Η τέλεια καταιγίδα στην Αγκόλα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η τέλεια καταιγίδα στην Αγκόλα

Το καθεστώς dos Santos και η πετρελαϊκή κρίση

Στις αρχές του 2014, η Αγκόλα, η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου και η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της υποσαχάριας Αφρικής, ήταν πλημμυρισμένη από μετρητά και εμπιστοσύνη. Η οικονομία είχε αναπτυχθεί δέκα φορές κατά την προηγούμενη δεκαετία, και η κυβέρνηση, η οποία το 2002 κέρδισε μια ηχηρή νίκη στον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο της χώρας, ήταν αδιαφιλονίκητη εγχωρίως, επιβλητική ως παρουσία στην περιφερειακή πολιτική, και ένας σημαντικός επενδυτής στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της Πορτογαλίας, της πρώην αποικιακής δύναμης [1]. Το εθνικό της πρόγραμμα ανασυγκρότησης διοχέτευσε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε υποδομές και μετέτρεψε την Λουάντα σε ένα επίδοξο αφρικανικό Ντουμπάι που προσέλκυσε χιλιάδες ομογενείς. Η διακυβέρνηση του προέδρου της Αγκόλας José Eduardo dos Santos φάνηκε ασφαλής: Η ίδια η κυβέρνηση είχε μονωθεί από τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονταν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα θέματα διακυβέρνησης, βελτίωσε τις σχέσεις της με τα πεινασμένα για δουλειές Δυτικά κράτη, και εμβάθυνε την στρατηγική συνεργασία της με την Κίνα [2].

Τι διαφορά μπορεί να κάνει ένας χρόνος... Από τον Ιούνιο του 2014 οι τιμές του πετρελαίου έχουν πέσει κατακόρυφα [3] σχεδόν κατά 60%, και το καθεστώς dos Santos, το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξόρυξη, τώρα αγωνίζεται να πληρώσει τους λογαριασμούς, να συνεχίσει τις δαπάνες για τις υποδομές του, και να εξαγοράσει βασικές εκλογικές περιφέρειες. Κάτω από την επιφάνεια, πολλές από αυτές τις προκλήσεις έχουν ήδη αναπτυχθεί κατά την διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης της Αγκόλας. Η Λουάντα απέτυχε να χρησιμοποιήσει τον πετρελαϊκό πλούτο της, να διαφοροποιήσει την οικονομία της, και η ρητορική για την οικοδόμηση του κράτους και την ανακούφιση της φτώχειας επισκίασε το γεγονός ότι οι σύμμαχοι του dos Santos επωφελούνταν μαζικά από μίζες και συμβάσεις [4] που παράγονταν από τις δημόσιες επενδύσεις. Καθώς οι ολιγάρχες της Αγκόλας και οι αισχροκερδούντες ξένοι σύμβουλοι αποκόμιζαν εκπληκτικά ποσά σε μια ανοιχτή για όλους ανασυγκρότηση της οικονομίας, η ευρύτερη κοινωνία της Αγκόλας γινόταν όλο και πιο ανήσυχη. Οι περισσότεροι πολίτες της Αγκόλας, ειδικά η νεολαία των αστικών κέντρων, αισθάνθηκε να αποκλείεται από τα οφέλη της άνθισης. Υπήρξε, επίσης, αύξηση της ανησυχίας των ελίτ για τον dos Santos, που βρίσκεται στην εξουσία από το 1979, και την απροθυμία του να αποσυρθεί με χάρη.

Παρ’ όλα αυτά, υπήρχε λίγο άγχος στην κορυφή της εξουσίας. Το καθεστώς του κυβερνώντος Λαϊκού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Αγκόλας (MPLA) ήταν ανθεκτικό, και είχε αρκετά χρήματα για να πληρώσει για τις υπερβολές του, να χτίσει τα συνήθη ακριβά και δυσβάστακτα έργα υποδομής, και να επηρεάσει τα εκλογικά σώματ που απαιτούνται για την επιβίωσή της. Όλα αυτά, όμως, βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο.

