Ζωή χωρίς τον Τσέχοφ και τον Τολστόι

Στις 26 Απριλίου 1986, το παγκοσμίως χειρότερο ατύχημα πυρηνικού αντιδραστήρα συνέβη στο Τσερνομπίλ [2], στην Ουκρανία, που μόλυνε ως και το 75% της Ευρώπης. Η βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας Svetlana Alexievich πήρε συνεντεύξεις από εκατοντάδες ανθρώπους που επηρεάστηκαν από την πυρηνική κατάρρευση [3]. Οι άνθρωποι από τους οποίους πήρε τις συνεντεύξεις της περιλαμβάνουν πυροσβέστες, εκκαθαριστές (ο όρος που δίνεται στα μέλη της ομάδας καθαρισμού του Τσερνομπίλ που διακινδύνευσαν την ζωή τους μέσα στον μολυσμένο αντιδραστήρα), πολιτικοί, γιατροί, φυσικοί επιστήμονες και απλοί πολίτες κατά την δεκαετία που ακολούθησε το ατύχημα. Οι ισχυρές αφηγήσεις της Alexievich είναι υφασμένες μαζί για να παρέχουν μια γεύση για το πώς άλλαξε ανεπανόρθωτα ο τρόπος ζωής από την κατάρρευση, και παρέχει εικόνες των επιζώντων που συνέχισαν να ζουν στα χρόνια που ακολούθησαν. Το παρακάτω κείμενο είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο της, Voices from Chernobyl: The Oral History of a Nuclear Disaster (Φωνές από το Τσερνομπίλ: Η προφορική ιστορία της πυρηνικής καταστροφής) [4].

.

Σε τι μπορώ να προσευχηθώ; Ρωτήστε με: Σε τι μπορώ να προσευχηθώ; Δεν προσεύχομαι στην εκκλησία. Προσεύχομαι για τον εαυτό μου. Θέλω να αγαπώ! Όντως αγαπώ. Προσεύχομαι για την αγάπη μου! Αλλά για μένα -[Σταματά στην μέση της φράσης. Μπορώ να δω ότι δεν θέλει να μιλήσει]. Υποτίθεται ότι πρέπει να θυμάμαι; Μήπως να το σπρώξω μακριά μου, για κάθε περίπτωση; Ποτέ δεν διάβασα τέτοια βιβλία. Ποτέ δεν είδα τέτοια ταινίες. Στις ταινίες είδα τον πόλεμο. Η γιαγιά και ο παππούς μου θυμούνται ότι ποτέ δεν είχαν παιδική ηλικία, είχαν τον πόλεμο. Η παιδική τους ηλικία είναι ο πόλεμος, και η δική μου είναι το Τσερνομπίλ. Από εκεί κατάγομαι. Είσαι συγγραφέας, αλλά κανένα βιβλίο δεν με βοήθησε να καταλάβω. Ούτε και το θέατρο, ούτε και οι ταινίες. Καταλαβαίνω χωρίς αυτά, όμως. Μόνη μου. Ζούμε όλοι μέσα από αυτό με τον εαυτό μας, δεν ξέρουμε τι άλλο να κάνουμε. Δεν μπορώ να το καταλάβω με το μυαλό μου. Η μητέρα μου ειδικά αισθανόταν σε σύγχυση. Δίδασκε ρωσική λογοτεχνία, και μου δίδασκε πάντα να ζω με τα βιβλία. Αλλά δεν υπάρχουν βιβλία για το θέμα αυτό.

Περιέπεσε σε σύγχυση. Δεν ήξερε πώς να το κάνει χωρίς βιβλία. Χωρίς τον Τσέχοφ και τον Τολστόι. Υποτίθεται πως πρέπει να θυμάμαι; Θέλω να θυμάμαι, και επίσης δεν θέλω. [Είτε ακούει τον εαυτό της, είτε επιχειρηματολογεί με τον εαυτό της]. Εάν οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν τίποτα, αν οι συγγραφείς δεν ξέρουν τίποτα, τότε θα τους βοηθήσουμε με τις δικές μας ζωές και τους θανάτους μας. Αυτό είναι που σκέπτεται η μητέρα μου. Αλλά δεν θέλω να το σκέφτομαι αυτό, θέλω να είμαι ευτυχισμένη. Γιατί δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένη;

Ζούσαμε στο Pripyat, κοντά στον πυρηνικό σταθμό, εκεί είναι όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Σε ένα μεγάλο προκατασκευασμένο κτίριο, στον πέμπτο όροφο. Τα παράθυρα έβλεπαν στον σταθμό. Τον Απρίλιο του 26 –ήταν δύο ημέρες- αυτές ήταν οι δύο τελευταίες ημέρες στην πόλη μας. Τώρα δεν βρίσκεται πια εκεί. Αυτό που απέμεινε δεν είναι η πόλη μας. Εκείνη τη μέρα ένας γείτονας καθόταν στο μπαλκόνι, βλέποντας την φωτιά μέσα από τα κιάλια. Ενώ εμείς -τα κορίτσια και τα αγόρια- τρέχαμε στον σταθμό με τα ποδήλατα μας, και όσοι δεν είχαν ποδήλατα ζήλευαν. Κανείς δεν φώναξε σε εμάς να μην πάμε. Κανένας! Ούτε οι γονείς μας, ούτε οι δάσκαλοί μας. Κατά την ώρα του γεύματος δεν υπήρχαν καθόλου ψαράδες στο ποτάμι, είχαν έρθει πίσω μαύροι, δεν μπορείς να γίνεις τόσο μαύρος ούτε σε ένα μήνα στο Σότσι. Ήταν πυρηνικό μαύρισμα! Ο καπνός πάνω από τον σταθμό δεν ήταν μαύρος ή κίτρινος, ήταν μπλε. Αλλά κανείς δεν μας φώναξε. Οι άνθρωποι ήταν συνηθισμένοι στους στρατιωτικούς κινδύνους: Μια έκρηξη εδώ, μια έκρηξη εκεί. Εφόσον εδώ έχεις μια συνηθισμένη φωτιά, σβήσε την με απλούς πυροσβέστες. Τα αγόρια αστειεύονταν: «Κάντε μια σειρά για το νεκροταφείο, όποιος είναι ψηλότερος πεθαίνει πρώτος». Ήμουν μικρή.

Στεφάνια με κεριά επιπλέουν στον ποταμό Πριπγιάτ κατά την διάρκεια του φεστιβάλ Ivan Kupala στην πόλη Turov, περίπου 270 χλμ. (167 μίλια) νότια του Μινσκ, στις 6 Ιουλίου 2012. VASILY FEDOSENKO / REUTERS
-------------------------

Δεν θυμάμαι τον φόβο, αλλά θυμάμαι πολλά παράξενα πράγματα. Η φίλη μου μού είπε ότι αυτή και η μητέρα της πέρασαν την νύχτα θάβοντας τα χρήματά τους και τα χρυσά αντικείμενά τους, και φοβούνταν ότι θα ξεχάσουν το σημείο. Στην γιαγιά μου, όταν είχε συνταξιοδοτηθεί, είχε δοθεί ένα σαμοβάρι από την Tula, και για κάποιο λόγο αυτό που την ανησυχούσε περισσότερο ήταν το σαμοβάρι, καθώς επίσης και τα μετάλλια του παππού. Και η παλιά ραπτομηχανή Singer. «Εκκενωθήκαμε». Ο πατέρας μου έφερε αυτή την λέξη σπίτι από την δουλειά του. Ήταν σαν τα πολεμικά βιβλία. Ήμασταν ήδη στο λεωφορείο όταν ο πατέρας μου θυμήθηκε ότι είχε αφήσει κάτι. Τρέχει στο σπίτι, επανέρχεται με δύο από τα καινούργια πουκάμισά του ακόμα στις κρεμάστρες τους. Αυτό ήταν παράξενο. Οι στρατιώτες ήταν κάπως σαν εξωγήινοι, περπατούσαν στους δρόμους με τον προστατευτικό εξοπλισμό και τις μάσκες τους. «Τι πρόκειται να μας συμβεί;» τους ρωτούσαν οι άνθρωποι. «Γιατί μας ρωτάτε;» απαντούσαν απότομα. «Τα λευκά [αυτοκίνητα] Volga είναι εκεί, εκεί είναι τα αφεντικά, ρωτήστε τους».