Μετά τον Αμπάς, η άβυσσος

Ένα ήσυχο απόγευμα Παρασκευής τον περασμένο Δεκέμβριο, μια φήμη που ξεκίνησε σαν ψίθυρος έγινε γρήγορα κραυγή. Ο Παλαιστίνιος πρόεδρος, Μαχμούντ Αμπάς, έλεγε η ιστορία, μετέβη εσπευσμένα στο νοσοκομείο [1] με μια άγνωστη ασθένεια. Ο υποτιθέμενος φόβος για την υγεία του Αμπάς ξεκίνησε μια παγκόσμια φρενίτιδα εικασιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέχρι που τελικά έκανε ο ίδιος την εμφάνισή του σε ένα παντοπωλείο στην Ραμάλα [2] αργότερα την ίδια ημέρα, προβαίνοντας σε χειραψίες και αγκαλιάζοντας μωρά. Αυτή η εσπευσμένη δημόσια εμφάνιση στον λαό -ένα σπάνιο φαινόμενο για τον Αμπάς- μεταδόθηκε ζωντανά από την παλαιστινιακή τηλεόραση. Το μήνυμα ήταν σαφές: Ο Αμπάς είναι μια χαρά και διοικεί ακόμα. Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί, ωστόσο, είναι τί θα συμβεί όταν αυτό πάψει να ισχύει.

Ο Αμπάς έκλεισε πρόσφατα τα 80 του χρόνια και είναι γνωστό ότι είναι συστηματικός καπνιστής. Ο νόμιμος διάδοχός του είναι ο εκπρόσωπος του Παλαιστινιακού Νομοθετικού Συμβουλίου και αξιωματούχος της Χαμάς, Aziz Duwaik. Ο Duweik είναι αυτή την στιγμή φυλακισμένος στο Ισραήλ [3] αλλά ακόμη και αν ήταν ελεύθερος, δεν θα υπήρχε καμία περίπτωση ένας κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Χαμάς να πάρει τα ηνία της εξουσίας στην Παλαιστινιακή Αρχή. Το παλαιστινιακό κοινοβούλιο δεν έχει συγκληθεί εδώ και πάνω από επτά χρόνια [4], ενώ ο ίδιος ο Αμπάς βρίσκεται πλέον δέκα χρόνια σε τετραετείς προεδρικές θητείες, που ξεκίνησαν το 2005. Οι νόμοι που ρυθμίζουν την μετάβαση της πολιτικής εξουσίας χάνουν έτσι την σημασία τους: Ο Αμπάς ηγείται με προεδρικό διάταγμα στην Δυτική Όχθη ˑ η Χαμάς κυβερνά με τα όπλα στην Λωρίδα της Γάζας. Η διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών έχει προταθεί εδώ και καιρό, αλλά πιθανότατα ούτε η Χαμάς ούτε η Φατάχ θέλουν να γίνει κάτι τέτοιο στο εγγύς μέλλον.

Παλαιστίνιοι της Φατάχ αναρτούν αφίσα του Παλαιστίνιου προέδρου, Μαχμούντ Αμπάς, κατά την διάρκεια συλλαλητηρίου για την 46η επέτειο της ίδρυσης της οργάνωσης στην Τζενίν, μια πόλη της Δυτικής Όχθης, την 1 Ιανουαρίου 2011. ABED OMAR QUSINI / REUTERS

Αν εξαιρέσει κανείς τα νομικά ζητήματα, η σαφής παραδοχή είναι ότι ο επόμενος πρόεδρος μετά τον Αμπάς θα προέρχεται από την Φατάχ, η οποία εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη στην παλαιστινιακή πολιτική ζωή. Ωστόσο, δεν έχει έρθει στο προσκήνιο κάποιος διάδοχος [5] πόσω μάλλον κάποιος που να έχει οριστεί επίσημα από το κόμμα. Η Κεντρική Επιτροπή της Φατάχ, το κορυφαίο όργανο λήψης αποφάσεων του κινήματος, παραμένει αδύναμη ˑ το σύνολο των δυνητικών υποψηφίων είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα μεγάλο και εξαιρετικά επιφανειακό. Όπως δήλωσε σθεναρά ένας αξιωματούχος με καλές διασυνδέσεις στην Ραμάλα πέρσι, «Ο επόμενος πρόεδρος θα είναι Παλαιστίνιος και πατριώτης».

Το πρόβλημα της εσωτερικής αποδιοργάνωσης του κόμματος υποτίθεται ότι θα διορθωνόταν κατά την διάρκεια της 7ης Γενικής Διάσκεψης της Φατάχ [6], η οποία είχε προγραμματιστεί αρχικά για τον Αύγουστο του 2014. Θα επρόκειτο για την πιο πρόσφατη συνεδρίαση αυτού του είδους από το 2009, αλλά αναβλήθηκε λόγω των συγκρούσεων στην Γάζα μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. Μια νέα ημερομηνία τον Ιανουάριο ήρθε και έφυγε, ενώ οι τοπικές εκλογές για τους αντιπροσώπους του συνεδρίου βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη. Η ημερήσια διάταξη του Γενικού Συνεδρίου της Φατάχ φημολογείτο ότι συμπεριελάμβανε την δημιουργία ενός αντιπροεδρικού αξιώματος, αν και αυτό βρίσκεται πλέον σε αναμονή μαζί με το συνέδριο. Χωρίς την σύγκληση συνεδρίου, είναι αδύνατο να εκτιμηθεί με ακρίβεια ποιος έχει την εξουσία στο εσωτερικό της ηγεσίας της Φατάχ και, ίσως κυριότερα, να αναζωογονηθεί αποτελεσματικά η οργάνωση.

Οι καταρρέοντες πολιτικοί θεσμοί της Παλαιστίνης έρχονται σε άμεση αντίθεση με το πώς έγινε πρόεδρος ο ίδιος ο Αμπάς, στο τελευταίο -και μοναδικό- παράδειγμα παλαιστινιακής διαδοχής ηγεσίας στα τέλη του 2004, μετά τον θάνατο του Γιασέρ Αραφάτ. Η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) και η ιεραρχία της Φατάχ προχώρησαν μέσα σε λίγες ώρες στην επίλυση του ζητήματος της διαδοχής, ενώ ο μόνος άλλος ανταγωνιστής του Αμπάς, ο Ahmed Qurei, υποχώρησε με αξιοπρέπεια. Από την στιγμή που επιλέχθηκε, η εκλογή του Αμπάς στις προεδρικές εκλογές το 2005 ήταν μάλλον εγγυημένη. Ενδεικτικό των πολιτικών διεργασιών της Παλαιστίνης ήταν το γεγονός ότι και ο Αμπάς και ο Qureia ήταν σιωπηροί κληρονόμοι της εξουσίας μετά τον θάνατο του Αραφάτ. Και οι δύο ήταν μέλη της ιδρυτικής γενιάς του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος, γεγονός που κατέστησε την άνοδό τους στην εξουσία αναπόφευκτη. Σήμερα, ωστόσο, δεν υπάρχουν τέτοιου είδους αναγνωρίσιμοι υποψήφιοι από το εσωτερικό της Φάταχ, που να έχουν την απαιτούμενη μακροζωία ή το πολιτικό ανάστημα.

Ο Αμπάς είναι επικεφαλής της Παλαιστινιακής Αρχής εδώ και μια δεκαετία, χρονικό διάστημα σχεδόν ίσο με εκείνο του Αραφάτ. Κατά την περίοδο αυτή, ο Αμπάς έχει εξασφαλίσει ότι κανένας νέος ηγέτης δεν θα μπορέσει να έρθει στο προσκήνιο ως ρεαλιστικός διάδοχος. Αυτό ίσως αποτέλεσε καλή πολιτική σε τοπικό επίπεδο, επιτρέποντάς του να εδραιώσει τον έλεγχό του σε μια δυνητικά ευέξαπτη πολιτεία. Αλλά ως εθνική στρατηγική, θα μπορούσε να είναι καταστροφική για το σύνολο των Παλαιστινίων. Η Παλαιστινιακή Αρχή δεν μπορεί να αντέξει μια κρίση στην ηγεσία της σε περίπτωση που ο Αμπάς εγκατέλειπε την εξουσία, βρίσκεται διχασμένη ανάμεσα στην Γάζα και την Δυτική Όχθη, υπονομεύεται από μια αναποτελεσματική ειρηνευτική διαδικασία και αντιμετωπίζει αυξανόμενη δυσαρέσκεια στους δρόμους και τους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Ένα παλαιστινιακό κράτος χρειάζεται πολλά πράγματα για να γίνει εφικτό: Οικονομική ευκαιρία, εδαφική συνάφεια, φυσικούς πόρους και λειτουργικούς θεσμούς. Για έναν λαό που έχει την πρόθεση να αποκτήσει την αυτοδιάθεσή του, επιβάλλεται τόσο στους Παλαιστίνιους όσο και στην διεθνή κοινότητα, να εξασφαλίσουν μια ομαλή μετάβαση μετά τον Αμπάς.