ΙΣΧΝΕΣ ΕΠΟΧΕΣ

Η Λουάντα δεν έχει κάνει κακή δουλειά στην διαχείριση της κρίσης του πετρελαίου, τουλάχιστον όχι σε σχέση με την αδέξια αντίδρασή της στην τελευταία δημοσιονομική κρίση το 2009. Έχει παγώσει τα έργα υποδομής και περιέκοψε τις δαπάνες, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων των καυσίμων˙ ακόμη, έχει μειώσει τους μισθούς των υπουργών της κυβέρνησης. Τον Φεβρουάριο, η Λουάντα περιέκοψε τον προϋπολογισμό της για το 2015 [5] κατά 25%, από περίπου 69 δισεκατομμύρια δολάρια σε 52 δισεκατομμύρια.

Ωστόσο, από την άποψη της εξάρτησης της Αγκόλας από το πετρέλαιο, το οποίο αποτελεί το 95% των εσόδων από τις εξαγωγές της χώρας, οι συνέπειες της τρέχουσας κρίσης θα είναι ολέθριες ανεξάρτητα από το πώς την διαχειρίζεται η κυβέρνηση. Η Λουάντα αύξησε την παραγωγή πετρελαίου στα υψηλότερα επίπεδα από το 2010, αλλά η αύξηση της παραγωγής εξακολουθεί να μην έχει αντισταθμίσει την απώλεια εισοδήματος από τις χαμηλές τιμές. Για την αντιμετώπιση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, η κυβέρνηση προσπάθησε απεγνωσμένα να βρει χρήματα στο εξωτερικό - μέχρι στιγμής έχει προσεγγίσει την Κίνα, την Goldman Sachs και την Παγκόσμια Τράπεζα [6], αν και όχι ακόμη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ωστόσο, η υστέρηση των εσόδων της Αγκόλα είναι τόσο εντυπωσιακή, που όλο και περισσότερο δέχεται πολύ κακές προσφορές. Οι πλήρεις όροι των βιαστικών συμφωνιών που υπογράφηκαν με την Κίνα τον Ιούνιο παραμένουν κρατικό μυστικό (φημολογείται ευρέως, ωστόσο, ότι η κυβέρνηση μίσθωσε τεράστιες περιοχές της ενδοχώρας της Αγκόλας στην κινεζική βιομηχανία μεταποίησης αγροτικών προϊόντων). Ωστόσο, είναι παρά ταύτα σαφές ότι το Πεκίνο γίνεται ολοένα και πιο δεσπόζον [7] στις διμερείς σχέσεις, τις οποίες μέχρι πέρυσι η Λουάντα είχε καταφέρει να ισορροπεί προσεκτικά.

Στο εσωτερικό της χώρας, η κυβέρνηση dos Santos αγωνίζεται να αντιμετωπίσει μια κατάσταση που επιδεινώνεται τόσο γρήγορα ώστε να καθιστά παρωχημένες πολλές από τις απαντήσεις της. Το τοπικό νόμισμα, το kwanza, έχει υποτιμηθεί σοβαρά [8], με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στον δρόμο να είναι τρεις φορές υψηλότερες από τις επίσημες. Τα εκλογικά σώματα που το καθεστώς κολάκευε παραδοσιακά, συμπεριλαμβανομένων των βετεράνων και της αστικής και δημοσιο-υπαλληλικής μεσαίας τάξης, έχουν πληγεί σκληρά από την ύφεση, καθώς το κράτος έχει αφήσει απλήρωτους τους μισθούς και περιόρισε την χρήση πιστωτικών καρτών. Αλλά οι φτωχοί υποφέρουν περισσότερο. Το κουβανέζικο ιατρικό προσωπικό, η ραχοκοκαλιά του ετοιμόρροπου συστήματος υγείας της χώρας, δεν έχει πληρωθεί εδώ και μήνες και μπορεί να φύγει μέσα σε λίγες εβδομάδες. Οι περικοπές στις επιδοτήσεις των καυσίμων έχουν επιφέρει μια αύξηση της τιμής των εισιτηρίων των λεωφορείων κατά 50%. Και για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, τα ποσοστά εγκληματικότητας έχουν αυξηθεί, οι διαδηλώσεις των οδηγών ταξί έγιναν βίαιες, και η ανερμάτιστη πολιτική για την συλλογή σκουπιδιών κάλυψε την Λουάντα με απόβλητα και λοιμώδη δυσωδία. Ο Gustavo Costa, ένας εξέχων δημοσιογράφος της Αγκόλας, έχει γράψει ότι ένας «χειμώνας δυσαρέσκειας» [9] έχει πέσει πάνω στην χώρα.

