Πώς η Ευρώπη κατέκτησε τον κόσμο

Μεταξύ 1492 και 1914, οι Ευρωπαίοι κατέλαβαν το 84% του πλανήτη [1], ιδρύοντας αποικίες και εξαπλώνοντας την επιρροή τους σε κάθε κατοικημένη ήπειρο. Αυτό δεν ήταν αναπόφευκτο. Στην πραγματικότητα, εδώ και δεκαετίες, ιστορικοί, κοινωνικοί επιστήμονες και βιολόγοι έχουν αναρωτηθεί: Γιατί και πώς η Ευρώπη ανέβηκε στην κορυφή [2], ακόμα και όταν κοινωνίες στην Ασία και τη Μέση Ανατολή ήταν πολύ πιο προηγμένες;

Μέχρι στιγμής, οι ικανοποιητικές απαντήσεις ήταν ασαφείς [3]. Αλλά το ερώτημα αυτό είναι υψίστης σημασίας, δεδομένου ότι η ισχύς της Ευρώπης καθόρισε από το ποιος έκανε το δουλεμπόριο [4] μέχρι το ποιός πλούτισε ή παρέμεινε βυθισμένος στην φτώχεια.

Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί τους λόγους για την κυριαρχία της Ευρώπης ως προφανείς: Οι Ευρωπαίοι ήταν οι πρώτοι που βιομηχανοποίησαν [5], και ήταν άτρωτοι σε ασθένειες όπως η ευλογιά [6], που κατέστρεψε αυτόχθονες πληθυσμούς. Αλλά ο τελευταίος αυτός λόγος από μόνος του δεν μπορεί να εξηγήσει την κατάκτηση της Αμερικής, δεδομένου ότι πολλοί νέοι ιθαγενείς Αμερικανοί πολεμιστές επέζησαν από τις επιδημίες. Και αυτό δεν εξηγεί τον αποικισμό της Ευρώπης από την Ινδία [7], δεδομένου ότι οι Ινδοί είχαν παρόμοια ανοσία. Η εκβιομηχάνιση επίσης δεν ανταποκρίνεται ως εξήγηση: Οι Ευρωπαίοι είχαν πάρει τον έλεγχο σε πάνω από το 35% του πλανήτη, ακόμη και πριν αρχίσουν να βιομηχανοποιούνται. Φυσικά, το προβάδισμα των Ευρωπαίων στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των όπλων, των οπλισμένων πλοίων και των οχυρώσεων ήταν κρίσιμο. Αλλά όλοι οι άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί της Ασίας είχαν την ίδια τεχνολογία μπαρουτιού, και πολλοί από αυτούς πολέμησαν με πυροβόλα όπλα.

Οπότε, τι ήταν αυτό που συνέβαλε στην επιτυχία της Ευρώπης; Κυρίως, προέρχεται από τα κίνητρα που αντιμετώπισαν οι πολιτικοί ηγέτες στην Ευρώπη [8] -κίνητρα που τους οδήγησαν όχι μόνο να κάνουν πόλεμο, αλλά και να ξοδεύουν τεράστια ποσά σε αυτόν. Ναι, οι Ευρωπαίοι μονάρχες έχτισαν παλάτια, αλλά ακόμη και το τεράστιο παλάτι στις Βερσαλίες κόστισε στον βασιλιά Λουδοβίκο 14ο λιγότερο από το 2% των φορολογικών εσόδων του. Το υπόλοιπο πήγε για να διεξάγει πολέμους [9]. Ο ίδιος και οι άλλοι βασιλείς στην Ευρώπη είχαν ανατραφεί από την παιδική ηλικία τους να επιδιώκουν την δόξα στο πεδίο της μάχης, ωστόσο δεν υφίσταντο κανένα από τα εμπλεκόμενα κόστη -ούτε καν τον κίνδυνο να χάσουν τους θρόνους τους μετά από μια ήττα. Ηγέτες αλλού αντιμετώπιζαν ριζικά διαφορετικά κίνητρα, που κράτησαν πολλούς από αυτούς αδύναμους στρατιωτικά. Στην Κίνα, για παράδειγμα, οι αυτοκράτορες ενθαρρύνονταν να κρατούν χαμηλά τους φόρους και να προσέχουν την διαβίωση των ανθρώπων, αντί να επιδιώκουν το είδος της στρατιωτικής δόξας που ήταν εμμονή για τους Ευρωπαίους βασιλιάδες.

Ένας πίνακας –Η καταστολή της Ινδικής Επανάστασης από τους Άγγλους, από τον Vasily Vereshchagin c. 1884- απεικονίζει την ινδική εξέγερση του 1857. WIKIMEDIA COMMONS
---------------------------

Γι’ αυτό και για μια σειρά άλλων λόγων, οι ηγέτες εκτός της Ευρώπης δεν θα μπορούσαν να φτάσουν τις καινοτομίες της Ευρώπης στην καινοτομία του πολέμου. Τα τεράστια χρηματικά ποσά που πλημμύριζαν τις μάχες στην Ευρώπη [11] έδωσαν στους στρατιωτικούς ηγέτες την ευελιξία να αγοράσουν νέα όπλα και θωρηκτά και να δοκιμάσουν νέες τακτικές, οχυρώσεις και μεθόδους προμήθειας. Κατά την διαδικασία, έμαθαν από τα λάθη τους και βελτίωσαν τις τεχνολογίες τους. Και επειδή οι ευρωπαϊκές χώρες ήταν μικρές και γεωγραφικά κοντά, θα μπορούσαν εύκολα να μάθουν από τα λάθη των αντιπάλων τους και να αντιγράψουν τις βελτιώσεις τους. Για παράδειγμα, όταν ο Σουηδός βασιλιάς Γουσταύος Αδόλφος κατασκεύασε ένα από τα πρώτα πολεμικά πλοία με δύο καταστρώματα το 1628, βυθίστηκε αμέσως αφότου απέπλευσε. Αλλά το σουηδικό ναυτικό και άλλες ναυτικές δυνάμεις σε όλη την Ευρώπη έμαθαν γρήγορα από αυτή την αποτυχία, και από τον 18ο αιώνα, έκτιζαν πολεμικά πλοία με δύο ή περισσότερα οπλισμένα καταστρώματα που όχι μόνο ήταν σταθερά, αλλά είχαν επίσης μεγαλύτερο βεληνεκές και ήταν πιο ευέλικτα από ό, τι τα πολεμικά πλοία του 17ου αιώνα.

Έξω από την Ευρώπη, οι πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες συγκράτησαν τις πολεμικές καινοτομίες, ιδίως τη νέα τεχνολογία του μπαρουτιού, από το να προχωρήσει με τον ίδιο αδιάκοπο ρυθμό. Η Κίνα, για παράδειγμα, είχε πολύ λιγότερα φορολογικά έσοδα να δαπανήσει για τον στρατό από όσο είχαν οι Ευρωπαίοι. Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο κατά κεφαλήν φόρος ήταν 15 φορές υψηλότερος στην Γαλλία από όσο στην Κίνα, και 40 φορές υψηλότερος στην Αγγλία, και πολλά από τα χρήματα των φορολογουμένων που μάζευε η Κίνα δεν πήγαιναν προς νέες μορφές μάχης αλλά για να βοηθήσουν τοξότες με άλογα, οι οποίοι ήταν πολύ πιο αποτελεσματικοί από ό, τι οι μουσκετοφόροι στην καταπολέμηση των νομάδων οι οποίοι ήταν από καιρό ο σημαντικότερος εχθρός της Κίνας. Έτι περαιτέρω, η Κίνα ήταν συχνά η κυρίαρχη δύναμη στην Ανατολική Ασία, οπότε λιγότεροι ανταγωνιστές τολμούσαν να την αμφισβητήσουν, πράγμα που σήμαινε ότι δεν είχε πολλά κίνητρα για να ξοδεύει μεγάλα ποσά για τον στρατό της. Ως εκ τούτου, υπήρχε απλά λιγότερη χρήση πυροβόλων όπλων στην Ανατολική Ασία.

Η Ευρώπη, αντίθετα, δεν είχε καμία τέτοια κυρίαρχη δύναμη. Και μόλις οι Δυτικοευρωπαίοι πήραν το προβάδισμα στην προώθηση της τεχνολογίας της πυρίτιδας, ήταν δύσκολο για την Κίνα να καλύψει την διαφορά˙ το κέντρο της προόδου ήταν μια ήπειρος μακριά.

Η στρατιωτική πρωτοπορία της Ευρώπης συνεχίστηκε μέχρι τον 19ο αιώνα. Τα φορολογικά έσοδα αυξήθηκαν καθώς η Ευρώπη βιομηχανοποιείτο, και οι καινοτομίες από την Βιομηχανική Επανάσταση -η εφαρμοσμένη επιστήμη και τεχνολογία- κατέστησαν δυνατό στους Ευρωπαίους να βελτιώσουν την τεχνολογία τους, όχι μόνο διεξάγοντας πολέμους, αλλά και με την διεξαγωγή έρευνας, η οποία μεγέθυνε ό, τι οι Ευρωπαίοι είχαν μάθει στο πεδίο της μάχης.