Η στρέβλωση των αγωγών | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η στρέβλωση των αγωγών

Γιατί η τουρκο-ρωσική διπλωματία του φυσικού αερίου δεν θα τελειώσει καλά για την Άγκυρα

Με δεδομένη την συντριπτική κυριαρχία του ρωσικού φυσικού αερίου στο τουρκικό ενεργειακό μείγμα, πολλοί παρατηρητές προέτρεψαν την Τουρκία να αυξήσει τις εισαγωγές από τους ενεργειακά πλούσιους γείτονές της. Η διαφοροποίηση, συνεχίζει το επιχείρημα, είναι απαραίτητη για να ενισχυθεί η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και να μειωθεί ο κίνδυνος της έλλειψης φυσικού αερίου. Και πράγματι, οι χώρες στην γειτονιά της Τουρκίας –το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Ιράκ, και οι αποκαλούμενες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου [7]- έχουν, μαζί, περισσότερα αποθέματα φυσικού αερίου από την Ρωσία.

Ήδη, η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν ξεκινήσει τον Αγωγό Φυσικού Αερίου Trans-Anatolian (TANAP) [8], έναν αγωγό που διασχίζει την Τουρκία, μεταφέροντας φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν. Ορισμένοι καλωσόρισαν τον TANAP ως έναν τρόπο διαφοροποίησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά και, υποθετικά, για να έρθει φθηνότερο φυσικό αέριο στην Τουρκία. Ο TANAP, λέγεται, έχει επίσης βασικά στρατηγικά οφέλη για την Άγκυρα, επειδή η Δύση υποστηρίζει το έργο, και έτσι η συμμετοχή της Τουρκίας θα ενισχύσει την επιρροή της Άγκυρας στις Βρυξέλλες και στο Μπακού.

Σύμφωνα με τους περισσότερους Τούρκους παρατηρητές, ωστόσο, ο TANAP δύσκολα αποτελεί μια καλή συμφωνία για την Τουρκία. Λόγω των υψηλών τιμολογίων μεταφοράς, το αέριο που θα ρέει μέσα από τον TANAP θα είναι και πιο ακριβό από το ρωσικό φυσικό αέριο και μέχρι και πιο δαπανηρό από το αέριο που το Αζερμπαϊτζάν παρέχει στην Ευρώπη μέσω του Trans Adriatic Pipeline, ενός αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την Κασπία Θάλασσα προς την Ελλάδα και μέσω Αλβανίας και Αδριατικής Θάλασσας στην Ιταλία. Επιπλέον, δεν είναι καθόλου σαφές το από πού θα προέλθουν οι αναγκαίες ποσότητες φυσικού αερίου για το δεύτερο στάδιο του TANAP (και τον προγραμματισμένο από την Ευρώπη Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου [Southern Gas Corridor]).

Το Ιράν είναι άλλη μια επιλογή για την Τουρκία, αλλά το Ιράν πρέπει πρώτα να χρησιμοποιήσει το δικό του φυσικό αέριο για να βιομηχανοποιηθεί το ίδιο, κάτι που αφήνει πολύ μικρά περιθώρια για εξαγωγές. Εν τω μεταξύ, το Τουρκμενιστάν έχει προσφερθεί να μεταφέρει κάποιο από το δικό του φυσικό αέριο μέσω του TANAP, αλλά θα είναι δύσκολο για να το κάνει, διότι το Τουρκμενιστάν έχει συμβολαιοποιηθεί πλήρως με την Κίνα [9]. Ακόμα κι αν δεν ήταν έτσι, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας, κάτι που πρέπει να διευθετηθεί πριν αρχίσει να κατασκευάζεται οποιοσδήποτε αγωγός στον βυθό της. Στην πραγματικότητα, για να εμποδίσει μια τέτοια ανάπτυξη αγωγών, στα τελευταία 25 χρόνια η Ρωσία έχει απλώς εμποδίσει τις διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό του νομικού καθεστώς της Κασπίας. Για το άμεσο μέλλον, λοιπόν, το τουρκμενικό αέριο δεν έχει τρόπο να φτάσει στην Ευρώπη, παρά μόνο μέσω της Ρωσίας. Το κοίτασμα Λεβιάθαν του Ισραήλ είναι ένας άλλος δυνητικός προμηθευτής. Πολιτικά, ωστόσο, το ισραηλινό αέριο είναι για την ώρα μη αποδεκτό φυσικό αέριο (gas non grata) [10] στην Τουρκία. Λόγω της τεταμένης περιφερειακής πολιτικής κατάστασης και των διαφορών με την ιρακινή κεντρική κυβέρνηση, ούτε το φυσικό αέριο της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν δεν φαίνεται να είναι μια βιώσιμη εναλλακτική λύση σε σύντομο χρονικό διάστημα.

ΑΕΡΙΟ «ΣΤΟΝ ΠΑΓΟ»

Η Ρωσία γνωρίζει πολύ καλά ότι θα υπάρξουν λίγες επιλογές για να τροφοδοτηθεί ο TANAP στην δεύτερη φάση του, και γι’ αυτό μπορεί να προσπαθήσει να καρφώσει ήσυχα τα καρφιά στο φέρετρο της «Φάσης ΙΙ». Για παράδειγμα, μπορεί να διαβεβαιώσει ότι το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν θα παραμένει απρόσιτο για τον TANAP. Αν αυτό αποτύχει, μπορεί κάλλιστα να στοιχηματίσει με την Ευρωπαϊκή Ένωση για να παράσχει εκείνη [δηλαδή, η Ρωσία] το φυσικό αέριο. Ως εκ τούτου, ένας αγωγός που σχεδιάστηκε για να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη χωρίς την εμπλοκή της Ρωσίας μπορεί, ελλείψει καλύτερων επιλογών, να πρέπει να αξιοποιήσει το ρωσικό φυσικό αέριο για να είναι εμπορικά βιώσιμος.

Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που ο Πούτιν έβαλε τον αγωγό Turkish Stream στο τραπέζι, την 1η Δεκεμβρίου 2014. Καμία δεσμευτική σύμβαση δεν έχει υπογραφεί ακόμη, αλλά ο σχεδιαζόμενος Turkish Stream θα αποτελείται από τέσσερις γραμμές -η κάθε μια των 15,75 bcm- για ένα σύνολο 63 bcm. Η πιο σημαντική διαφορά σε σύγκριση με τον South Stream, είναι ότι θα σταματήσει στα ελληνο-τουρκικά σύνορα. Η πρώτη γραμμή του Turkish Stream πιθανόν θα έχει κατασκευαστεί στα τέλη του 2016.

Ο στόχος της πρώτης γραμμής είναι να αντικαταστήσει τα 14 bcm ρωσικού φυσικού αερίου που η Τουρκία παίρνει μέσω Ουκρανίας [11], από τον λεγόμενο Trans-Balkan Pipeline [12] (ο οποίος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες απαιτήσεις της Τουρκίας για φυσικό αέριο, έχει τεχνικά προβλήματα και έχει προκαλέσει μεγάλη πολιτική διαμάχη). Οι περισσότεροι Τούρκοι παρατηρητές επιμένουν ότι η πρώτη γραμμή θα έχει ελάχιστες επιπτώσεις στην τουρκική αγορά. Αλλά κάνουν λάθος. Με τα πρόσθετα 15,75 bcm από τον Turkish Stream, η Gazprom έχει ήδη ενισχύσει το μερίδιο αγοράς της κατά 1,15 bcm και με την αναβάθμιση του Blue Stream, ενός παλαιότερου αγωγού που περνά από την Ρωσία προς την Τουρκία, κατά 1 bcm. Με άλλα λόγια, οι επικρίσεις ότι ο αγωγός μόλις που θα αντικαταστήσει την γραμμή διαμετακόμισης της Ουκρανίας είναι απλώς άστοχες. Η Ρωσία πιέζει το μη-ρωσικό φυσικό αέριο έξω από την υποδομή της Τουρκίας.

Για να επισπεύσει την κατασκευή του αγωγού, ο Πούτιν γλύκανε την συμφωνία με την υιοθέτηση του ονόματος Turkish Stream. Ωστόσο, ο αγωγός χρηματοδοτείται πλήρως από την Gazprom και την ρωσική κυβέρνηση. Πράγματι, δεδομένου ότι η τουρκική BOTAŞ δεν είναι εταίρος, το να αποκαλείται το έργο Turkish Stream είναι απλώς ρητορική ευγένεια. Επιπλέον, ο Πούτιν μίλησε για την δημιουργία ενός εμπορικού σημείου στα τουρκο-ελληνικά σύνορα, ή, με άλλα λόγια, έναν ρωσικό κόμβο στο έδαφος της Τουρκίας τον οποίον δεν θα κατέχει η BOTAŞ.