02112015-1.jpg

Ένας μοτοσικλετιστής περνά μπροστά από προεκλογική αφίσα του κυβερνώντος κόμματος MPLA στην Λουάντα, τον Σεπτέμβριο του 2012. Siphiwe Sibeko/Reuters
--------------------------------

Ως εκ τούτου, τα παράπονα πολλών πολιτών της Αγκόλας, μέχρι πρόσφατα διαχειρίσιμα, έχουν έρθει στο φως. Επιθυμώντας σφοδρά να παρουσιάσει ένα πιο τεχνοκρατικό πρόσωπο τα τελευταία χρόνια, το καθεστώς του MPLA ανταποκρίθηκε με μια μαζικά αυξανόμενη καταπίεση. Η υψηλότερου προφίλ καταστολή ήταν η σύλληψη τον Ιούνιο 15 νεαρών ακτιβιστών που είχαν κατά διαστήματα οργανώσει μικρές διαδηλώσεις από το 2011. Η αστυνομία τους πήρε υπό κράτηση μετά την διάλυση της λέσχη τους συζήτησης βιβλίων για την μη βίαια αντίσταση στον αυταρχισμό, και αντιμετώπισε επίσης σκληρά τις αγρυπνίες αλληλεγγύης που ακολούθησαν, ξυλοκοπώντας τους συμμετέχοντες και μέχρι και εξαπολύοντας σκυλιά εναντίον μιας εκ των μητέρων των ακτιβιστών. Ένα μέλος της ομάδας, ράπερ και εξέχων επικριτής του καθεστώτος που ονομάζεται Luaty Beirão [10], ξεκίνησε απεργία πείνας για περίπου ένα μήνα. Άλλοι ακτιβιστές επίσης βρέθηκαν υπό πίεση: Τον Σεπτέμβριο, οι Αρχές καταδίκασαν τον José Marcos Mavungo, έναν ακτιβιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το θύλακα της Καμπίντα της Αγκόλας, σε έξι χρόνια φυλακή με χαλκευμένες κατηγορίες για οργάνωση εξέγερσης˙ τον Μάιο, ο Rafael Marques, ο πιο εξέχων ακτιβιστής της Αγκόλας, καταδικάστηκε σε φυλάκιση με αναστολή για όσα έγραψε για την συνενοχή των στρατιωτικών ηγετών της Αγκόλας στην βία που διαπράττεται στις αδαμαντοφόρες περιοχές της χώρας.

Περίπου ένα μήνα νωρίτερα, μια συμπλοκή μεταξύ αστυνομικών και οπαδών της χριστιανικής σέκτας στην επαρχία Huambo οδήγησε σε βία μαζικής κλίμακας. Το γεγονός εξακολουθεί να καλύπτεται από μυστήριο: Η Λουάντα αρνήθηκε να επιτρέψει μια ανεξάρτητη έρευνα για το περιστατικό, παρά τις διεθνείς απαιτήσεις (συμπεριλαμβανομένου του ΟΗΕ [11]) να την πραγματοποιήσει. Αλλά ο απολογισμός που έγινε από την Εθνική Ένωση για την Πλήρη Ανεξαρτησία της Αγκόλας, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, δείχνει ότι περίπου 1.080 άνθρωποι δολοφονήθηκαν αφότου μέλη της αίρεσης σκότωσαν από τέσσερις μέχρι εννέα αστυνομικούς. Αυτό θα καταστήσει την σφαγή την μεγαλύτερη πράξη βίας στη νότια Αφρική κατά την τελευταία δεκαετία –μια σφαγή που έχει περάσει απαρατήρητη από τα αγγλόφωνα μέσα ενημέρωσης.

