Δανείζοντας στην Αθήνα έναν κουβά με χρυσό

Μετά από τρεις μακρές εβδομάδες που ήταν κλειστές, οι τράπεζες στην Ελλάδα έχουν αρχίσει να ανοίγουν τις πόρτες τους σε ένα ανυπόμονο κοινό. Μετά από εντατικές διαπραγματεύσεις διάσωσης, η Ελλάδα έλαβε ένα ενδιάμεσο δάνειο 7 δισ. ευρώ για να πληρώσει τα 6,8 δισ. ευρώ του χρέους που χρωστούσε την περασμένη εβδομάδα στους επίσημους πιστωτές της. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα νέο δάνειο για να ξεπληρώσει το παλιό. Ή ακριβέστερα, ξεχρεώνει το παλιό δάνειο πληρώνοντας κι άλλους τόκους. Αλλά το τέλος του αδιεξόδου έχει τουλάχιστον φέρει ξανά κάποια ομαλότητα στην Ελλάδα. Οι επιταγές μπορούν τώρα να εξαργυρωθούν. Περιορισμένες μεταφορές χρημάτων είναι και πάλι δυνατές. Οι αναλήψεις περιορίζονται πλέον στα 60 ευρώ ανά άτομο ανά ημέρα, αν και οι έλεγχοι κεφαλαίων παραμένουν στην θέση τους και θα είναι έτσι για κάποιο χρονικό διάστημα. Προς το παρόν, η μέγιστη ανάληψη είναι 420 ευρώ ανά ημέρα, και τα χρήματα δεν μπορούν ακόμη να βγουν από την χώρα χωρίς έγκριση από το Υπουργείο Οικονομικών. Αυτό έχει το κόστος της ακόμη περισσότερης δημοσιονομικής πειθαρχίας για τους Έλληνες, παρ’όλο που συνολικά η χώρα έχει ήδη υπομείνει ένα επίπεδο λιτότητας ανάλογο μόνο σε περιόδους πολέμου ή βαριάς ύφεσης.

Σε όλα αυτά, η Ιρλανδία, μια μικρή και ανοικτή οικονομία που ολοκλήρωσε το δικό της πρόγραμμα διάσωσης μόλις πριν από δύο χρόνια, έχει σταθεί δίπλα-δίπλα με τις ευρωπαϊκές πιστώτριες χώρες που αρνούνται στην Ελλάδα οποιαδήποτε διαγραφή χρέους. Αυτό είναι ντροπή.

Η Ιρλανδία πλέον καταγράφει μερικούς από τους ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ευρωζώνη. Αλλά κατά την διάρκεια της δικής της κρίσης, όπως και η Ελλάδα, τελικά πίεσε σε μεγάλο βαθμό για την ελάφρυνση του χρέους της. Στα τέλη του 2010, η Ιρλανδία έλαβε πακέτο δανείων 85 δισ. ευρώ σε αντάλλαγμα για την λιτότητα, την ανακεφαλαιοποίηση και αναδιάρθρωση του τραπεζικού της συστήματος, και την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Εκείνη την εποχή, δεν ζήτησε [επίσημα] ελάφρυνση χρέους, και δεν της προσφέρθηκε.

Ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Enda Kenny σε συνέντευξη Τύπου πριν από μια σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, στις 14 Μαρτίου 2013. YVES HERMAN / REUTERS
-----------------------

Όμως, δύο χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 2012, ο Ιρλανδός πρωθυπουργός Enda Kenny άρχισε να πιέζει για αυτό. Ο ίδιος ανακοίνωσε ότι είχε κάνει μια υπόσχεση από κοινού με τους Ευρωπαίους ηγέτες να «σπάσει ο δεσμός μεταξύ του τοξικού τραπεζικού χρέους και του δημόσιου χρέους» μέσω της αναδιάρθρωσης του χρέους, που θα περιλαμβάνει έναν συνδυασμό μείωσης των επιτοκίων και επιμήκυνσης των περιόδων αποπληρωμής σε ορισμένο τμήμα του χρέους, ίσως εις το διηνεκές, καθώς και την αποζημίωση του ιρλανδικού κράτους για το κόστος της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών της Ιρλανδίας. Κατά την διάρκεια του επόμενου έτους, συνέχισε να υποστηρίζει σθεναρά και δημοσίως ότι αυτή η αναδιάρθρωση χρέους «δεν θα μπορούσε να ανακληθεί». Εξήγησε ότι «είμαι πολύ σαφής σε αυτό: Θα πετύχουμε μια συμφωνία για το χρέος. Η φύση και η έκταση της συμφωνίας μέλλει ακόμη να επιλυθούν, αλλά η απόφαση έχει ληφθεί».

