Έγκλημα και τιμωρία στην Κένυα

Καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ολοκλήρωνε το ταξίδι του στην Κένυα, στην κορυφή της ατζέντας του ήταν η εξελισσόμενη μάχη της χώρας κατά της τζιχαντιστικής πολιτοφυλακής που βασίζεται στην Σομαλία, της αλ Σαμπάμπ. Η οργάνωση εξακολουθεί να αποτελεί απειλή, αλλά έχει εξελιχθεί, και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συμβάλουν στην διασφάλιση ότι η αντίδραση της κυβέρνησης της Κένυας ακολουθεί το παράδειγμά τους. Επί του παρόντος, το Ναϊρόμπι παραμένει εστιασμένο στο να ανταποκρίνεται με αντιτρομοκρατικά μέτρα που, αν και αναγκαία, δεν μπορούν να είναι η μόνη τακτική. Οι Κενυάτες Μουσουλμάνοι παραμένουν μεταξύ των πλέον στερημένων ομάδων στην χώρα, και πολλοί αισθάνονται περιθωριοποιημένοι και να αποξενωμένοι από το κράτος και τις δομές της εξουσίας του. Στερούνται κάθε εμπιστοσύνης στο σύστημα, και είναι εξαιρετικά καχύποπτοι στις Αρχές ασφαλείας και τις αδέξιες τακτικές τους.

NYUMBA KUMI

Από την επίθεση στο Westgate Mall πριν από τρία χρόνια, η κυβέρνηση της Κένυας έχει αυξήσει κατά πολύ τις προσπάθειές της ενάντια στην αλ Σαμπάμπ. Πριν από τους πυροβολισμούς, η κυβέρνηση εξακολουθούσε να θεωρεί την μαχητική οργάνωση ως ένα πρόβλημα που βασιζόταν στην Σομαλία και επηρέαζε μόνο τους Σομαλο-κενυάτες, αλλά οι μαζικές επιθέσεις κατά των εύπορων [πολιτών] με την συμμετοχή ριζοσπαστικοποιημένων Κενυατών επέβαλλε μια επαναξιολόγηση.

Άνδρες των Αμυντικών Δυνάμεων της Κένυα (Kenya Defence Forces, KDF), οι οποίοι αποτελούν μέρος της Αφρικανικής Αποστολής στην Σομαλία (African Mission in Somalia, AMISOM), ασφαλίζουν μια περιοχή κατά την διάρκεια πεζής περιπολίας στα περίχωρα του ελεγχόμενου χώρου του παλιού αεροδρομίου στην παράκτια πόλη Kismayu στη νότια Σομαλία, στις 12 Νοεμβρίου του 2013. SIEGFRIED MODOLA / REUTERS
----------------------

Οι εξτρεμιστές σεΐχηδες δεν μπορούν πλέον να επιχειρούν και να στρατολογούν ανοιχτά σε γνωστά τζαμιά και ισλαμικά σχολεία, επίσης γνωστά ως μεντρεσέδες, τα οποία έχουν ως επί το πλείστον κλείσει. Μαζικές συλλήψεις υπόπτων τρομοκρατίας, πολλοί από τους οποίους αρνούνται οποιαδήποτε συμμετοχή στην αλ Σαμπάμπ, είναι πλέον συνήθεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων τις τελευταίες εβδομάδες στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ. Η Αντιτρομοκρατική Αστυνομία εντός της Αντιτρομοκρατικής Αστυνομικής Μονάδας της Κένυας (Anti-Terrorism Police Unit, ATPU) είναι επίσης ευρέως ύποπτη για την διεξαγωγή μιας δολοφονικής εκστρατείας, στοχεύοντας βασικά πρόσωπα που πιστεύεται ότι εμπλέκονται στο δίκτυο στρατολογήσεων της αλ Σαμπάμπ. Μαζί με την άλυτη δολοφονία του στρατολόγου της αλ Σαμπάμπ, Sheikh Aboud Rogo, στη Μομπάσα το 2012, η πιο πρόσφατη υψηλού προφίλ δολοφονία ήταν αυτή του Abubaker Shariff Ahmed, επίσης γνωστού ως Sheikh Makaburi, τον Απρίλιο του περασμένου έτους. Αυτός επίσης ήταν ύποπτος για στρατολογήσεις και είχε εκφράσει την υποστήριξή του στην επίθεση στο Westgate. Δεν είναι μόνο υψηλού επιπέδου πρόσωπα που έχουν παγιδευτεί σε αυτή την επιχείρηση-σκούπα˙ στρατιώτες που έχουν αποστατήσει από την οργάνωση πιστεύεται ότι επίσης έχουν πέσει θύματα. «Πάρα πολλοί νέοι έχουν εξαφανιστεί», μου είπε ο σεΐχης Χασάν Ομάρ, ένας ιεροκήρυκας με επιρροή που εργάζεται για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και την απο-ριζοσπαστικοποίηση. Όταν τον ρώτησα τι νομίζει ότι τους συνέβη, εκείνος συνοφρυώνεται και κάνει μια χειρονομία που δείχνει ένα όπλο στο κεφάλι του.

Τέτοιες κατηγορίες είναι δύσκολο να αποδειχθούν. Αλλά σε συνεντεύξεις με άλλους Μουσουλμάνους της Κένυας και πρώην μέλη της αλ Σαμπάμπ, είναι σαφές ότι πολλοί τουλάχιστον πιστεύουν τις φήμες και συμφωνούν ότι το κράτος δεν ενδιαφέρεται για την δικαιοσύνη όταν πρόκειται για τους Μουσουλμάνους. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) έχει ερευνήσει ισχυρισμούς για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και διαπίστωσε [1] ότι από τον Νοέμβριο του 2013 μέχρι και τον Ιούνιο του 2014 υπήρξαν «τουλάχιστον 10 περιπτώσεις δολοφονιών, 10 περιπτώσεις εξαναγκαστικών εξαφανίσεων και 11 περιπτώσεις κακομεταχείρισης ή παρενόχλησης υπόπτων για τρομοκρατία, στις οποίες υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις εμπλοκής της μονάδας αντιτρομοκρατίας».

Ως εκ τούτου, τα σκληρά μέτρα φαίνεται να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της στρατηγικής της κυβέρνησης της Κένυας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, αλλά αυτά δεν αποτελούν την μόνη τακτική. Τον Οκτώβριο του 2013, ο Narobi εισήγαγε την πρωτοβουλία Nyumba Kumi, η οποία έδωσε έμφαση στην αύξηση της κοινοτικής αστυνόμευσης. Το Nyumba Kumi είναι ένας όρος Σουαχίλι που σημαίνει «δέκα νοικοκυριά» και είναι παρόμοιος με την Δυτική έννοια των προγραμμάτων παρακολούθησης από τις ίδιες τις κοινότητες. Η πρωτοβουλία ενθαρρύνει την δημιουργία συνεργατικών σχηματισμών των νοικοκυριών (χωρίς να περιορίζεται αυστηρά στα δέκα) στο πλαίσιο χωριών, που αναλαμβάνουν συλλογική ευθύνη για την διασφάλιση ότι η αστυνομία θα αντιληφθεί οποιαδήποτε ύποπτη εγκληματική δραστηριότητα εντός της ομάδας. Η πρωτοβουλία δεν εστιάζεται μόνο στην τρομοκρατία, αλλά η χρονική στιγμή και η γλώσσα που χρησιμοποιείται στην επίσημη βιβλιογραφία της δείχνει ότι έχει σχέση με την αντιμετώπιση της αλ Σαμπάμπ από την κυβέρνηση. Η υποδοχή του προγράμματος μεταξύ των Μουσουλμάνων Κενυατών, οι οποίοι δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση, ήταν ανάμικτη. Αναφορές [2] υπονοούν ότι πάλεψε για να φθάσει στις χειρότερα πληγείσες κοινότητες.

Η κυβέρνηση της Κένυας έχει εμπνευστεί από την πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής του Λευκού Οίκου για την Αντιμετώπιση του Βίαιου Εξτρεμισμού, η οποία αξιολόγησε τις διάφορες προσεγγίσεις για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης του ρόλου της δυσαρέσκειας και της αποξένωσης από την ευρύτερη κοινωνία. Στα τέλη Ιουνίου, το υπουργείο Εσωτερικών της Κένυας υποστήριξε μια παρόμοια Σύνοδο Κορυφής [3]. Αν και επαναλαμβάνει την ανάγκη για συνεχιζόμενες στρατιωτικές απαντήσεις στις απειλές, το Υπουργείο αναγνώρισε επίσης [4] ότι, «τα κράτη θα πρέπει να προσθέσουν προσεγγίσεις ‘ήπιας δύναμης’ στις απαραίτητες προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, σε ένα στοίχημα να ‘κερδίσουν’ τις κοινότητες αυτές ώστε να είναι έτοιμες για να συμμετάσχουν στην εθνική οικονομική και πολιτική ζωή». Τα προτεινόμενα μέτρα περιλαμβάνουν την αντιμετώπιση τοπικών κοινωνικο-οικονομικών αδικιών και ένα αυξημένο ενδιαφέρον για την ενίσχυση του ρόλου των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

