Ο μύθος του παραφουσκωμένου ελληνικού κράτους

Από την Αθήνα μέχρι το Βερολίνο και την Ουάσιγκτον, υπάρχει ένα πράγμα για την Ελλάδα για το οποίο πολλοί φαίνεται να συμφωνούν: Το κύριο πρόβλημα της χώρας είναι ένα φουσκωμένο, ακριβοπληρωμένο και διεφθαρμένο κράτος, το οποίο πνίγει τον ιδιωτικό τομέα.

Αυτή η διάγνωση είναι μόνο κατά το ήμισυ σωστή. Ορισμένα τμήματα της ιστορίας είναι σωστά, αλλά μερικά είναι πραγματικά λάθος και άλλα εκλαμβάνουν λανθασμένα τις επιπτώσεις ως αιτίες. Το βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η συγκέντρωση της εξουσίας στον ιδιωτικό τομέα και τα κατεστημένα συμφέροντα, και η κοινωνική ανισότητα που αυτά φέρνουν. Αυτές οι συνθήκες έχουν παρεμποδίσει την ανάπτυξη της αγοράς, την δημιουργία μιας δημόσιας διοίκησης του είδους που αποτελεί την ραχοκοκαλιά όλων των προηγμένων οικονομιών, και την κοινωνική δικαιοσύνη που επιτρέπει την πολιτική σταθερότητα. Το δυσφημισμένο κράτος της Ελλάδας είναι ένα σύμπτωμα όλων αυτών των προβλημάτων, ένα σύμπτωμα που κάνει τα αποτελέσματα μόνο χειρότερα.

Όπως αναγνωρίζεται από πολλούς [1] φιλελεύθερους Έλληνες [2] και ξένους [3], μια ομάδα ολιγαρχών κατέχει δυσανάλογα πολλή εξουσία δεδομένου του μικρού μεγέθους της χώρας (περίπου 11 εκατομμύρια). Περίπου τέσσερις επιχειρηματικές οικογένειες ελέγχουν τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και εξακολουθούν να λαμβάνουν τεράστια δάνεια [4] για τις ζημιογόνες επιχειρήσεις τους. Εταιρείες χρησιμοποιούν διασυνδέσεις για την διοχέτευση χρηματοδότησης σε υπερβολικά μοχλευμένες επιχειρήσεις ή ακόμα και σε προσωπικούς λογαριασμούς. Η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας, για παράδειγμα, είναι βυθισμένη σε ποινικές διαδικασίες, λόγω παράνομων δανείων συνολικού ύψους 5 δισ. ευρώ [5]. Το κλίμα αυτό διευκόλυνε την πιστωτική έκρηξη της δεκαετίας του 2000 και την χαλαρότητα που επιβαρύνει σήμερα την οικονομία με τα 164 δισ. ευρώ των επισφαλών δανείων του ιδιωτικού τομέα [6].

Ένας άνδρας βαδίζει μέσα στο Χρηματιστήριο Αθηνών, στις 28 Απριλίου 2010. YIORGOS KARAHALIS / REUTERS
------------------------

Αυτά τα σχήματα είναι μακροχρόνια, και για δεκαετίες η Ελλάδα είχε το δεύτερο υψηλότερο επίπεδο ανισότητας [7] στην Δυτική Ευρώπη (μετά την Πορτογαλία) -και αυτό μόνο για το δηλωθέν εισόδημα. Η φοροδιαφυγή είναι ανεξέλεγκτη. Η παραοικονομία στην Ελλάδα [8] εκτιμάται ότι είναι ίση με το 30% του ΑΕΠ της χώρας, αλλά είναι πιθανώς υψηλότερη [9]. Οι αυτοαπασχολούμενοι είναι σημαντικοί φοροφυγάδες. Σύμφωνα με μια εκτίμηση [10], οι επαγγελματίες δεν δήλωσαν πάνω από 28 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο πλούτος παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο για κατανάλωση παρά για επενδύσεις.

Επιπλέον, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν το 86% της απασχόλησης [11] (ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη) σε πολλούς τομείς του λιανικού εμπορίου, της μεταποίησης και του τουρισμού. Αλλά οι διοικητικές και εργασιακές δεξιότητες είναι συνήθως φτωχές, αν και κάποιες δημιουργικές εξαιρέσεις αποτελούν συνεχείς υπενθυμίσεις του δυναμικού της χώρας. Τα προβλήματα επιδεινώνονται από την οικογενειακή δομή των επιχειρήσεων, και την συνήθεια της συμπεριφοράς στους υπαλλήλους ως υποτακτικούς. Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα [12] είναι στο 53%˙ ακόμα και η Ιρλανδία και η Πορτογαλία είναι στο περίπου 60%.

Οι περισσότεροι Έλληνες είναι ανένδοτοι ότι τα προβλήματα είναι υπαιτιότητα του κράτους και των διεφθαρμένων πολιτικών. Αλλά το κοινοβούλιο είναι ένας μικρόκοσμος της ελληνικής κοινωνίας. Ακόμη και οι πολιτικοί θέλουν αλλαγή απέναντι στον τοίχο των συμφερόντων [13]. Ένα δωροδοκήσιμο, απαξιωμένο κράτος είναι πολύ χρήσιμο σε οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να σπάσει τους κανόνες –οι ολιγάρχες δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι «αναγκάστηκαν» να αποφύγουν τους φόρους˙ είναι μια επιλογή [που διαθέτουν]. Η διαφθορά και η έλλειψη αξιοκρατίας στο κράτος πηγαίνει χέρι-χέρι με την συγκέντρωση του πλούτου και της εξουσίας στους λίγους, κάτι που εκτείνει την διαφθορά προς τα κάτω. Αυτά τα συμπυκνωμένα συμφέροντα έχουν περιορίσει την αγορά στην Ελλάδα, όπως και αλλού, και έτσι περιόρισαν τις ευκαιρίες για εργασία.

Η περιορισμένη αγορά συνέβαλλε σε δύο βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας. Πρώτον, Έλληνες με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων ή με ιστορικό κοινωνικού αποκλεισμού στράφηκαν προς το κράτος για απασχόληση, ιδιαίτερα από το 1980, και το κράτος κατένευσε χρησιμοποιώντας τις προσλήψεις ως υποκατάστατο για την πρόνοια. Αυτή η διαδικασία εύκολα διολίσθησε σε πατρονάρισμα και εξαγορά ψήφων. Οι πολιτικοί έδιναν θέσεις εργασίας στο δημόσιο, ανεξάρτητα από το αν οι αποδέκτες τους ήταν κατάλληλοι. Το αποτέλεσμα είναι ότι η διαφθορά και η αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα εμπόδισε τις προσπάθειες για μεταρρύθμιση (που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990).

Την ίδια στιγμή, οι Έλληνες φημίζονται για το «επιχειρηματικό πνεύμα» τους, και πολλοί ξεκίνησαν την δική τους επιχείρηση˙ άλλοι έγιναν επαγγελματίες. Αλλά αυτά είναι συνήθως μοναχικές υποθέσεις: Οι Έλληνες ευρέως παραδέχονται ότι σε κανέναν δεν αρέσει να εργάζεται για άλλους. Το ένα τρίτο του πληθυσμού [14] είναι αυτοαπασχολούμενοι (το κατά πολύ υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη), με σωρεία επιχειρήσεων που συχνά είναι εξαιρετικά αναποτελεσματικές και επιρρεπείς σε φοροδιαφυγή.