Στην συνέχεια, στις αρχές του 2013, η Ιρλανδία πήρε την ελάφρυνση του χρέους υπό την μορφή εξαιρετικά μακροπρόθεσμων ομολόγων, τα οποία αντικαθιστούσαν τα τιμωρητικά υψηλά επιτόκια των «γραμματίων εις διαταγήν» που η ιρλανδική κυβέρνηση εξέδωσε το 2010 για να αποτρέψει την αφερεγγυότητα των δύο μεγαλύτερων τραπεζών της. Μέχρι σήμερα, η Ιρλανδία διατηρεί μια δέσμευση, τουλάχιστον στα χαρτιά, μιας αναδιάρθρωσης χρέους που θα επιστρέψει στους φορολογούμενους τα χρήματα που διοχέτευσαν στις τράπεζες, παρότι μιλώντας ιδιωτικά πολλοί φοβούνται ότι μια τέτοια ρύθμιση δεν θα πραγματοποιηθεί, τουλάχιστον όχι φέτος. Δεν έχει υπάρξει καμία δήλωση για το σκεπτικό της καθυστέρησης της έναρξης των διαπραγματεύσεων αυτών. Τον Σεπτέμβριο του 2012, η ΕΚΤ θέσπισε το πρόγραμμα Outright Monetary Transaction, ένα πρόγραμμα αγοράς ομολόγων για να μειώσει το κόστος δανεισμού από τις χρεωμένες χώρες, χωρίς να εμπλακεί σε μια συζήτηση ελάφρυνσης χρέους.

Παρά το γεγονός ότι η Ιρλανδία θα πρέπει να παρακολουθείται εντατικά από την τρόικα των διεθνών δανειστών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) τουλάχιστον μέχρι το 2018, έχει τουλάχιστον διαφύγει τον άμεσο έλεγχο της τρόικας. Και η Ιρλανδία τα έχει πάει καλά έκτοτε. Η ανεργία μειώνεται κάτω από διψήφιους αριθμούς, οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων ανακάμπτουν, και οι επενδύσεις αυξάνονται και πάλι καθώς οι διεθνείς επενδυτές, πεινασμένοι για αποδόσεις σε ένα περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού και χαμηλών επιτοκίων, καταβροχθίζουν αξιόγραφα και άλλα στοιχεία ενεργητικού. Μοιάζει πολύ με το 2006: Είναι αδύνατο να κάνετε κράτηση σε εστιατόριο αυτές τις μέρες και η κυκλοφοριακή συμφόρηση είναι πάλι συνηθισμένη. Παρότι περισσότερο από το 20% των δανείων των τραπεζών είναι μη εξυπηρετούμενα, δεν υπάρχει πλέον ερωτηματικό για την επιβίωση των τραπεζών.

Αλλά για την Ελλάδα -και τις τράπεζές της- υπάρχει.

Το χρέος της Ελλάδας είναι περίπου στο 180% του ΑΕΠ της. (Για σύγκριση, στην Ιρλανδία ήταν στο 123% του ΑΕΠ το 2014). Για μια αίσθηση κλίμακας, η Ελλάδα χρωστάει περισσότερα από 90 δισ. ευρώ στην Γερμανία και μόνο. Οφείλει περίπου 70 δισ. ευρώ στην Γαλλία, και λίγο πάνω από 61 δισ. ευρώ στην Ιταλία. Ο βασικός λόγος που η Ελλάδα χρωστάει τόσα πολλά στους επίσημους πιστωτές της είναι ότι εννέα από κάθε 10 ευρώ που δανείστηκαν στην Ελλάδα το 2010 πήγαν για να αποπληρωθεί χρέος που θα έπρεπε να αναδιαρθρωθεί εκείνη την στιγμή.

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ο λόγος της ροής των φορολογικών εσόδων προς την εξυπηρέτηση του χρέους. Στην ιδανική περίπτωση, η κυβέρνηση θα πρέπει να συλλέξει αρκετούς φόρους για να πληρώνει τα χρέη της, καθώς αυτά λήγουν. Αν το χρέος ως ποσοστό του φόρου είναι πολύ υψηλό, η κυβέρνηση δεν θα είναι ποτέ σε θέση να αντέξει οικονομικά την λειτουργία των βασικών υπηρεσιών όπως η υγεία, η κοινωνική πρόνοια, η παιδεία και τα γεωργικά προγράμματα. Έτσι, το κράτος καταρρέει, είτε μέσω της συνεχούς μείωσης του ποσού των δημοσίων δαπανών -με την μείωση των συντάξεων, την μείωση των μισθών των εκπαιδευτικών, τον αποκλεισμό ανθρώπων από τα επιδόματα ανεργίας, και ούτω καθεξής- είτε λόγω της πλήρους άρνησης των πολιτών να πληρώσουν φόρους.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα μεσοπρόθεσμο πρόβλημα χρηματοδότησης. Καθώς το κράτος μειώνεται σε μέγεθος, όλο και περισσότερη λιτότητα είναι απαραίτητη για την εξισορρόπηση των λογαριασμών του. Το αποτέλεσμα είναι το είδος του καθοδικού σπιράλ για το σταμάτημα του οποίου δημιουργήθηκαν οι κεντρικές τράπεζες. Αλλά η Ελλάδα δεν έχει την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ της δεκαετίας του 1940 και του 1950, η οποία σταθεροποίησε την οικονομία εφαρμόζοντας μια ακτιβιστική προσέγγιση στη νομισματική πολιτική. Έχει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ένα νομισματικό συμβούλιο με φιλοδοξίες, αλλά λίγη ουσία.