Οι εντάσεις δεν αυξάνονται μόνο στο λαϊκό επίπεδο, αλλά και μεταξύ των ελίτ. Εξέχοντες καλλιτέχνες και διανοούμενοι, των οποίων την υποστήριξη ή την σιωπή το καθεστώς dos Santos θεωρούσε πάντοτε πολύτιμη, τελευταία τάχθηκαν ενάντιοι στην δίωξη των επικριτών της κυβέρνησης. Μέσα στο MPLA, εν τω μεταξύ, δεν υπάρχουν εμφανείς διαφοροποιήσεις -αλλά πολλά στελέχη φοβούνται σιωπηρά την αυξανόμενη αναταραχή και είναι δυσαρεστημένα με την φαινομενικά ατέρμονη διακυβέρνηση από τον dos Santos.

Ακόμη και καθώς εντείνει την εγχώρια καταστολή, το καθεστώς ισχυρίστηκε ότι προσπαθεί να βελτιώσει το διαχειριστικό του στυλ. Ο dos Santos τώρα μιλά για την ανάγκη για ένα «νέο μοντέλο» επικεντρωμένο στην «ανάπτυξη» και η κυβέρνησή του έχει δηλώσει ότι θα δώσει προτεραιότητα στην αύξηση της φορολογίας εκτός των καυσίμων και στην εξάλειψη των «αόρατων» εργαζομένων από το κρατικό μισθολόγιο. Στελέχη του MPLA παραδέχονται τώρα ότι η εκβιομηχάνιση και η επέκταση της γεωργίας δεν έχουν προχωρήσει όπως έχει προγραμματιστεί και υπόσχονται βελτιώσεις. Ακόμη και η Sonangol, η εθνική εταιρεία πετρελαίου και «μηχανή παραγωγής χρήματος» [12], η οποία είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες της Αφρικής, υπέστη μια πρωτοφανή επίθεση από τον ίδιο τον διευθύνοντα σύμβουλό της, ο οποίος τον Ιούνιο την έκρινε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και κατηγόρησε την προηγούμενη διοίκηση.

Υπό προσεκτικότερη εξέταση, ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις και οι επικρίσεις από την ελίτ της Αγκόλας υπόσχονται μόνο να καλύψουν το σύστημα, όχι να το αλλάξουν. Η επίθεση στην Sonangol, για παράδειγμα, ήταν πιθανόν μια προσπάθεια από τον dos Santos να υπονομεύσει τον αντιπρόεδρο Manuel Vicente, πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Sonangol που κάποτε θεωρήθηκε ως ένας πιθανός διάδοχος του προέδρου.Πιο γενικά, ο εσωτερικός κύκλος του καθεστώτος δεν μπορεί εύκολα να διαχωριστεί σε τεχνοκράτες καλών προθέσεων και αυτο-εξυπηρετούμενους απαράτσικ. Οι εσωκομματικές διαφορές διαψεύδουν μια ευρεία συναίνεση της ελίτ σχετικά με την πολιτική οικονομία της Αγκόλας: Λίγοι διαγωνίζονται για τον τεράστιο πλούτο που έχει προκύψει στον εσωτερικό κύκλο της κυβέρνησης κατά την τελευταία δεκαετία.

