετίες εμφυλίου πολέμου. Τα αποσχιστικά κινήματα στις επαρχίες διεκδικούσαν την αυτοδιάθεσή τους. Η οικονομία βρισκόταν υπό κατάρρευση κι εμφανίστηκε άλλος ένας καταστροφικός λιμός. Ο κόσμος έφτασε σε σημείο να συνδέει την Αιθιοπία με εικόνες ορδών πεινασμένων παιδιών, ενώ η περιφερειακή κι η εθνική παρακμή της χώρας δημιούργησαν ερωτήματα για την επιβίωσή της.

Οι εθνικιστικοί ιστορικοί εντοπίζουν τις ρίζες του κράτους της Αιθιοπίας στην δεύτερη χιλιετία π.Χ. Με την ιστορία του βασιλιά Σολομώντα και της βασίλισσας του Σαβά ως έναν από τους αρχέγονους μύθους της, η ιστορία της Αιθιοπίας έχει εν τω μεταξύ συνυφανθεί με την ανάπτυξη των αβρααμικών θρησκειών: Η εβραϊκή παρουσία στα υψίπεδα της Αιθιοπίας προηγείται της καταστροφής του Ναού ˑ οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Αιθιοπίας ισχυρίζονται ότι η Κιβωτός της Διαθήκης βρίσκεται στην Αξούμ ˑ και η πρώτη μουσουλμανική χίτζρα (hijra), ή αλλιώς η έξοδος από την Μέκκα για την αποφυγή θρησκευτικών διώξεων, ήταν στην Αιθιοπία. Η μυστικιστική καταγωγή και το στρατιωτικό μεγαλείο νομιμοποίησαν τους κυβερνήτες της Αιθιοπίας για αιώνες, από την στιγμή που ασκούσαν έλεγχο στην φοβερά ποικιλόμορφη αυτοκρατορία τους μέσω μιας πολιτικής βίαιης εσωτερικής αφομοίωσης και εξωτερικής επέκτασης.

Αλλά οι ιδέες αυτού του μεγαλείου κατέρρευσαν καθώς οι αντάρτες από την ύπαιθρο έκαναν έφοδο στην Αντίς Αμπέμπα τον Μάιο του 1991 και ανέτρεψαν την (παλαιότερα υπό Σοβιετική υποστήριξη) δικτατορία του Μενγκίστου Χαϊλέ Μαριάμ. Το αριστερό απελευθερωτικό κίνημα υποσχέθηκε ένα σύνταγμα που θα παρείχε αυτοδιάθεση στα ενενήντα και πλέον έθνη και εθνότητες της Αιθιοπίας και θα αντιμετωπίσει τις πολιτικο-οικονομικές ανισότητες που είχαν ταλανίσει την χώρα, αλλά οι παρατηρητές ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με την ικανότητα ανασυγκρότησης του Κέρατος της κάποτε ισχυρότερης αυτοκρατορίας της Αφρικής. Όταν τα βορειοανατολικά εδάφη της Ερυθραίας υπερψήφισαν και πήραν την ανεξαρτησία τους το 1993, δεν απέκοψαν μόνο την Αιθιοπία από την θάλασσα αλλά διακινδύνευσαν επίσης να προκαλέσουν σειρά αξιώσεων για αυτοδιάθεση.

Μετά από 25 χρόνια, όμως, το κλίμα στην Αντίς Αμπέμπα δεν θα μπορούσε να έχει αλλάξει περισσότερο. Μεταξύ του 2001 και του 2012-13, η οικονομία της Αιθιοπίας αναπτύχθηκε κατά μέσο όρο περισσότερο από 7% ετησίως [1]. Ήταν η μόνη αφρικανική χώρα που κατάφερε να πορευτεί με ρυθμό συγκρίσιμο με τους κολοσσούς της ανατολικής Ασίας -και το έκανε χωρίς κάποια έκρηξη υδρογονανθράκων ή κάποιον τεράστιο τομέα εξόρυξης. Το οικονομικό θαύμα οδήγησε σε πραγματική ανάπτυξη υπέρ των φτωχών, απαλλάσσοντας εκατομμύρια ανθρώπους από τον φαύλο κύκλο της φτώχειας, της πείνας και της κακής υγείας. Ενώ ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε από περίπου 40 εκατομμύρια στην δεκαετία του 1980 σε σχεδόν 100 εκατομμύρια σήμερα, πέτυχε τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας για την περίοδο 2000-15 αναφορικά με την παιδική θνησιμότητα και είναι πιθανό να πετύχει και εκείνους, επίσης, που αφορούν στην καταπολέμηση του HIV/AIDS και την μείωση της ελονοσίας [2]. Η Αιθιοπία κάνει επίσης γιγάντια βήματα για την αντιμετώπιση της αστάθειας των εισοδημάτων και του αναλφαβητισμού. Επιπλέον, με την διαδοχική συγκομιδή της βασικής καλλιέργειας της Αιθιοπίας, του tef (ενός δημητριακού παρόμοιου με το κεχρί), εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές θα μπορούσαν κάλλιστα να καταφέρουν να ξεφύγουν από τις παγίδες της παραγωγικότητας που η ιστορία τους έχουν κρατήσει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας.

15042015-1.jpg

Αγρότες της Αιθιοπίας συλλέγουν σιτάρι βόρεια της Αντίς Αμπέμπα, στις 21 Οκτωβρίου του 2009. (Barry Malone / Reuters)

Η οικονομική ανάκαμψη της Αιθιοπίας έχει υπογραμμίσει ένα φιλόδοξο σχέδιο οικοδόμησης κράτους από το διοικητικό Επαναστατικό Λαϊκό Δημοκρατικό Μέτωπο της Αιθιοπίας (Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front, EPRDF) το οποίο διαφέρει πανηγυρικά από τις συνταγές εκλογικής δημοκρατίας και οικονομίας laissez-faire της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Η Αιθιοπία έχει γίνει το χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνου που οι συνάδελφοί μου κι εγώ έχουμε ονομάσει «ανελεύθεροι οικοδόμοι κρατών της Αφρικής [3]». Στον απόηχο των δυο δεκαετιών πολέμου, το EPRDF δημιούργησε μια ανθεκτική πολιτική τάξη που επιδίωκε αυτονομία από εσωτερικές και εξωτερικές απειλές, οικοδόμησε λειτουργικούς θεσμούς και καθιέρωσε τον ηγεμονικό έλεγχο στην πολιτική οικονομία. Οι επιβλητικές κορυφές της οικονομίας βρίσκονται στα χέρια των κρατικών επιχειρήσεων και επιχειρηματικών ελίτ που είναι στενά προσκολλημένα στο έργο του EPRDF. Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, το EPRDF και οι σύμμαχοί του [3] κέρδισαν όλες τις 547 διαθέσιμες έδρες εκτός από δύο. Το κόμμα είναι κατηγορηματικά κρατικιστικό σε ό, τι αφορά την ανάπτυξη, ενώ βασίζεται σε μια σχετικά στενή κοινωνική βάση, αλλά η οργάνωσή του είναι εξαιρετική σε πολιτικούς και καταναγκαστικούς όρους. Οι τελευταίοι προέρχονται από τις δεκαετίες του ένοπλου αγώνα και την στενή συνεργασία του με το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ), το οποίο ήταν αρωγός του EPRDF στην προσπάθειά του να στρατολογήσει 5 εκατομμύρια νέα μέλη μεταξύ 2005 και 2010 και έχει αναπτύξει σοβαρούς διακομματικούς δεσμούς μαζί του. Δεν υπάρχει κράτος στην Αφρική όπου ο λόγος περί «κινεζικού μοντέλου» να ακούγεται πιο ουσιαστικός από ό, τι στην Αιθιοπία υπό την ηγεμονία του EPRDF.