Η τέλεια καταιγίδα στην Αγκόλα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η τέλεια καταιγίδα στην Αγκόλα

Το καθεστώς dos Santos και η πετρελαϊκή κρίση
Περίληψη: 

Η υπερβολική αντίδραση του καθεστώτος σε φαινομενικά αβλαβείς, ειρηνικές μορφές διαμαρτυρίας δείχνει ότι πράγματι φοβάται ότι θα χάσει τον έλεγχο. Η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν είναι το κύριο μέλημα. Αντίθετα, το MPLA φοβάται την λαϊκή κινητοποίηση, ειδικά στις τεράστιες παραγκουπόλεις της Λουάντα.

Ο RICARDO SOARES DE OLIVEIRA είναι αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Magnificent and Beggar Land: Angola Since the Civil War.

Στις αρχές του 2014, η Αγκόλα, η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου και η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της υποσαχάριας Αφρικής, ήταν πλημμυρισμένη από μετρητά και εμπιστοσύνη. Η οικονομία είχε αναπτυχθεί δέκα φορές κατά την προηγούμενη δεκαετία, και η κυβέρνηση, η οποία το 2002 κέρδισε μια ηχηρή νίκη στον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο της χώρας, ήταν αδιαφιλονίκητη εγχωρίως, επιβλητική ως παρουσία στην περιφερειακή πολιτική, και ένας σημαντικός επενδυτής στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της Πορτογαλίας, της πρώην αποικιακής δύναμης [1]. Το εθνικό της πρόγραμμα ανασυγκρότησης διοχέτευσε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε υποδομές και μετέτρεψε την Λουάντα σε ένα επίδοξο αφρικανικό Ντουμπάι που προσέλκυσε χιλιάδες ομογενείς. Η διακυβέρνηση του προέδρου της Αγκόλας José Eduardo dos Santos φάνηκε ασφαλής: Η ίδια η κυβέρνηση είχε μονωθεί από τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονταν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα θέματα διακυβέρνησης, βελτίωσε τις σχέσεις της με τα πεινασμένα για δουλειές Δυτικά κράτη, και εμβάθυνε την στρατηγική συνεργασία της με την Κίνα [2].

Τι διαφορά μπορεί να κάνει ένας χρόνος... Από τον Ιούνιο του 2014 οι τιμές του πετρελαίου έχουν πέσει κατακόρυφα [3] σχεδόν κατά 60%, και το καθεστώς dos Santos, το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξόρυξη, τώρα αγωνίζεται να πληρώσει τους λογαριασμούς, να συνεχίσει τις δαπάνες για τις υποδομές του, και να εξαγοράσει βασικές εκλογικές περιφέρειες. Κάτω από την επιφάνεια, πολλές από αυτές τις προκλήσεις έχουν ήδη αναπτυχθεί κατά την διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης της Αγκόλας. Η Λουάντα απέτυχε να χρησιμοποιήσει τον πετρελαϊκό πλούτο της, να διαφοροποιήσει την οικονομία της, και η ρητορική για την οικοδόμηση του κράτους και την ανακούφιση της φτώχειας επισκίασε το γεγονός ότι οι σύμμαχοι του dos Santos επωφελούνταν μαζικά από μίζες και συμβάσεις [4] που παράγονταν από τις δημόσιες επενδύσεις. Καθώς οι ολιγάρχες της Αγκόλας και οι αισχροκερδούντες ξένοι σύμβουλοι αποκόμιζαν εκπληκτικά ποσά σε μια ανοιχτή για όλους ανασυγκρότηση της οικονομίας, η ευρύτερη κοινωνία της Αγκόλας γινόταν όλο και πιο ανήσυχη. Οι περισσότεροι πολίτες της Αγκόλας, ειδικά η νεολαία των αστικών κέντρων, αισθάνθηκε να αποκλείεται από τα οφέλη της άνθισης. Υπήρξε, επίσης, αύξηση της ανησυχίας των ελίτ για τον dos Santos, που βρίσκεται στην εξουσία από το 1979, και την απροθυμία του να αποσυρθεί με χάρη.

Παρ’ όλα αυτά, υπήρχε λίγο άγχος στην κορυφή της εξουσίας. Το καθεστώς του κυβερνώντος Λαϊκού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Αγκόλας (MPLA) ήταν ανθεκτικό, και είχε αρκετά χρήματα για να πληρώσει για τις υπερβολές του, να χτίσει τα συνήθη ακριβά και δυσβάστακτα έργα υποδομής, και να επηρεάσει τα εκλογικά σώματ που απαιτούνται για την επιβίωσή της. Όλα αυτά, όμως, βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο.

ΙΣΧΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ

Η Λουάντα δεν έχει κάνει κακή δουλειά στην διαχείριση της κρίσης του πετρελαίου, τουλάχιστον όχι σε σχέση με την αδέξια αντίδρασή της στην τελευταία δημοσιονομική κρίση το 2009. Έχει παγώσει τα έργα υποδομής και περιέκοψε τις δαπάνες, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων των καυσίμων˙ ακόμη, έχει μειώσει τους μισθούς των υπουργών της κυβέρνησης. Τον Φεβρουάριο, η Λουάντα περιέκοψε τον προϋπολογισμό της για το 2015 [5] κατά 25%, από περίπου 69 δισεκατομμύρια δολάρια σε 52 δισεκατομμύρια.

Ωστόσο, από την άποψη της εξάρτησης της Αγκόλας από το πετρέλαιο, το οποίο αποτελεί το 95% των εσόδων από τις εξαγωγές της χώρας, οι συνέπειες της τρέχουσας κρίσης θα είναι ολέθριες ανεξάρτητα από το πώς την διαχειρίζεται η κυβέρνηση. Η Λουάντα αύξησε την παραγωγή πετρελαίου στα υψηλότερα επίπεδα από το 2010, αλλά η αύξηση της παραγωγής εξακολουθεί να μην έχει αντισταθμίσει την απώλεια εισοδήματος από τις χαμηλές τιμές. Για την αντιμετώπιση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, η κυβέρνηση προσπάθησε απεγνωσμένα να βρει χρήματα στο εξωτερικό - μέχρι στιγμής έχει προσεγγίσει την Κίνα, την Goldman Sachs και την Παγκόσμια Τράπεζα [6], αν και όχι ακόμη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ωστόσο, η υστέρηση των εσόδων της Αγκόλα είναι τόσο εντυπωσιακή, που όλο και περισσότερο δέχεται πολύ κακές προσφορές. Οι πλήρεις όροι των βιαστικών συμφωνιών που υπογράφηκαν με την Κίνα τον Ιούνιο παραμένουν κρατικό μυστικό (φημολογείται ευρέως, ωστόσο, ότι η κυβέρνηση μίσθωσε τεράστιες περιοχές της ενδοχώρας της Αγκόλας στην κινεζική βιομηχανία μεταποίησης αγροτικών προϊόντων). Ωστόσο, είναι παρά ταύτα σαφές ότι το Πεκίνο γίνεται ολοένα και πιο δεσπόζον [7] στις διμερείς σχέσεις, τις οποίες μέχρι πέρυσι η Λουάντα είχε καταφέρει να ισορροπεί προσεκτικά.

Στο εσωτερικό της χώρας, η κυβέρνηση dos Santos αγωνίζεται να αντιμετωπίσει μια κατάσταση που επιδεινώνεται τόσο γρήγορα ώστε να καθιστά παρωχημένες πολλές από τις απαντήσεις της. Το τοπικό νόμισμα, το kwanza, έχει υποτιμηθεί σοβαρά [8], με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στον δρόμο να είναι τρεις φορές υψηλότερες από τις επίσημες. Τα εκλογικά σώματα που το καθεστώς κολάκευε παραδοσιακά, συμπεριλαμβανομένων των βετεράνων και της αστικής και δημοσιο-υπαλληλικής μεσαίας τάξης, έχουν πληγεί σκληρά από την ύφεση, καθώς το κράτος έχει αφήσει απλήρωτους τους μισθούς και περιόρισε την χρήση πιστωτικών καρτών. Αλλά οι φτωχοί υποφέρουν περισσότερο. Το κουβανέζικο ιατρικό προσωπικό, η ραχοκοκαλιά του ετοιμόρροπου συστήματος υγείας της χώρας, δεν έχει πληρωθεί εδώ και μήνες και μπορεί να φύγει μέσα σε λίγες εβδομάδες. Οι περικοπές στις επιδοτήσεις των καυσίμων έχουν επιφέρει μια αύξηση της τιμής των εισιτηρίων των λεωφορείων κατά 50%. Και για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, τα ποσοστά εγκληματικότητας έχουν αυξηθεί, οι διαδηλώσεις των οδηγών ταξί έγιναν βίαιες, και η ανερμάτιστη πολιτική για την συλλογή σκουπιδιών κάλυψε την Λουάντα με απόβλητα και λοιμώδη δυσωδία. Ο Gustavo Costa, ένας εξέχων δημοσιογράφος της Αγκόλας, έχει γράψει ότι ένας «χειμώνας δυσαρέσκειας» [9] έχει πέσει πάνω στην χώρα.