Στο Δουβλίνο, πολλά μικρά μαγαζιά και επιχειρήσεις έκλεισαν λόγω της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης. 8 Οκτωβρίου 2012. CATHAL MCNAUGHTON / REUTERS
---------------------------

Η διαφορά στα αποτελέσματα στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα είναι, επίσης, λόγω των διαρθρωτικών διαφορών στις οικονομίες τους. Το τμήμα της οικονομίας που αποτελείται από διεθνώς εμπορεύσιμα έναντι των μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών στην Ιρλανδία είναι πολύ υψηλότερο από ό, τι στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι οι Ιρλανδοί μπορούν να κερδίσουν ευρώ από τον υπόλοιπο κόσμο, όχι μόνο μεταξύ τους. Σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, οι Έλληνες κερδίζουν ευρώ μόνο μεταξύ τους. Έτσι, όταν έρχεται ένα μεγάλο σοκ, η Ιρλανδία είναι καλύτερα εξοπλισμένη για να αντεπεξέλθει από όσο η Ελλάδα.

Αν η οικονομική ανοικτότητα της Ιρλανδίας είναι ένας παράγοντας που επέτρεψε στην Ιρλανδία να ανακάμψει γρηγορότερα από την Ελλάδα, υπάρχει και ένας άλλος, πιο σημαντικός λόγος: Η Ελλάδα έχει υποφέρει περισσότερη από την διπλάσια λιτότητα από εκείνη που επιβλήθηκε στην Ιρλανδία.

Και τώρα, οι πιστώτριες χώρες της Ευρώπης αναγκάζουν την Ελλάδα να υιοθετήσει σκληρούς νόμους «διάσωσης», οι οποίοι περιλαμβάνουν την κατάσχεση χρημάτων από τους καταθέτες οι οποίοι ίσως να πληγούν αν η Ελλάδα αντιμετωπίσει άλλη μια πιστωτική κρίση. Στην καλύτερη περίπτωση, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα ανακεφαλαιοποιήσει τις ελληνικές τράπεζες –ουσιαστικά αγοράζοντάς τις. Αυτές οι τράπεζες θα πρέπει να πωληθούν και ουσιαστικά να ιδιωτικοποιηθούν, και ο ΕΜΣ θα εισπράξει το έσοδο. Αλλά η Ελλάδα δεν έχει δει ένα καλύτερο σενάριο για αρκετό καιρό τώρα. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, σχεδόν το ήμισυ των φτωχών νοικοκυριών στην Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν ένα γεύμα που να περιέχει κρέας, κοτόπουλο ή ψάρι στο ήμισυ του 2013. Φέτος, η λιτότητα θα καταφέρει ακόμη μεγαλύτερο πλήγμα στον ελληνικό λαό.

Και η Ιρλανδία, καθώς η μοίρα της βελτιώνεται, αρνείται να βοηθήσει. Τουλάχιστον, το Δουβλίνο θα μπορούσε απλώς να μην πει τίποτα αρνητικό δημοσίως, και να βοηθήσει την δουλειά προς μια καλύτερη συμφωνία αθόρυβα, από τα παρασκήνια. Αντ’ αυτού, ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας έχει πει στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ότι θα επιχειρηματολογήσει εναντίον κάθε είδους ελάφρυνσης του χρέους για την Ελλάδα, ενώ ο υπουργός Οικονομικών Michael Noonan έχει υποστηρίξει μια λύση τύπου «υποσχετικού γραμματίου» για την Ελλάδα.

Αυτή την στιγμή, η ελληνική εμπειρία έχει δείξει στον κόσμο ότι τα θεσμικά όργανα του ευρωπαϊκού σχεδίου δεν βρίσκονται ακόμη στο ύψος του καθήκοντος της διαχείρισης κρίσεων. Σε ακραίες περιπτώσεις, όπως φαίνεται, οι ηγέτες θα συζητήσουν ανοιχτά μάλλον να διώξουν μια χώρα από τη νομισματική ένωση αντί να παράσχουν κάποιου είδους ανακούφιση για τα χρέη της. Σε αυτή την περίπτωση, η ΕΕ δεν είναι μια νομισματική ένωση, αλλά μια σειρά διμερών νομισματικών δεσμών. Και, ως εκ τούτου, μια ελληνική έξοδος μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια θα μπορούσε ακόμα να συμβεί.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ireland/2015-07-28/lending-athen...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition