Ένα «σχέδιο Β» για την Λιβύη

Όταν πρόκειται για τον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης που έχει κρατήσει έναν χρόνο, η διεθνής κοινότητα έχει παραδεχτεί ανοιχτά ότι έχει ξεμείνει από ιδέες. Οι διαπραγματεύσεις που διεξάγονται υπό την ηγεσία του ΟΗΕ, οι οποίες στοχεύουν στην επίτευξη μιας επίσημης ειρηνευτικής συμφωνίας μέχρι τα μέσα Ιουνίου, δεν κατάφεραν να έχουν θετικές εξελίξεις ή ακόμα και κάποια ουσιαστική κατάπαυση πυρός. Αυτήν την στιγμή βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Την περασμένη Τρίτη, ο πρωθυπουργός της Λιβύης, Abdullah al-Thinni, μετά βίας διέφυγε [1] από μια απόπειρα δολοφονίας, καθώς μια κοινοβουλευτική συνεδρίαση δέχθηκε επίθεση από ενόπλους. Ωστόσο, παρά το πόσο δύσκολη έχει γίνει η κατάσταση, πολλοί Δυτικοί αξιωματούχοι απορρίπτουν ακόμα και την ιδέα ενός σχεδίου Β, υποστηρίζοντας ότι οι τρέχουσες συνομιλίες αποτελούν τον μόνο δρόμο προς τα εμπρός και ότι η αναζήτηση εναλλακτικών διαδρομών θα αποδυνάμωνε την προθυμία των εμπόλεμων πλευρών να διαπραγματευτούν.

Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι επικίνδυνα λανθασμένος. Είναι αλήθεια ότι ο μοναδικός τρόπος επίλυσης της κρίσης είναι κάποιου είδους λύση με μεσολάβηση -δεδομένου ότι καμία πλευρά δεν απολαμβάνει ένα σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα- αλλά οι τρέχουσες συνομιλίες του ΟΗΕ βασίζονται σε ελαττωματικά θεμέλια. Συγκεκριμένα, η διεθνής κοινότητα δεν κατάφερε να προσφέρει στις δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις της Λιβύης επαρκή κίνητρα για να επιδιώξουν κάποιον μακροχρόνιο συμβιβασμό. Και αυτό, με την σειρά του, οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένοι ισχυροί ενδιαφερόμενοι του κόσμου έχουν σαφώς ταχθεί με το μέρος μιας από τις δύο πλευρές: Η εξόριστη Βουλή των Αντιπροσώπων, η οποία κυβερνά από την ανατολική πόλη του Τομπρούκ, αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ και υποστηρίζεται από τον στρατηγό Khalifa Haftar, τον αντι-ισλαμιστή αρχιστράτηγο. Το αντίπαλο κυβερνητικό όργανο, που εδρεύει στην Τρίπολη, κατέχει πολλές από τις πιο ισχυρές περιφέρειες και παίκτες της Λιβύης μεταξύ των εριστικών της μερών, αλλά δεν έχει την ίδια βαρύτητα στο διεθνές τραπέζι των διαπραγματεύσεων, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις ισλαμιστικές του τάσεις και την έλλειψη εκλογικής νομιμότητας.

Η προσέγγιση της Δύσης στην Λιβύη ταιριάζει με την ευρύτερη στρατηγική της απέναντι στην αναταραχή της Μέσης Ανατολής -δηλαδή, την στήριξη με σχεδόν οποιοδήποτε κόστος των αντι-ισλαμικών φορέων εναντίον των ανταγωνιστικών οργανώσεων. Ως ένα ακόμα παράδειγμα, μπορούμε να εξετάσουμε την υποστήριξη που απολαμβάνει ο Αιγύπτιος πρόεδρος, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, από τους βασικούς παγκόσμιους παράγοντες -συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Ιταλίας- ως αντάλλαγμα για την δημόσια υιοθέτηση της μάχης κατά του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS). Η μέθοδος της Δύσης, όμως, αποδείχθηκε πως δημιουργεί πολύ περισσότερους τζιχαντιστές από όσους αποθαρρύνει. Το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Πακιστάν και η Υεμένη είναι όλες ζωντανά παραδείγματα αυτού του φαινομένου, ενώ η επέκταση αυτού του μοντέλου στην Λιβύη αποτελεί κολοσσιαίο λάθος.

Η διάσπαση Τομπρούκ-Τρίπολης εμφανίστηκε σχεδόν πριν από έναν χρόνο με την επίθεση ισλαμιστικών πολιτοφυλακών στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας. Λίγο αργότερα, η πρωτεύουσα και μεγάλα τμήματα της χώρας καταλήφθηκαν από την «Αυγή της Λιβύης», ένα σύνολο παραστρατιωτικών ομάδων από την Τρίπολη, τις περιοχές των Βερβέρων στην δυτική Λιβύη και την πόλη- λιμάνι Μισράτα. Έχοντας κατακτήσει την πρωτεύουσα, το κίνημα επανέφερε το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο (General National Congress-GNC), τα απομεινάρια του πρώην κοινοβουλίου της Λιβύης, ως πολιτικές του μαριονέτες. Παρά την έλλειψη διεθνούς αναγνώρισης για την συγκεκριμένη κυβερνητική σύνθεση, η «Αυγή της Λιβύης» συνδέεται χαλαρά με πολλά διάσπαρτα κέντρα του πληθυσμού της χώρας και έχει τόση εσωτερική νομιμότητα όση έχει και κάθε άλλη στρατιωτική κυβέρνηση.

Η διαπραγματευτική διαδικασία που βρίσκεται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ ακολούθησε από τότε ένα γενικό μοτίβο: Οι διαπραγματευτές δημιουργούν σχέδια προτάσεων, τα οποία στην συνέχεια γίνονται ευρέως αποδεκτά από την Βουλή των Αντιπροσώπων που εδρεύει στο Τομπρούκ και έχει απορριφθεί ξεκάθαρα από το GNC. Δεν βοηθά την κατάσταση το ότι ο Haftar έχει την τάση να εξαπολύει επιθέσεις κάθε φορά που αναμένεται να ξεκινήσει ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων, είτε για να ενισχύσει την διαπραγματευτική θέση της πλευράς του είτε για να τορπιλίσει εντελώς τις συνομιλίες. Αυτός ο φαύλος κύκλος εξηγεί γιατί η «Αυγή της Λιβύης» βρίσκεται στα πρόθυρα της καθολικής εξόδου της από τις συνομιλίες και την διάσπαση της σε δύο μέρη: Μια ομάδα επιχειρηματιών της Μισράτα υπέρ του διαλόγου και μια σκληροπυρηνική ομάδα ισλαμιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων που αντιτίθενται στον συμβιβασμό.

Η ΤΡΟΧΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΥ

Μεγάλο μέρος της αιτίας του αυξανόμενου κατακερματισμού της Λιβύης είναι το γεγονός ότι η Αποστολή του ΟΗΕ για την Υποστήριξη της Λιβύης (UNSMIL), η οποία επιβλέπει τις διαπραγματεύσεις, τονίζει συνεχώς ότι μόνο η μια πλευρά -το Κοινοβούλιο που εδρεύει στο Τομπρούκ- απολαμβάνει διεθνή νομιμότητα. Για την «Αυγή της Λιβύης», αυτή η άποψη σηματοδοτεί μια βαθιά προκατάληψη. Το τρίτο σχέδιο συμφωνίας ειρήνης του ΟΗΕ, το οποίο διέρρευσε στον Τύπο στα τέλη Απριλίου, υπογραμμίζει τους χειρότερους φόβους της «Αυγής της Λιβύης». Η προτεινόμενη διευθέτηση «θα ανακόψει τα πολιτικά οφέλη της “Αυγής της Λιβύης” περιθωριοποιώντας το τρέχον ρεύμα Ισλαμιστών που ηττήθηκαν στις εκλογές τον Ιούνιο του 2014», εξηγεί ο Geoffrey Howard, ο επικεφαλής αναλυτής για την Λιβύη της Control Risks, μιας διεθνούς εταιρείας συμβούλων κινδύνου. Η συμφωνία θα επεκτείνει επίσης την νομιμότητα της Βουλής των Αντιπροσώπων -της οποίας η θητεία λήγει φέτος τον Οκτώβριο- για δύο χρόνια, γεγονός που θα αποτελέσει την βάση για μια ενιαία νομοθεσία στην Λιβύη. Ουσιαστικά, το σύμφωνο θα κατοχυρώσει την εντολή της Βουλής των Αντιπροσώπων σε μια διεθνή συνθήκη, ενώ δεν θα δίνει στο ηττημένο ρεύμα Ισλαμιστών σχεδόν κανέναν επίσημο ρόλο και θα περιορίζει την ικανότητα ανάκτησης κάποιου ρόλου με οποιοδήποτε άλλον τρόπο εκτός από την χρήση όπλων.

Μια δεξαμενή αποθήκευσης πετρελαίου καίγεται στο λιμάνι του Es Sider μετά από χτύπημα από πύραυλο, τον Δεκέμβριο του 2014. REUTERS / STRINGER
-----------------------------------

Το πλεονέκτημα της διεθνούς αναγνώρισης παρέχει στην Βουλή των Αντιπροσώπων πολλά άλλα οφέλη. Το κυριότερο από αυτά ήταν η παροχή απόλυτης ελευθερίας σε ό, τι αφορά την συνέχιση των στρατιωτικών επιθέσεων που έχουν ως βασικό στόχο πολιτικούς αντιπάλους, αλλά παρουσιάζεται και ως μια μάχη για την απαλλαγή της χώρας από τους Ισλαμιστές μαχητές. Αυτό εξηγεί γιατί οι ηγέτες της παράταξης του Τομπρούκ παρουσιάζουν πάντα με υπερβολικό τρόπο την απειλή του ISIS στην Λιβύη και προειδοποιούν ότι η οργάνωση θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μεταναστευτικά σκάφη για να μεταφέρει τζιχαντιστές στην Ευρώπη. Παραδόξως, στην πραγματικότητα η «Αυγή της Λιβύης» είναι εκείνη που μάχεται ως επί το πλείστον κατά του ISIS στην Σύρτη [2], την πατρίδα του Muammar al-Qaddafi που καταλήφθηκε από το ISIS φέτος την άνοιξη. Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις που βρίσκονται υπό την ηγεσία του Τομπρούκ έχουν καθηλωθεί στην Βεγγάζη για πάνω από ένα χρόνο.

Η γενική στρατιωτική και πολιτική εκστρατεία της κυβέρνησης του Τομπρούκ ενάντια σε όλο το φάσμα των Ισλαμιστών προκαλεί ραγδαία αύξηση των εντάσεων και τροφοδοτεί περαιτέρω τον εξτρεμισμό. Ωστόσο, το σχέδιο της πρότασης του ΟΗΕ θα κάνει κάτι περισσότερο από το να κατοχυρώσει το δικαίωμα της Βουλής των Αντιπροσώπων να συνεχίσει να μάχεται τους τζιχαντιστέςˑ θα της δώσει και την αναρμοδιότητα να καθορίζει ποιοι είναι οι τζιχαντιστές. Αυτή η τεράστια νίκη για την Βουλή των Αντιπροσώπων, εξηγεί γιατί η Αυγή της Λιβύης και το GNC έχουν επικρίνει το σχέδιο της πρότασης της ειρήνης και ζητούν την παραίτηση του επικεφαλής της UNSMIL, Bernardino León –με την απειλή ότι σε αντίθετη περίπτωση θα εγκαταλείψουν εντελώς τις διαπραγματεύσεις. Η περιθωριοποίηση των βασικών παραγόντων χαρακτηρίζοντάς τους ως τζιχαντιστές, θα εγγυηθεί ότι η οποιαδήποτε πολιτική συμφωνία -ακόμη και αν υπογραφεί κάποια- δεν θα κρατήσει, δεδομένου ότι η πολιτική εξουσία στην Λιβύη ανήκει στις φυλές και τις τοπικές ένοπλες ομάδες και όχι στα διοικητικά κλιμάκια.

Σε γενικές γραμμές, η ακούσια μεροληψία του ΟΗΕ έχει εξαλείψει κάθε κίνητρο συμβιβασμού των δύο πλευρών. Η φατρία Τομπρούκ αρνείται να υποχωρήσει, γιατί υπολογίζει στην υποστήριξη της Αιγύπτου, της Ρωσίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών ανεξάρτητα από το πόσο αδιάλλακτες θα γίνουν οι θέσεις της. Από την πλευρά της, η GNC δεν βλέπει πλεονεκτήματα στην εγκατάλειψη των απαιτήσεων των Μισρατινών και των Ισλαμιστών μελών της με μόνο αντάλλαγμα την προοπτική μιας πενιχρής αποπληρωμής. Ένα αδιέξοδο στην Λιβύη θέτει σε κίνδυνο όλη την περιοχή και δημιουργεί ένα κενό εξουσίας το οποίο αφήνει περιθώριο ώστε να δρουν ατιμώρητες πολιτοφυλακές, εγκληματικά συνδικάτα και τζιχαντιστές. Αν οι ειρηνευτικές συνομιλίες καταρρεύσουν, η Δύση ίσως αναγκαστεί να υποχωρήσει απέναντι στο Τομπρούκ μόνο και μόνο από την τεράστια δυναμική της λανθασμένης της πολιτική ή ακόμα και να υποχρεωθεί να ενταχθεί άμεσα στην σύγκρουση.

ΠΥΡΟΒΟΛΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟ;

Για να αρθεί το αδιέξοδο, ένα απαραίτητο βήμα είναι η αναδιοργάνωση της UNSMIL, αρχής γενομένης με την ηγεσία της. Πράγματι, ο León έχει δεχθεί επάξια επαίνους από τις Βρυξέλλες ως την Ουάσιγκτον για τον χαρακτήρα, την αφοσίωση και την εμπειρία του με τα μέσα ενημέρωσης. Και, κατά μια έννοια, δεν είναι πραγματικά υπεύθυνος για την αποτυχία επίτευξης μεγαλύτερης προόδουˑ τα ισχυρά κράτη που βρίσκονται πίσω από την αποστολή του έχουν παραλύσει τις προσπάθειές του εξαιτίας της προκατάληψής τους απέναντι στο Τομπρούκ. Αλλά ο León θεωρείται σήμερα από πολλούς η προσωποποίηση αυτής της μεροληψίας, και, εάν δεν καταφέρει να φτάσει σε συμφωνία πριν την λήξη της προθεσμίας του Ιουνίου, θα πρέπει να φύγει. Όπως μου εξήγησε ο Karim Mezran του Ατλαντικού Συμβουλίου, «μετά την απόρριψη του τρίτου σχεδίου συμφωνίας που υποβλήθηκε από τον León, τον Απρίλιο, οι προσδοκίες για τις διαπραγματεύσεις βρίσκονται πολύ χαμηλά. Στην παρούσα συγκυρία, ο León θα παρουσιάσει ένα τέταρτο σχέδιο όλα-ή-τίποτα μέχρι την 1η Ιουνίου, για το οποίο η κάθε πλευρά θα πρέπει να αντιδράσει μέχρι τις 17 Ιουνίου». Είναι ιδιαίτερα σαφές ποια καρότα και ποια μαστίγια μπορεί να χρησιμοποιήσει η διεθνής κοινότητα για να πιέσει και τις δύο πλευρές να συμβιβαστούν πριν από την λήξη της προθεσμίας.

Αυτή η προσέγγιση του όλα ή τίποτα είναι θεμελιωδώς λανθασμένη. Η στρατηγική κάνει το αντίθετο από την δημιουργία εμπιστοσύνης και στήριξης της μακροπρόθεσμης σκέψης μεταξύ των μερών και έτσι είναι πιθανό να αποτύχει. Είναι απολύτως απαραίτητο η διεθνής κοινότητα να ανοίξει έναν εναλλακτικό δρόμο για την επίλυση της σύγκρουσης, ένα «σχέδιο Β» το οποίο θα μπορεί να ακολουθήσει εάν οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις φτάσουν σε αδιέξοδο.

Θα χρειαστεί να γίνουν κάποια δύσκολα βήματα: Αφαίρεση της ανισορροπίας των συνομιλιών, παροχή ενός τομέα ισότητας για όλα τα μέρη και ενθάρρυνση των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων να υποχωρήσουν σε κάποια ζητήματα. Επιπλέον, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα μπορούσε να εκδώσει μια σαφή απόφαση που θα αναφέρει ότι δεν θα υποστηρίξει την άρση του τρέχοντος εμπάργκο όπλων -κάτι που η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει ζητήσει επανειλημμένα- και ότι θα αντιταχθεί σε κάθε είδους μυστική στρατιωτική βοήθεια προς την κυβέρνηση του Τομπρούκ. Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να είναι έτοιμη επίσης να αναπτύξει σοβαρές κυρώσεις εναντίον οποιουδήποτε διασπαστικού παράγοντα: Τόσο τους πολέμαρχους και τους τζιχαντιστές, όσο και τους πρώην αξιωματούχους του Καντάφι -συμπεριλαμβανομένου του Haftar, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.

Ο Bernardino León (τρίτος από αριστερά) συναντιέται με μέλη του Γενικού Εθνικού Κογκρέσου στην Τρίπολη, τον Μάρτιο του 2015. REUTERS / ISMAIL ZITOUNI
-------------------

Μια πιο τολμηρή, αλλά απαραίτητη κίνηση θα ήταν να αρνηθεί [3] και στις δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις το δικαίωμα διεκδίκησης της κυριαρχίας μέχρι να επιτευχθεί η συμφιλίωση. Το μέτρο αυτό θα ισοδυναμούσε με μια απλή αναγνώριση της σημερινής πραγματικότητας στο έδαφος της Λιβύης, όπου καμία οργάνωση δεν ασκεί κυριαρχικά καθήκοντα και η τοπική πολιτοφυλακή κυβερνά τα δικά της φέουδα, χωρίς να δίνει αναφορά σε καμία από τις δύο κυβερνήσεις. Αυτό το βήμα θα μπλοκάρει όλες τις λιβυκές οργανώσεις από το να επιχειρήσουν να ενεργήσουν νόμιμα εξ ονόματος της Λιβύης. Προς το παρόν, οι φατρίες που είναι με το μέρος του Τομπρούκ ωφελούνται από τους παγκόσμιους επιχειρηματικούς κύκλους, με το να αυτοαποκαλούνται μέρος της λιβυκής κυβέρνησης, ενώ οι εθνικού επιπέδου οργανώσεις -όπως είναι η Κεντρική Τράπεζα και η Εθνική Επιχείρηση Πετρελαίου- υποστηρίζουν ότι περιφρουρούν με ουδετερότητα το μέλλον της Λιβύης και έτσι μπορούν να συνεργάζονται νόμιμα με ξένες εταιρείες, σύμφωνα με τις προϋπάρχουσες συμβάσεις.

Αν αποτύχουν οι διαπραγματεύσεις, η άρνηση της κυριαρχίας σε όλους τους φορείς θα τους αποκλείσει όλους από το διεθνές σύστημα πληρωμών και συμβάσεων, αποτρέποντας τους πολεμοκάπηλους από την εξαγορά συμμάχων και την χρηματοδότηση της σύγκρουσης. Η λιβυκή οικονομία είναι σε τόσο κακή κατάσταση που οι κάνουλες των κρατικών επιδοτήσεων ίσως σύντομα σταματήσουν να λειτουργούν. Η παύση τους τώρα παρά αργότερα, θα ωφελήσει το μέλλον της Λιβύης.

Ένα άλλο σημαντικό βήμα θα ήταν ο περιορισμός του αποσταθεροποιητικού ρόλου των περιφερειακών φορέων στην κρίση. Αν και η άμεση υποστήριξη της Τουρκίας και του Κατάρ στην «Αυγή της Λιβύης» έχει υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες, η Αίγυπτος συνεχίζει να παρέχει στρατιωτική και διπλωματική υποστήριξη στις Αρχές του Haftar που εδρεύουν στο Τομπρούκ. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να ενθαρρύνει τόσο την Αίγυπτο όσο και το Κατάρ, την Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να ωθήσουν τους συμμάχους και τους πληρεξούσιούς τους να προχωρήσουν σε διάλογο. Το γεγονός ότι η νέα ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται πρόθυμη να συνεχίσει να δρα ως παράγοντας εξισορρόπησης της περιοχής αποτελεί ενθαρρυντικό σημάδι. Ο συνδυασμός των κυρώσεων του ΟΗΕ με την διπλωματία της Σαουδικής Αραβίας και έναν χρηματοπιστωτικό εξαναγκασμό θα μπορούσε να αποτελέσει δρόμο για μια σημαντική εξέλιξη στην Λιβύη.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https:/WWW .foreignaffairs.com/articles/libya/2015-05-29/plan-b-libya

Σύνδεσμοι
[1] http://edition.cnn.com/2015/05/26/africa/libyan-prime-minister-assassina...
[2] http://tonyblairfaithfoundation.org/religion-geopolitics/commentaries/op...
[3] http://www.nytimes.com/2015/01/22/opinion/how-to-end-libyas-war.html

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition