Η αριστερή πλευρά της ιστορίας

Τον Μάιο του 1944, η Βουλγαρία, η οποία είχε καταλάβει μεγάλα τμήματα της βόρειας Ελλάδας και της ανατολικής Γιουγκοσλαβίας, βρισκόταν σε πόλεμο με την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε ολόκληρη την χώρα, εν τω μεταξύ, ετερόκλητες ομάδες ανταρτών αντιστέκονταν στην συμμαχική με τους Ναζί βουλγαρική μοναρχία. Ως απάντηση στην αυξανόμενη απειλή εσωτερικής εξέγερσης, η κυβέρνηση του βασιλιά Μπορίς Γ’ έστειλε την χωροφυλακή να εξαλείψει την απειλή των ανταρτών.

Το Υπουργείο Εσωτερικών κατέβαλε μεγάλες ανταμοιβές για κάθε αντάρτικο κεφάλι. Αν έπιαναν κάποιον να βοηθά τους αντάρτες, θα μπορούσε να συλληφθεί, να βασανιστεί και να τουφεκιστεί. Η χωροφυλακή είχε την άδεια να κάψει τα σπίτια των οικογενειών εκείνων που υπέθετε ότι ήταν αντάρτες, και να τοποθετήσει τα κομμένα κεφάλια των θυμάτων της σε λόγχες στις πλατείες των χωριών.

Στις 31 Μαΐου του 1944, οι χωροφύλακες έφθασαν στο Razlog ρίχνοντας χειροβομβίδες στο σπίτι της δεκατετράχρονης Elena Lagadinova. Η ίδια μόλις που κατάφερε να διαφύγει, τρέχοντας ξυπόλυτη στους πρόποδες της οροσειράς Πιρίν, προσευχόμενη να μην την συλλάβουν οι στρατιώτες προτού μπορέσει να βρει τους τρεις μεγαλύτερους αδελφούς της. Καθώς το σπίτι της είχε γίνει στάχτη, η Lagadinova πήρε τα όπλα και έγινε η νεότερη γυναίκα αντάρτισσα της Βουλγαρίας.

Πέρασε το καλοκαίρι του 1944 δίνοντας μάχες στα βουνά, αποκομίζοντας το παρατσούκλι «η Αμαζόνα» για το θάρρος και την επιμονή της. Αν και ο δεύτερος μεγαλύτερος αδελφός της, Assen Lagadinov, έπεσε σε ενέδρα και αποκεφαλίστηκε από την χωροφυλακή, η Elena κατάφερε να επιβιώσει από τον πόλεμο αλώβητη και έγινε ένα είδος αντι-φασιστικής ηρωίδας και παράδειγμα προς μίμηση. Από την Σόφια ως την Μόσχα, τα παιδικά περιοδικά διηγούνταν την ιστορία της και ενθάρρυναν τα αγόρια και τα κορίτσια να «γίνουν γενναίοι σαν την Αμαζόνα».

Η Lagadinova με την Ρωσίδα κοσμοναύτη, Βαλεντίνα Τερέσκοβα, την πρώτη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα, σε συνέδριο γυναικών στην Πράγα, το 1975.

Η Elena Lagadinova κατάφερε να γίνει η πιο σημαντική φεμινίστρια που θα μπορούσε κανείς να ακούσει και δούλευε με αγωνιστική αφοσίωση για το ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών, την βελτίωση της ζωής των οικογενειών που βρίσκονταν τόσο εντός του Ανατολικού Συνασπισμού όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο -ακόμη, έμμεσα, και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα επιτεύγματά της επισκιάστηκαν από την πολιτική του Ψυχρού Πολέμου και την νοοτροπία που επικράτησε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, σύμφωνα με την οποία οτιδήποτε συνέβη υπό τον κομμουνισμό ήταν εκ των πραγμάτων κακό.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Lagadinova μετοίκησε στην Σοβιετική Ένωση για να πάρει Ph.D. στην αγροβιολογία. Αφιέρωσε έναν χρόνο στην έρευνα στην Σουηδία και την Αγγλία προτού επιστρέψει στην Σόφια για να εργαστεί ως επιστήμονας, μεταλλάσσοντας σπόρους σιταριού με σκοπό να δημιουργήσει ισχυρότερα υβρίδια. Για το έργο της στην γενετική των φυτών, καθώς και για την επιτυχή αναπαραγωγή του Τριτικάλε ( ένα υβρίδιο σιταριού και σίκαλης), απονεμήθηκε στην Lagadinova το χρυσό μετάλλιο των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου το 1959.

Καθώς το κύρος της ως ερευνήτρια μεγάλωσε, η Lagadinova έγινε όλο και πιο επικριτική για την πολιτική που αφορά στην επιστήμη στον κομμουνιστικό κόσμο. Τον Μάιο του 1967, συνέταξε μια διάπυρη επιστολή προς τον Γενικό Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, μια επιστολή που θα μπορούσε να την είχε στείλει σε στρατόπεδο εργασίας, όταν υποκλάπηκε από την βουλγαρική κυβέρνηση.

«Μια μέρα, μου έστειλαν ένα αυτοκίνητο, ενώ ήμουν στην ακαδημία. Φορούσα την στολή του εργαστηρίου και βρισκόμουν στην μέση ενός πειράματος. Τους ζήτησα να περιμένουν, αλλά μου είπαν να έρθω αμέσως. Νόμιζα ότι θα με συλλάμβαναν», μου είπε η Lagadinova το 2011. «Αντ’ αυτού, έμαθα ότι με διόριζαν γραμματέα του Πατριωτικού Μετώπου και πρόεδρο της Επιτροπής Γυναικών».

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι κομμουνιστικές χώρες αντιμετώπισαν μια δημογραφική κρίση. Η εκπαίδευση των γυναικών και η πλήρης ενσωμάτωσή τους στην επίσημη αγορά εργασίας επέφερε μείωση των γεννήσεων της χώρας. Από την στιγμή που οι γυναίκες επικεντρώθηκαν στην εργασία, άρχισαν να ελέγχουν όλο και περισσότερο την γονιμότητά τους μέσω των αμβλώσεων, που ήταν νόμιμες και ελεύθερες. Η βόρεια γειτονική χώρα της Βουλγαρίας, η Ρουμανία, είχε ήδη θεσπίσει αυστηρή απαγόρευση των αμβλώσεων, με αποτέλεσμα το βουλγαρικό Πολιτικό Γραφείο να αρχίσει να εξετάζει ένα παρόμοιο βήμα για να αυξήσει τον εγχώριο δείκτη γεννητικότητας.

Έτσι λοιπόν, κατά την περίοδο 1968-1973, η Lagadinova ηγήθηκε της προσπάθειας για την προστασία των αναπαραγωγικών ελευθερίων των γυναικών της Βουλγαρίας, ενώ επεξέτεινε δραστικά την κρατική στήριξη για τις γυναίκες και τις οικογένειες. Το 1969, η Lagadinova και η συντακτικής επιτροπή του κρατικού περιοδικού γυναικών, Zhenata Dnes, διεξήγαγαν μια κοινωνιολογική έρευνα που περιελάμβανε πάνω από 16.000 ερωτηθέντες. Ανακάλυψαν ότι οι περισσότερες γυναίκες από την Βουλγαρία ήθελαν περισσότερα παιδιά, αλλά δυσκολεύονταν να διαχειριστούν την δουλειά σε συνδυασμό με την μητρότητα. Ανάμεσα στις εργασιακές υποχρεώσεις τους και τις οικιακές ευθύνες, οι σοσιαλίστριες υπέφεραν κάτω από ένα συντριπτικό διπλό βάρος.