Τα ποτάμια της Βαβυλωνίας

Η κατάσταση θα ήταν αρκετά ανησυχητική αν ήταν απλώς το αποτέλεσμα της μη αναστρέψιμης αλλαγής του κλίματος, η οποία είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Αλλά αυτή δεν είναι όλη η ιστορία. Μια άλλη σημαντική αιτία είναι η μονομερής κατακράτηση νερού από την Τουρκία, στην οποία βρίσκονται οι πηγές τόσο του Τίγρη όσο και του Ευφράτη, εις βάρος 60 εκατομμυρίων ανθρώπων στην κατάντη τους. Ο ρόλος που διαδραματίζει η Τουρκία στην ανασφάλεια του Ιράκ και της Συρίας για το νερό, σε αντίθεση με την κλιματική αλλαγή, είναι τουλάχιστον ένα πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί στο άμεσο μέλλον -και πρέπει να αντιμετωπιστεί, πριν η ζημιά στον γεωργικό και κοινωνικό ιστό του Ιράκ γίνει μη αναστρέψιμη .

ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ;

Μεταξύ 1975 και 1991, σε τρεις περιπτώσεις, η Συρία και το Ιράκ απείλησαν την Τουρκία με στρατιωτική δράση (και σε ένα σημείο απείλησαν η μία την άλλη) λόγω της μειωμένης ροής των ποταμών που οφειλόταν σε φράγματα στην Τουρκία. Οι διαπραγματεύσεις σταματούσαν και ξεκινούσαν καθώς οι σχέσεις μεταξύ των εθνών κυμαίνονταν. Από τότε, η κλιματική αλλαγή και η αύξηση του πληθυσμού έχουν υποβάλει σε τρομερή πίεση το γλυκό νερό της περιφέρειας αυτής, αυξάνοντας τις επιπτώσεις από την κατασκευή φραγμάτων στους δύο ποταμούς.

Σήμερα, στον Ευφράτη, το φράγμα Ατατούρκ έχει μειώσει την συνολική ροή στο Ιράκ κατά το ένα τρίτο [7] και τα φράγματα Ilisu και Cizre που σύντομα θα ολοκληρωθούν μπορούν να μειώσουν τις ροές του Τίγρη κατά 50%. Μετά τις εντεινόμενες επικρίσεις για το έργο Ilisu, η Αυστρία, η Γερμανία και η Ελβετία μπλόκαραν τις κρατικές εγγυήσεις εξαγωγικών δανείων για την κατασκευή, αλλά παρ’ όλα αυτά η Άγκυρα έχει προχωρήσει.

Η πλήρης εφαρμογή του φιλόδοξου τουρκικού «σχεδίου GAP», το οποίο έχει ως στόχο να αξιοποιήσει τα ποτάμια της Τουρκίας για την άρδευση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη νοτιοανατολική Ανατολία, θα μπορούσε να μειώσει τις ροές του Ευφράτη στο Ιράκ κατά 80%. Τώρα, σκεφθείτε ότι το Ιράκ βασίζεται στον Τίγρη και τον Ευφράτη για πάνω από το 90% του γλυκού νερού του, και μπορείτε να φανταστείτε τις δυνητικές επιπτώσεις του σχεδίου GAP για την γεωργική παραγωγή του Ιράκ.

Εκεί που η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία ήταν σε θέση να μετριάσουν τις εντάσεις μεταξύ των τριών χωρών στην δεκαετία του 1970, η σημερινή πρόκληση είναι ότι δεν υπάρχουν διεθνείς ή περιφερειακές δυνάμεις που να είναι πρόθυμες να αναγκάσουν τις χώρες αυτές να συνεργαστούν. Σύμφωνα με την ιρακινή Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης της Κοινωνίας των Πολιτών, περίπου 40 μνημόνια κατανόησης που επετεύχθησαν μεταξύ Ιράκ και Τουρκίας για την κατανομή του νερού στην κορύφωση της ξηρασίας το 2009 δεν έχουν οδηγήσει σε σχεδόν καμία συγκεκριμένη πρόοδο.

Παρ’ όλο που οι σημερινές συμφωνίες μεταξύ Συρίας και Τουρκίας αφορούν στην παροχή 500 κυβικών μέτρων ανά δευτερόλεπτο, το 46% των οποίων πηγαίνει στο Ιράκ, οι ροές το καλοκαίρι μπορεί να είναι πολύ λιγότερες. Σύμφωνα με τον Jasim al Asadi, ένα υδρολόγο στο Nature Iraq, από την στιγμή που ο Ευφράτης φτάνει στη Νασιρίγια στο Νότιο Ιράκ, τουλάχιστον 90 κυβικά μέτρα [8] ανά δευτερόλεπτο απαιτούνται για δημοτική, βιομηχανική και γεωργική χρήση. Μερικές φορές, η ροή είναι χαμηλή ως τα 18 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι βάλτοι υποχωρούν με ταχείς ρυθμούς. Πριν από τις μεγάλες κατασκευές φραγμάτων στην δεκαετία του 1970, η μέση ροή του Ευφράτη ήταν περίπου 720 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Τώρα είναι περίπου 260 όπως εισέρχεται στο Ιράκ.

Σιίτισες από την Basra μαζεύουν νερό από το σημείο που συγκλίνουν ο Τίγρης και ο Ευφράτης, στις 13 Ιουλίου. STEFANO BELLANDINI/REUTERS
----------------------------

Στην Καρμπάλα του Ιράκ [9], οι αγρότες βρίσκονται σε απόγνωση και εξετάζουν το ενδεχόμενο να εγκαταλείψουν την γη τους. Στην Βαγδάτη, οι φτωχότερες γειτονιές βασίζονται στον Ερυθρό Σταυρό για το πόσιμο νερό. Κατά καιρούς, ο Ερυθρός Σταυρός αναγκάστηκε να προμηθεύσει πάνω από 150.000 λίτρα την ημέρα [10]. Νοτιότερα, τα κεντρικά έλη του Ιράκ, οι μεγαλύτεροι υγρότοποι της Μέσης Ανατολής, εξαφανίζονται και πάλι αφότου πλημμύρισαν εκ νέου μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Στην Chibayish, μια πόλη στους υγρότοπους που ένας από τους συντάκτες αυτού του κομματιού επισκέφθηκε πρόσφατα, τα βουβάλια και τα ψάρια πεθαίνουν. Επί του παρόντος, η γεωργία εκεί υποστηρίζει τουλάχιστον 60.000 ανθρώπους. Αυτοί και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι θα αντιμετωπίσουν μεγάλες δυσκολίες καθώς οι υδάτινοι πόροι εξακολουθούν να μειώνονται.

Βορειότερα, η αστάθεια, εν μέρει λόγω της κατάρρευσης της γεωργίας, σημαίνει ότι μεγάλα τμήματα του Ευφράτη και αρκετά σημαντικά φράγματα είναι τώρα υπό τον έλεγχο του ISIS. Η μειωμένη ροή νερού από τα φράγματα και η αναποτελεσματική άρδευση σημαίνουν ότι οι υδάτινοι πόροι είναι σε καταστροφικά επίπεδα. Και η αναζωπυρωμένη σύγκρουση μεταξύ του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ) και των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας, η οποία διαχέεται στην Συρία και το ιρακινό Κουρδιστάν, βάζει τις λεκάνες απορροής του Τίγρη και του Ευφράτη σε περαιτέρω κίνδυνο. Το PKK απειλεί μάλιστα να χτυπήσει τα τουρκικά φράγματα.

Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, μια βιώσιμη πολιτική λύση μπορεί να είναι αδύνατη.

ΦΡΑΓΜΕΝΑ ΠΟΤΑΜΙΑ

Ο γεωργικός τομέα της Τουρκίας, όπως του Ιράκ και της Συρίας, παλεύει με την συνεχιζόμενη ξηρασία. Στην καλλιεργητική περίοδο 2013-14, η χώρα παρήγαγε 3,35 εκατ. τόνους ισοδύναμου σίτου. Αυτό έπεσε στα 2,52 εκατομμύρια το 2014-15. Μεγαλύτερες από το αναμενόμενο βροχοπτώσεις φέτος μεταφράζονται σε μια προβλεπόμενη αύξηση 130.000 τόνων [11] στην καλλιεργητική περίοδο 2015-16 σε 2,62 εκατομμύρια τόνους συνολικά. Πολλοί από αυτούς θα εξαχθούν, φέρνοντας σε περίπου από ένα έως 60 δισ. δολάρια στον γεωργικό τομέα.