02112015-2.jpg

Ένας νεαρός με ρόλερς στην Λουάντα, τον Μάρτιο του 2009. ALESSANDRO BIANCHI / REUTERS
-------------------------

ΜΙΑ ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Η πετρελαϊκή άνθιση της Αγκόλας δεν ήταν απόλυτα αρνητική: Η χώρα διατήρησε την ειρήνη που απέκτησε το 2002, και έχει ανακατασκευάσει μερικές από τις ερειπωμένες υποδομές της. Παρ’ όλα αυτά, τα χρόνια της άνθισης της Αγκόλας ήταν μια χαμένη ευκαιρία [13] τεραστίων διαστάσεων. Κρατικά κονδύλια κατασπαταλήθηκαν σε άσκοπα έργα ή συσσωρεύθηκαν από λίγους, και οι πιο πολλοί πολίτες της Αγκόλας έμειναν με το τίποτα. Καθώς οι πολίτες ξυπνούν από το όνειρο της πετρελαϊκής ευημερίας σε πιο λιτές εποχές, το βασικό ερώτημα είναι πού θα οδηγήσει η δυσαρέσκειά τους, ειδικά τώρα που φθίνουν οι πόροι του κράτους για να εξαγοραστούν τα αναδυόμενα εκλογικά σώματα.

Παρότι οι αναλογίες με την Αραβική Άνοιξη αφθονούν, θα ήταν ανόητο να αγνοηθεί η αντοχή του καθεστώτος dos Santos. Το MPLA είναι μια τρομερή μηχανή που εξακολουθεί να είναι σχετικά συνεκτική: Οι δαπάνες στον τομέα της ασφάλειας της Αγκόλας είναι μεγαλύτερες από αυτές της Νιγηρίας και της Νότιας Αφρικής μαζί, και οι ένοπλες δυνάμεις, οι Μυστικές Υπηρεσίες και η αστυνομία παραμένουν πιστοί στον πρόεδρο.

Ωστόσο, η υπερβολική αντίδραση του καθεστώτος σε φαινομενικά αβλαβείς, ειρηνικές μορφές διαμαρτυρίας δείχνει ότι πράγματι φοβάται ότι θα χάσει τον έλεγχο. Για τον dos Santos και τους συμμάχους του, η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν είναι το κύριο μέλημα. Αντίθετα, το MPLA φοβάται την λαϊκή κινητοποίηση, ειδικά στις τεράστιες παραγκουπόλεις της Λουάντα. Επικριτές του καθεστώτος μέσα από την κοινωνία, ελπίζουν ότι ο αστικός δρόμος θα επικρατήσει και καταδεικνύουν τις συμμετοχικές ιδέες που έχουν διατυπωθεί από τους ακτιβιστές οι οποίοι βρίσκονται σήμερα υπό κράτηση. Αλλά η Αγκόλα ταλαιπωρείται από πολύπλοκες εθνοτικές, φυλετικές και περιφερειακές διαιρέσεις, καθώς και από ανεξέλεγκτη ξενοφοβία, το σύνολο των οποίων θα μπορούσε να διοχετεύσει την λαϊκή δυσαρέσκεια κατά του καθεστώτος. Είτε επικρατήσει το status quo, είτε η λαχτάρα για μια πιο δίκαιη κοινωνία, είτε οι αταβιστικές διαιρέσεις της χώρας, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η Αγκόλα θα προχωρήσει αλώβητη σε ένα μέλλον χαμηλών τιμών πετρελαίου [14]. Σε ένα τόσο ευμετάβλητο περιβάλλον, χρειάζεται μόνο μια μικρή σπίθα για να ξεκινήσει μια πυρκαγιά.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/angola/2015-10-28/angolas-perfec...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/1961-04-01/portugal-africa
[2] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/china-s-second-con...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-01-06/riyadhs-o...
[4] https://www.foreignaffairs.com/reviews/2015-06-16/plunder-africa
[5] http://af.reuters.com/article/investingNews/idAFKBN0LB0AA20150207
[6] https://www.foreignaffairs.com/interviews/2014-08-18/banker-poor
[7] http://www.reuters.com/article/2015/07/09/us-angola-china-insight-idUSKC...
[8] http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-05/angola-central-bank-de...
[9] https://www.zammagazine.com/chronicle/chronicle-15/252-angola-after-oil
[10] http://www.bbc.com/news/world-africa-34522351
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-10-20/world-weary
[12] https://www.foreignaffairs.com/reviews/magnificent-and-beggar-land-angol...
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2014-04-16/avoiding-afric...
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/global-commons/2014-11-04/vindic...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition