Η στροφή της Βουλγαρίας

Ο πρόεδρος της Βουλγαρίας, Ρόσεν Πλεβνέλιεφ, λέει εδώ και αρκετό καιρό αυτό που πολλοί ηγέτες στην Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια δεν τολμούν καν να σκεφτούν. Στις 7 Μαΐου, στην ομιλία του στις τελετές στο Γκντανσκ που σηματοδοτούσαν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποκάλεσε τον Βλαντιμίρ Πούτιν έναν ιμπεριαλιστή του 19ου αιώνα που δημιουργεί την δική του σφαίρα επιρροής στην Ευρώπη. Λίγους μόνο μήνες νωρίτερα, ο Πλεβνέλιεφ δήλωσε στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung, «Όλοι θέλουμε να θεωρούμε εταίρο την χώρα που δημιούργησε τον Τσαϊκόφσκι, τον Τολστόι και τον Ντοστογιέφσκι. Ωστόσο, τα γεγονότα δείχνουν ότι έχουμε να κάνουμε με μια διαφορετική Ρωσία σήμερα –ένα εθνικιστικό, επιθετικό κράτος που κυβερνάται από έναν πρόεδρο ο οποίος θεωρεί την Ευρώπη αντίπαλο κι όχι εταίρο». Συνέχισε, έπειτα, την κριτική του, κατηγορώντας επίσης την Μόσχα ότι προσπαθεί να διαιρέσει την Ευρωπαϊκή Ένωση και να αποσταθεροποιήσει τα Βαλκάνια.

Η στάση του Πλεβνέλιεφ κατά της Ρωσίας αποτελεί μια εντυπωσιακή αλλαγή ύφους σε μια χώρα που θεωρείτο επί μακρόν ο Δούρειο Ίππος της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πραγματικότητα, αν και πολλές από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανήκουν στις πρώην χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού -συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής- βλέπουν την Ρωσία ως ιστορικό κατακτητή και σοβαρή πρόκληση για την ασφάλεια, η Βουλγαρία θεωρεί εδώ και πολλά χρόνια ότι η Μόσχα -με την οποία μοιράζεται μια κοινή ιστορία και ομοιότητες στην γλώσσα- αποτελεί έναν καλό φίλο. Στην κορύφωση της σοβιετικής εξουσίας, η Βουλγαρία ήταν ένας από τους πιο υποχωρητικούς συμμάχους -σε τέτοιο βαθμό που ο πρώτος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βουλγαρίας, Τοντόρ Ζίβκοφ, πρότεινε αρκετές φορές να γίνει η Βουλγαρία η 16η σοβιετική δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο πρόεδρος της Βουλγαρίας, Ρόσεν Πλεβνέλιεφ, στην Σόφια, στις 20 Μαρτίου 2013. STOYAN NENOV / REUTERS
----------------------------

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, μόνο μια κυβέρνηση στην Βουλγαρία –η κεντροδεξιά κυβέρνηση που ανήλθε στην εξουσία στα τέλη της δεκαετίας του 1990- ρίσκαρε να χαλαρώσει λίγο τους δεσμούς της με την Μόσχα. Η συντριπτική πλειονότητα των υπολοίπων κυβερνήσεων έκτοτε πλησίασαν περισσότερο την Ρωσία. Και ο βουλγαρικός λαός επικροτούσε αυτήν την στάση: Σύμφωνα με μια έρευνα του 2012 από το Ίδρυμα Communitas, το 78% των Βουλγάρων έχουν θετική άποψη για την Ρωσία, ποσοστό που αποτελεί το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Μια δημοσκόπηση το 2014 έδειξε ότι το 22% εξέφρασε την επιθυμία να ενταχθεί σε μια Ευρασιατική Ένωση υπό την ηγεσία της Ρωσίας.

Η Σόφια έχει ένα ισχυρό οικονομικό κίνητρο για να εξυπηρετεί την Μόσχα. Αγοράζει σχεδόν το 100% του αερίου της από την ρωσική Gazprom. Το μοναδικό πυρηνικό εργοστάσιο της Βουλγαρίας στο Κοζλοντούι, 75 μίλια βόρεια της Σόφιας, λειτουργεί με ρωσικά καύσιμα, ενώ το μόνο διυλιστήριο πετρελαίου της ελέγχεται πλήρως από τη ρωσική Lukoil, η οποία είναι επίσης η μεγαλύτερη βιομηχανική επιχείρηση στην Βουλγαρία, και έτσι αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην απασχόληση και το ΑΕΠ της Βουλγαρίας. Τέλος, η Βουλγαρία είναι κορυφαίος προορισμός διακοπών για την ρωσική μεσαία τάξη, κάτι που συμβάλλει περίπου κατά 10% στα τουριστικά έσοδα της χώρας.

Γι’ αυτό φαίνεται σαν πολιτική αυτοκτονία για τον Πλεβνέλιεφ το γεγονός ότι εκφράζεται τόσο σθεναρά εναντίον της Ρωσίας και την επιθετικότητά της στην Κριμαία. Ωστόσο, από την αρχή, την αποκάλεσε «μια από τις πιο σοβαρές απειλές για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Παρά την σκληρή ρητορική του Πλεβνέλιεφ, ωστόσο, οι ενέργειες της Σόφιας ως προς την Ουκρανία ήταν ήπιες, ακόμα και ουδέτερες. Στην έξαρση των διαμαρτυριών του Μαϊντάν του Κιέβου, οι Βούλγαροι πολιτικοί ακολούθησαν μια πολιτική «απραξίας», παρακολουθώντας παθητικά τα γεγονότα και αναφέροντας μόνο περιστασιακά τις ανησυχίες τους για την βουλγαρική μειονότητα που ζει στην νοτιοδυτική περιοχή της Οδησσού. Το στοιχείο που προδίδει γιατί συμβαίνει αυτό έγκειται στις φτωχές ιστορικές, πολιτιστικές και κοινωνικές συνδέσεις μεταξύ της Βουλγαρίας και της Ουκρανίας. Παρά το γεγονός ότι οι δύο χώρες μοιράζονται την ίδια πρόσβαση στην Μαύρη Θάλασσα, ήταν πάντα μάλλον απόμακρες.

Ένας άλλος παράγοντας είναι η αδύναμη θέση της Σόφιας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οκτώ χρόνια μετά την ένταξή της στην ΕΕ, η Βουλγαρία υστερεί σε σχέση με άλλες νεοεισαχθείσες χώρες, όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία ή η Ρουμανία, και θεωρείται ταραχοποιός, ενώ κατατάσσεται στις κατώτατες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ό,τι αφορά τους δείκτες της Διεθνούς Διαφάνειας για την Αντιληπτή Διαφθορά και την Ελευθερία του Τύπου. Δεν είναι περίεργο λοιπόν το γεγονός ότι η Σόφια υιοθέτησε την επικρατούσα και μετριοπαθή στάση της ΕΕ σχετικά με την Ουκρανία, προκειμένου να μην απομονωθεί ακόμη περισσότερο.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, χαιρετά δια χειραψίας τον Πλεβνέλιεφ, στις 3 Ιουνίου του 2014. Ο Ομπάμα επισκέφθηκε την Ευρώπη για να διαμορφώσει την στρατηγική των ΗΠΑ στην Ουκρανία. KACPER PEMPEL / REUTERS
--------------------------

Με άλλα λόγια, το αυστηρό ύφος της Σόφιας απέναντι στην Ρωσία δεν έχει να κάνει τόσο με την ύπαρξη ανησυχιών σχετικά με την σταθερότητα στην Ουκρανία. Η πιο δυναμική στρατηγική της Βουλγαρίας προς την Μόσχα εξηγείται, μάλλον, από έναν συνδυασμό της επιθετικής στάσης της Μόσχας απέναντι στην Βουλγαρία και των ενθαρρυντικών χειρονομιών από την πλευρά της Δύσης. Τα τελευταία δύο χρόνια, η Σόφια χωλαίνει λόγω της οικονομικής και ενεργειακής της εξάρτησης από την Ρωσία. Πέρυσι, η Μόσχα ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου South Stream προς την Βουλγαρία δια μέσω της Μαύρης Θάλασσας, εναποθέτοντας την ευθύνη στο γεγονός ότι η Σόφια [1] συναίνεσε στην αντίθεση της ΕΕ για την συμφωνία. Αμέσως μετά από αυτήν την ανακοίνωση, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, Μπόικο Μπορίσοφ, συναντήθηκε με την Άνγκελα Μέρκελ και τον επίτροπο της ΕΕ για την Ενεργειακή Ένωση με σκοπό να ζητήσει την στήριξή τους σε ενεργειακές συμφωνίες. Τον Ιανουάριο, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, πραγματοποίησε επίσκεψη στην Σόφια για να συμβουλεύσει την κυβέρνηση στην αναζήτησή της για εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου. Και δύο μήνες αργότερα, η βουλγαρική Εθνοσυνέλευση επικύρωσε την συμφωνία για την συντήρηση μιας μονάδας Αναπτυσσόμενων Συστημάτων Επικοινωνιών του ΝΑΤΟ, μια μονάδα που προορίζεται για τον εφοδιασμό του ΝΑΤΟ με πληροφορίες για [στρατιωτικές] επιχειρήσεις. Ήταν η τρίτη τέτοια μονάδα στην Βουλγαρία, κάτι που σηματοδότησε την ανάπτυξη των σχέσεων της χώρας με το ΝΑΤΟ.

Ο Πλεβνέλιεφ δεν είναι ο μόνος στην Βουλγαρία που αποστασιοποιείται από την Μόσχα˙ πολλοί τον υποστηρίζουν στο σημερινό υπουργικό συμβούλιο. Ο υπουργός Άμυνας, Nikolay Nenchev, απείλησε να αυξήσει τον προϋπολογισμό της άμυνας ως απάντηση στην επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία και στην συνέχεια αρνήθηκε να παρατείνει μια σύμβαση για ρωσικά αεροσκάφη MIG-29. Ο υπουργός Εξωτερικών, Daniel Mitov, αποτελεί ένα ανερχόμενο πολιτικό αστέρι και είναι έντονα επιθετικός εναντίον της Μόσχας, έχοντας εξοργίσει την Ρωσία σε τέτοιο βαθμό που ο Σεργκέι Λαβρόφ, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, αποκάλεσε δημόσια την πολιτική του ρεβιζιονιστική και τον κατηγόρησε ότι επιδιώκει να διχάσει την ΠΓΔΜ [2].

Ο Μπόικο Μπορίσοφ, αρχηγός του κεντροδεξιού κόμματος GERB της Βουλγαρίας, στις 5 Νοεμβρίου του 2014. STOYAN NENOV / REUTERS
------------------------------

Αλλά, ακόμα κι έτσι, το υπουργικό συμβούλιο έχει ως επικεφαλής τον Μπορίσοφ -ηγέτη του κεντρώου και λαϊκού συντηρητικού κόμματος GERB (Πολίτες για την Ευρωπαϊκή Ανάπτυξη της Βουλγαρίας)- ο οποίος είναι ένας εξαιρετικά απρόβλεπτος παίκτης. Κατά την διάρκεια της πρώτης του θητείας το 2009-2013, ζήτησε μια ισορροπημένη πολιτική μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, έτσι ώστε να μην αποκτήσει ανταγωνιστικές σχέσεις με καμία από τις δύο πλευρές. Αυτή την φορά, φαίνεται να παίζει ένα παρόμοιο παιχνίδι. Από την μια πλευρά, προέτρεψε την Δύση να δράσει πιο αποφασιστικά εναντίον της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Από την άλλη, άμβλυνε τις συμπεριφορές του Nenchev και του Mitov, καθώς επηρέαζαν την σταθερότητα του υπουργικού του συμβουλίου: Ο νέος εταίρος του συνασπισμού του GERB είναι το μικρό αριστερίζον κόμμα Εναλλακτική για την Βουλγαρική Αναγέννηση [3] (ABV), το οποίο θεωρείται γενικά φιλο-ρωσικό.

Είναι πιθανό, ωστόσο, πως, όσο χειροτερεύει η κρίση στην Ουκρανία, ο Μπορίσοφ ίσως φανεί πρόθυμος να κάνει μια πιο επιθετική «στροφή». Άλλωστε, έχει τις δικές του πικρές αναμνήσεις σε ό,τι αφορά την Ρωσία. Τον Μάρτιο του 2013, το υπουργικό συμβούλιο υπό την ηγεσία του Μπορίσοφ αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά από τις μαζικές διαδηλώσεις κατά των υψηλών τιμών παροχής ηλεκτρικής ενέργειας και ζεστού νερού στην νοτιοδυτική πόλη, Μπλαγκόεβγκραντ, που εξαπλώθηκε σε περισσότερες από 30 πόλεις σε όλη την χώρα. Οι διαδηλώσεις αυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό αντικυβερνητικές, ενώ αποτελούσαν και μια απάντηση στην υποτιθέμενη διαφθορά, τον αυταρχισμό και την οικονομική στασιμότητα. Αλλά η ελίτ του GERB και οι υποστηρικτές του κατηγόρησαν την Ρωσία για τα δεινά τους. Στην συνέχεια, ο υπουργός Οικονομικών, Συμεών Ντιάνκοφ, δήλωσε: «Η Gazprom ήταν εκείνη που ανέτρεψε την κυβέρνησή μας αυξάνοντας τις τιμές του ρεύματος, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις υπογραφείσες συμφωνίες». Είτε είναι αληθινή είτε όχι, αυτή η θεωρία –ότι η Ρωσία άλλαξε τις τιμές του ρεύματος για να καθαιρέσει την κυβέρνηση του Μπορίσοφ, καθώς δεν δρούσε υπέρ της Μόσχας- είναι πλέον θρύλος.

Αυτό που φαίνεται να καταλαβαίνει επιτέλους η Σόφια είναι ότι η εξάρτησή της από την Ρωσία δεν αποτελεί βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης [4], ενώ η επιθετικότητα της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας αποτελεί άμεση απειλή ασφαλείας. Αυτό φαίνεται να είναι μια πεποίθηση την οποία συμμερίζονται, όχι μόνο η κυβερνώσα συντηρητική ελίτ, αλλά και οι Βούλγαροι. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Alpha Research [5] έδειξε ότι πάνω από το 70% των Βουλγάρων υποστηρίζουν τις Βρυξέλλες και όχι την Μόσχα. Αν η Βουλγαρία είναι όντως ο Δούρειος Ίππος της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν το κάνει με ιδιαίτερη επιτυχία.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/bulgaria/2015-06-09/bulgarias-turn

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.bbc.com/news/world-europe-30283571
[2] http://www.euractiv.com/sections/global-europe/bulgaria-rejects-russian-...
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Alternative_for_Bulgarian_Revival
[4] http://www.ecfr.eu/article/public_opinion_poll311520
[5] http://www.nytimes.com/2015/04/28/opinion/what-central-europe-really-thi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition