Το ρωσικό όνειρο του Τατζικιστάν

Καθώς περνούσαμε με το αυτοκίνητο πέρα από τα τσιμεντένια ερείπια ενός παλιού σοβιετικού εργοστασίου σκυροδέματος στο Polygon, μια μικρή πόλη στην κοιλάδα Ρας του Τατζικιστάν, ο Τατζίκος οδηγός του ταξί, μου επέδειξε την εκτεταμένη του γνώση σε ότι αφορά το σύστημα δημοσίων μεταφορών της Μόσχας. Μου μίλησε για τους καλύτερους σταθμούς του μετρό, τους τρόπους εξοικονόμησης καπικιών από τα ναύλα και την ακριβή μέθοδο χρήσης των λεωφορείων της πόλης, ώστε να μετακινηθώ γρηγορότερα σε όλη την πόλη.

Ο συγκεκριμένος δεν είναι ο μόνος Τατζίκος που αισθάνεται τόσο άνετα με την κυκλοφορία στο εσωτερικό της Μόσχας. Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου στο Τατζικιστάν, το 1997, το Τατζικιστάν αποστέλλει έναν αυξανόμενο αριθμό μεταναστών στην Ρωσία. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι άνδρες, και αριθμούν σήμερα πάνω από ένα εκατομμύριο, ή περίπου το 50% [1] όλων των ανδρών του Τατζικιστάν που βρίσκονταν σε ηλικία κατάλληλη για εργασία. Αυτοί οι εργαζόμενοι αναλαμβάνουν πρόχειρες δουλειές σε όλη την χώρα: Κάποιοι εντάσσονται στα αλιευτικά πληρώματα που βρίσκονται στα ανοικτά της χερσονήσου Καμτσάτκα ˑ άλλοι πωλούν τρόφιμα και μπιχλιμπίδια ως πλανόδιοι πωλητές στην Μόσχα ˑ οι περισσότεροι κερδίζουν τα προς το ζην από την ανέγερση αστικών οικοδομών. Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσει κανείς την σημασία των μισθών που στέλνουν στην πατρίδα τους. Πράγματι, το Τατζικιστάν, όπως μετράται από τα ποσοστά του ΑΕΠ, είναι η πιο εξαρτώμενη από εμβάσματα χώρα του κόσμου: Ισοδυναμούν με το 47,5% της οικονομίας της [2] το 2012. Μεταξύ του 1999 και του 2013, τα χρήματα αυτά βοήθησαν στην μείωση του ποσοστού φτώχειας στο Τατζικιστάν από 96% σε 36%[3].

Οικονομικοί μετανάστες περιμένουν να βρουν εργασία σε μια λαχαναγορά στα περίχωρα της Μόσχας, στις 11 Νοεμβρίου του 2011. DENIS SINYAKOV / REUTERS

Τώρα, όμως, η μετανάστευση φαίνεται να επιβραδύνεται. Οι λόγοι γι’ αυτό είναι δυο: Ο αυξανόμενος φόβος οικονομικής αστάθειας στην Ρωσία, την ώρα που η ρωσική οικονομία παραπαίει κάτω από το βάρος των κυρώσεων και της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, καθώς και οι αυστηρότερες ρωσικές πολιτικές σχετικά με την μετανάστευση.

Όλες οι προϋποθέσεις τις οποίες επιζητούν οι μετανάστες –εργασιακές προοπτικές, κέρδη και διευκόλυνση ταξιδιών- έχουν επιδεινωθεί δραματικά στην Ρωσία κατά την διάρκεια του προηγούμενου έτους. Ακριβώς όπως συμβαίνει και με τους Ρώσους εργάτες, υπάρχουν λιγότερες διαθέσιμες θέσεις εργασίας, ενώ η πραγματική αξία των μισθών έχει μειωθεί με την υποτίμηση του ρουβλίου. Οι μετανάστες επίσης αντιμετωπίζουν τώρα μια ακόμα δυσκολότερη μεταναστευτική διαδικασία –που συμπεριλαμβάνει υψηλότερους φόρους, μεγαλύτερες περιόδους αναμονής και εξετάσεις για την γνώση της ρωσικής γλώσσας, της ιστορίας και της νομοθεσίας. Επιπλέον, για να γίνει η κατάσταση ακόμα χειρότερη, απαγορεύεται η επιστροφή μέχρι και 400.000 Τατζίκων στην Ρωσία για έως και δέκα χρόνια, εξαιτίας κάποιων απαγορεύσεων επανεισόδων, που εκδόθηκαν ως αποτέλεσμα νομικών παραβάσεων ή υπέρβασης του χρόνου διαμονής που αναγράφεται στην βίζα.

Όσοι καταφέρνουν να μείνουν, δυσκολεύονται να βρουν δουλειά. Όπως και ο οδηγός μου στο Polygon, πολλοί από αυτούς γίνονται οδηγοί ταξί. Η μερική απασχόληση που τους παρέχουν οι επιβάτες των πορθμείων - όπως περιέγραψε κάποιος οδηγός σε έναν φίλο, αυτό στα ρωσικά ονομάζεται «podrabotat» (που σημαίνει χονδρικά, «κερδίζοντας λίγα επιπλέον χρήματα»)- είναι προτιμότερη τώρα απ’ ότι η αβεβαιότητα που υπάρχει στην Ρωσία. Ένας οδηγός ταξί στο Dushanbe μου είπε ότι τα χρήματα που κερδίζει καλύπτουν λίγα πέρα από το κόστος των γευμάτων της οικογένειάς του. Συχνά χρειάζεται να δανειστεί χρήματα, ενώ κάθε απρόβλεπτη δαπάνη θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές δυσκολίες. Ωστόσο, θα προτιμούσε να επιβιώσει εδώ, όπου είναι με την οικογένειά του και ελεύθερος να μετακινηθεί χωρίς παρενοχλήσεις από την ρωσική αστυνομία -και να περιμένει να δει τί θα συμβεί με την οικονομία της Ρωσίας.

Αυτή η τάση έχει σοβαρές συνέπειες στο Τατζικιστάν. Η σαφέστερη είναι εκείνη της οικονομικής ύφεσης σε μια χώρα που ήταν ήδη η φτωχότερη από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Όταν έφθασα για πρώτη φορά στο Dushanbe στα τέλη Οκτωβρίου του 2014, επτά μήνες μετά τον πρώτο γύρο κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, η αξία του νομίσματος του Τατζικιστάν, του somoni, ήταν λιγότερο από πέντε ανά δολάριο. Έκτοτε, έχει υποστεί περαιτέρω πτώση: Η αντιστοιχία βρίσκεται τώρα για τα καλά πάνω από τα έξι ανά δολάριο. Σχεδόν κανένα ΑΤΜ στο Ντουσάνμπε δεν κάνει συναλλαγές σε δολάρια, τα οποία ήταν άμεσα διαθέσιμα όταν έφτασα. Όταν κάποια επίσημη τράπεζα απελευθερώσει μια παρτίδα, σχηματίζεται πλήθος και τα χαρτονομίσματα αρπάζονται άμεσα και αποταμιεύονται, γεγονός που αποτρέπει το να κυκλοφορήσουν και που υποτιμά την νομισματική αξία του somoni ακόμα περισσότερο. Στα μέσα Απριλίου, ελπίζοντας ότι θα κατάφερνε να περιορίσει την συναλλαγματική κερδοσκοπία, η κυβέρνηση έκλεισε σχεδόν τα μισά ιδιωτικά ανταλλακτήρια συναλλάγματος στην χώρα.

Τα περισσότερα μέσα για την ελάφρυνση της κατάστασης στο Τατζικιστάν περιλαμβάνουν την εμπλοκής της Ρωσίας. Η κυβέρνηση έχει ζητήσει από τις ρωσικές μεταναστευτικές Αρχές να παρέχουν αμνηστία σε κάποιους στους οποίους έχει απαγορευθεί η επανείσοδός τους στην χώρα. Υπάρχει επίσης μια πιθανότητα άμεσης ένταξης του Τατζικιστάν στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, κάτι αντίστοιχο με την Ευρωπαϊκή Ένωση που τέθηκε σε λειτουργία στις αρχές του 2015 και περιλαμβάνει σήμερα την Αρμενία, την Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Ρωσία. Κάτι τέτοιο θα ανακουφίσει τους μετανάστες του Τατζικιστάν από τέλη και περιορισμούς στην έκδοση βίζας.