Η κυβέρνηση έχει θέσει ως εκ τούτου και η ίδια υψηλούς στόχους στο πλαίσιο των προσπαθειών της για την καταπολέμηση της τζιχάντ. Αλλά μένει να δούμε αν υπάρχει πολιτική βούληση για την επίτευξή τους. Ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Ανωτάτου Συμβουλίου των Μουσουλμάνων της Κένυας (Supreme Council of Kenyan Muslims, SUPKEM), ο οποίος ζήτησε να μείνει ανώνυμος για τον φόβο αντιποίνων και από την al Shabab και από την κυβέρνηση, εξέφρασε σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την παροχή των κρατικών κονδυλίων που απαιτούνται για να διεξαχθεί μια τέτοια εκστρατεία. Ο ίδιος, όπως και οι περισσότεροι Κενυάτες, είναι εξαιρετικά κυνικός όταν πρόκειται για το ζήτημα της χρήσης του δημοσίου χρήματος: «Δεν θα πάει σε αυτούς που το χρειάζονται, αντ’ αυτού θα πηγαίνει στις τσέπες ενός ή δύο ανδρών».

ΑΠΟ-ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Υπάρχει μια κρίσιμη διάκριση μεταξύ των στρατολογήσεων και της ριζοσπαστικοποίησης, κυρίως στην Κένυα. Αν και η στρατολόγηση αναφέρεται απλά στην πράξη του να ενταχθεί κάποιος σε μια συγκεκριμένη ομάδα ή κίνημα, η ριζοσπαστικοποίηση είναι μια συγκεκριμένη διαδικασία ένταξης και πλήρους υιοθέτησης μιας νέας ταυτότητας και ενός συνόλου αξιών. Μεταξύ των πολλών Κενυατών πρώην μελών της αλ Σαμπάμπ από τους οποίους πήρα συνέντευξη, οι λόγοι για την συμμετοχή τους στην οργάνωση ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό.

Είναι σαφές ότι, για πολλούς, η αλ Σαμπάμπ ήταν «το μόνο όχημα στην πόλη». Αν δεν ξεγελάστηκαν ή εξαναγκάστηκαν, απλά δέχθηκαν προσφορές μεγάλων χρηματικών ποσών για να ενταχθούν και να πολεμήσουν στην Σομαλία. Ένας νεαρός άνδρας από την παραγκούπολη Majengo του Ναϊρόμπι μου είπε πώς ο ίδιος και οι φίλοι του είχαν προσεγγιστεί από έναν Χριστιανό ο οποίος τους υποσχέθηκε θέσεις εργασίας στην Σομαλία. Αν και επιφυλακτικός να ταξιδέψει σε εμπόλεμη ζώνη, δεν είχε πολλές άλλες επιλογές. Τελικά επείσθη, αφού άκουσε ότι η μητέρα του θα λάβει επίσης χρήματα. Ο άνθρωπος που έκανε αυτές τις υποσχέσεις, όπως και μια σειρά άλλων Χριστιανών, είχε προσληφθεί από την αλ Σαμπάμπ για να καθησυχάσουν πιθανούς νεοσυλλέκτους με μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας. Ο νεαρός από το Ναϊρόμπι μου είπε ότι δεν σκέφτηκε ότι ένας μη Μουσουλμάνος θα οδηγούσε τον ίδιο και τους φίλους του στο να πολεμήσει για μια τζιχαντιστική οργάνωση.

Άνθρωποι περιμένουν για να δουν την αποχώρηση του Ομπάμα από ένα κλειστό στάδιο στο Ναϊρόμπι όπου έκανε μια ομιλία, στις 26 Ιουλίου 2015. JONATHAN ERNST / REUTERS
-----------------------

Κατά την άφιξή τους στην Σομαλία, οι στρατολογηθέντες μεταφέρθηκαν σε ένα αυστηρά φρουρούμενο στρατόπεδο και αποκόπηκαν από όλες τις μορφές επικοινωνίας. Αναγκασμένοι να εκπαιδευτούν και να πολεμήσουν και συνειδητοποιώντας ότι έχουν εξαπατηθεί, πολλοί νεοσύλλεκτοι περνούσαν τον χρόνο τους μέχρι να δουν μια ευκαιρία να δραπετεύσουν. Όσοι συλλαμβάνονται, ή ακόμη και αν κάνουν ύποπτες ερωτήσεις, συχνά εκτελούνται με συνοπτικές διαδικασίες, και όσοι ξεφεύγουν αντιμετωπίζουν ένα αβέβαιο μέλλον πίσω στο σπίτι τους. Είναι γνωστοί στην τοπική κοινότητα και κυνηγημένοι από τις δυνάμεις της ATPU. Φοβούμενοι για την ζωή τους, συχνά φεύγουν για να κρυφτούν.

Πολλοί, αν και όχι όλοι, από τους πεζικάριους της αλ Σαμπάμπ που έχω γνωρίσει δεν έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί ποτέ -δεν έχουν υποστεί κανενός είδους αλλαγή στο σύστημα αξιών τους ούτε υιοθέτησαν την ιδεολογία της ομάδας. Ενώ οι παρατηρητές στην Δύση αναρωτιούνται γιατί Μουσουλμάνοι της μεσαίας τάξης εντάσσονται στο Ισλαμικό Κράτος (ονομάζεται επίσης ISIS) και ριζοσπαστικοποιούνται στην αιτία της παγκόσμιας τζιχάντ, τα πράγματα είναι κάπως πιο σαφή στην Ανατολική Αφρική. Οι Μουσουλμάνοι στην Κένυα δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση, και αισθάνονται ότι θυματοποιούνται από το κράτος. Οι άνδρες με μουσουλμανικά ονόματα μερικές φορές δεν μπορούν ούτε καν να πάρουν το εθνικό δελτίο ταυτότητας, χωρίς το οποίο δεν μπορούν να ενταχθούν στην επίσημη αγορά εργασίας ή να έχουν πρόσβαση σε κυβερνητικά κτίρια. Έχοντας αναγκαστεί να στραφούν στην παραοικονομία, το να γίνουν μισθοφόροι δεν είναι ένα τεράστιο άλμα.

Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να παρασυρθεί ώστε να πραγματοποιήσει μαζικές δολοφονίες ή να πριονίσει το κεφάλι κάποιου. Τα πρόσωπα που ασκούν αυτές τις φρικαλεότητες δεν είναι μόνο στρατολογημένα, αλλά επίσης και ριζοσπαστικοποιημένα. Είναι συχνά χειραγωγημένα από εξειδικευμένους και χειραγωγούς στρατολόγους που στηρίζονται στην ιδεολογία της παγκόσμιας τζιχάντ για να πείσουν τους Μουσουλμάνους για το καθήκον τους στο Θεό και να εκμεταλλευτούν τα προϋπάρχοντα παράπονα για τους δικούς τους σκοπούς. Είναι μόνο μετά την υιοθέτηση αυτής της νέας ταυτότητας και της ιδεολογίας που είναι σε θέση να εξορθολογίσουν και να νομιμοποιήσουν τέτοιου είδους βία.

Η ριζοσπαστικοποίηση είναι ένας διαφορετικός και πιο περίπλοκος τύπος απειλής από την στρατολόγηση. Δεν αφορά μόνο τους φτωχότερους και πιο ευάλωτους στην κοινωνία της Κένυας, αλλά και την μεσαία τάξη. Πράγματι, οι Αρχές βλέπουν σήμερα αυξημένη συμμετοχή φοιτητών από την μεσαία τάξη της Κένυας στην τρομοκρατική ομάδα. Και είναι συχνά αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν έχουν κανένα οικονομικό κίνητρο για να ενταχθούν και λαμβάνουν μέρος αποκλειστικά από μια ένθερμη πίστη στον σκοπό, που είναι πολύ πιο πιθανό να είναι πρόθυμοι να διεξάγουν μαζικές δολοφονίες.

Δεν θα πρέπει να αποτελέσει καμία έκπληξη το γεγονός ότι ένας από τους ενόπλους στην σφαγή στο Πανεπιστήμιο Garissa, ο Abdirahim Abdulahi, ήταν ο γιος ενός τοπικού αξιωματούχου της κυβέρνησης και απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Ναϊρόμπι. Ο Σεΐχης Χασάν Ομάρ, ο οποίος είναι επίσης λέκτορας στο Πανεπιστήμιο, μου είπε ότι οι στρατολόγοι είναι πλέον ενεργοί στην Πανεπιστημιούπολη. Επίσης, χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο με σχεδόν τον ίδιο τρόπο όπως οι τζιχαντιστές στρατολογούν στην Δύση, με την δημιουργία online δικτύων μέσω των οποίων διαδίδουν την προπαγάνδα τους, συμπεριλαμβανομένου του online περιοδικού σε γλώσσα Σουαχίλι, Gaidi Mtaani («Τρομοκράτης του δρόμου»), που αντλεί την έμπνευσή του από το Inspire της αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο και το Dabiq που εκδίδει το ISIS. «Το διαδίκτυο είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτούς τώρα», εξηγεί ο Χασάν όπως κάνουμε βόλτα στους χώρους γύρω από την πανεπιστημιούπολη, «Τους βοηθά να ξεπεράσουν την αυξημένη δραστηριότητα και την παρακολούθηση των δυνάμεων ασφαλείας».

Η κυβέρνηση έχει επίσης σημειώσει αυτή την εξέλιξη, και έχει προσαρμόσει την πρωτοβουλία Nyumba Kumi έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί στον διαδικτυακό κόσμο. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο πρόεδρος της πρωτοβουλίας, Joseph Kaguthi, ανακοίνωσε [5] σχέδια συνεργασίας με εταιρείες πληροφορικής για να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα μέσων κοινωνικής δικτύωσης που έχει ως στόχο να παρέχει έναν χώρο για τους ευάλωτους νέους Κενυάτες ώστε να συζητούν θέματα ασφαλείας και να αναφέρουν πιθανές απειλές.

Αυτή η αυξημένη συμμετοχή της κενυάτικης μεσαίας τάξης είναι απόδειξη της αποτελεσματικότητας των μηνυμάτων και της προπαγάνδας της παγκόσμιας τζιχάντ. Δεν είναι μόνο σε θέση να απευθύνεται σε εκείνους που είναι ευάλωτοι λόγω της έλλειψης επιλογών, αλλά και σε εκείνους που είναι μορφωμένοι και γνωρίζουν πολιτικά, οι οποίοι βλέπουν το κράτος τους ως εχθρό της θρησκείας τους. Η παγίωση της ριζοσπαστικής ιδεολογίας στην Κένυα σημαίνει ότι η χώρα έχει γίνει γόνιμο έδαφος για άλλες οργανώσεις που μοιράζονται αυτό το σύστημα πεποιθήσεων, και υπήρξαν μια σειρά αναφορών [6] για Κενυάτες Μουσουλμάνους φοιτητές που ενσωματώθηκαν στο ISIS.

Η απειλή που θέτει η αλ Σαμπάμπ για την Κένυα, όπως και αυτή που θέτει το ISIS, δεν πρόκειται να εξαλειφθεί στο άμεσο μέλλον. Η Κένυα είναι ένας από τους μεγαλύτερους δικαιούχους αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας στον κόσμο και, με την χρήση της, η χώρα κατόρθωσε να γίνει πιο ανθεκτική σε τρομοκρατικές επιθέσεις. Η ενίσχυση έχει κάποιο κόστος, όμως. Η εστίαση της χώρας στις επιχειρήσεις-σκούπα αποξενώνει ακριβώς τον πληθυσμό που η κυβέρνηση πρέπει να κερδίσει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να θέσουν κάποια σοβαρά ερωτήματα στον σύμμαχό τους, ειδικά γύρω από τις κατηγορίες των απαγωγών και των εκτελέσεων χωρίς δίκη. Αφήνοντας κατά μέρος τη νομιμότητα αυτής της προσέγγισης, οι μέθοδοι αυτές επιδεινώνουν επίσης το πρόβλημα μακροπρόθεσμα, προσδίδοντας νομιμοποίηση σε ψευδείς αξιώσεις τζιχαντιστών, ότι υπάρχει μια παγκόσμια συνωμοσία για να καταστραφεί το Ισλάμ. Εάν η κυβέρνηση δεν κάνει περισσότερο από μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει τα δικαιολογημένα παράπονα των Μουσουλμάνων της Κένυας και να υπονομεύσει την ιδεολογία της αλ Σαμπάμπ, η Κένυα θα το βρει εξαιρετικά δύσκολο να απαλλαγεί από αυτή την απειλή.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/kenya/2015-07-27/crime-and-punis...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.hrw.org/news/2014/08/18/kenya-killings-disappearances-anti-t...
[2] http://www.theeastafrican.co.ke/news/Crime--distrust-in-police-lie-in-wa...
[3] http://www.cveconference.org/
[4] http://www.cveconference.org/images/Concept_Note.pdf
[5] http://www.capitalfm.co.ke/news/2015/07/nyumba-kumi-going-digital-to-rea...
[6] http://allafrica.com/stories/201505191524.html

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνσηwww.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.grκαι στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition