Εκκοσμίκευση χωρίς ισότητα

Το τραγούδι «Imagine» του John Lennon έχει γίνει ο αυθόρμητος γαλλικός εθνικός ύμνος μετά την συγκινητική εκτέλεσή του από έναν πιανίστα [6] μπροστά από την αιματοβαμμένη αίθουσα συναυλιών Bataclan το πρωί μετά την επίθεση της περασμένης εβδομάδας στο Παρίσι [7]. Δεν είναι δύσκολο να ακούσει κανείς αρμονίες από την «Μασσαλιώτιδα» σε αυτή την κοσμική προσευχή για «μια αδελφοσύνη του ανθρώπου». Αλλά πέρα από αυτήν την fraternité (αδελφοσύνη), ο Lennon φαντάζεται επίσης έναν κόσμο χωρίς θρησκεία, και αυτό είναι κάτι στο οποίο λίγοι Γάλλοι συμφωνούν.

Γάλλοι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι και άλλοι, είναι τόσο οργισμένοι όσο και όλοι οι υπόλοιποι με τον «ιερό πόλεμο» που διεξάγεται από το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος [8] (επίσης γνωστό ως ISIS). Αλλά δεν συμφωνούν απαραίτητα περισσότερο με την ιδέα μιας μετα-θρησκευτικής κοινωνίας όπως μερικές φορές φαίνεται να είναι η Γαλλία, [9] από όσο αγκάλιασαν το είδος της σάτιρας του Charlie Hebdo. Εξέλαβαν το «Je suis Charlie» όχι ως μια υπεράσπιση της ελευθερίας του Τύπου ή του δικαιώματος να προσβάλλουν, αλλά ως μια αιχμή που απευθύνεται σε αυτούς. Την Κυριακή, ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης έδωσε μια καυστική συνέντευξη ζητώντας να σταματήσουν οι εκπρόσωποι των Μουσουλμάνων «να μειώνουν την ευθύνη [τους] » [10].

Στην ιστορική ομιλία του σε μια κοινή συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 16 Νοεμβρίου, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ προσπάθησε να ηρεμήσει τις εγχώριες εντάσεις. Ξεχώρισε την τζιχάντ και τον ISIS, αλλά δεν έκανε καμία αναφορά στο Ισλάμ ή στους Μουσουλμάνους. «Πονάει να το πω, αλλά γνωρίζουμε ότι αυτοί ήταν Γάλλοι που σκότωσαν άλλους Γάλλους» [11]. Ο Ολάντ πρόσθεσε ότι οι τρομοκράτες είναι «άτομα που ξεκινώντας από την διάπραξη εγκλημάτων, [μετά] ριζοσπαστικοποιούνται». Με άλλα λόγια, τόνισε, η παραβίαση του γαλλικού νόμου ήταν η πρώτη στάση της διολίσθησης των τρομοκρατών στον βίαιο εξτρεμισμό -όχι το γεγονός ότι γεννήθηκαν στην δεδομένη θρησκευτική κοινότητα. Το υψηλό ποσοστό των Γάλλων εξισλαμισθέντων μεταξύ των στρατολογηθέντων στο ISIS -20% συνολικά και 25% επί του συνόλου των γυναικών στρατολογηθέντων στον ISIS- αποδεικνύει αυτό το σημείο.

Οι αντιδράσεις στην ομιλία έδωσαν έμφαση στον πολεμικό τόνο του Ολάντ και στην έλλειψη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για να απαλλαγεί η κοσμική Γαλλία από τον βίαιο θρησκευτικό εξτρεμισμό. Ένας κοσμικός διανοούμενος κατέληξε στην κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας Le Figaro [12] ότι «ο κοσμικός χαρακτήρας (laïcité) είναι ακατανόητος, ακόμη και σοκαριστικός» για τους ενεργούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι τον βλέπουν ως μια «διαταγή να εγκαταλείψουν την θρησκεία τους».

Μια γυναίκα έχει κολλήσει ταινία με την λέξη «Liberte» (Ελευθερία) στο στόμα της κατά την διάρκεια σιωπηλής διαμαρτυρίας για τα θύματα των πυροβολισμών στα παρισινά γραφεία της εβδομαδιαίας εφημερίδας Charlie Hebdo, στην πλατεία Pariser Platz στο Βερολίνο, στις 11 Ιανουαρίου 2015. HANNIBAL HANSCHKE / REUTERS
-----------------------------

Η laïcité [13] ήταν μια επαναστατική εκκοσμίκευση που ήταν εχθρική προς οποιεσδήποτε ενδιάμεσες διασυνδέσεις, κυρίως θρησκευτικούς δεσμούς, μεταξύ των πολιτών και του κράτους. Ένα πρόσφατο βιβλίο [14] από τον Jean Baubérot καταγράφει όχι λιγότερα από επτά διαφορετικά είδη κοσμικού χαρακτήρα μέσα στους δύο τελευταίους αιώνες. Το κράτος πολλές φορές ήταν αντι-θρησκευτικό και ενίοτε κατευθυντικό (dirigiste) -δηλαδή, ενδιαφερόταν να κατευθύνει την θρησκευτική πρακτική. Ο σημερινός λαϊκός χαρακτήρας είναι «με βάση την ταυτότητα», υποστηρίζει ο Baubérot, και είναι θεωρητικά υποστηρικτικός της θρησκευτικής ζωής που αποστασιοποιείται του δημόσιου ή πολιτικού τομέα. Για παράδειγμα, το κράτος αναλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών χιλιάδων θρησκευτικών σχολείων. Για ιστορικούς λόγους αυτά είναι ως επί το πλείστον καθολικά, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες εβραϊκά σχολεία, επίσης. Η επέκταση του δικαιώματος αυτού για να περιλαμβάνει και μουσουλμανικά σχολεία είναι ένα φυσικό βήμα που θα ενισχύσει, αντί να μειώσει, όπως μπορεί να ισχυριστεί ο αρθρογράφος της Le Figaro, τον γαλλικό κοσμικό χαρακτήρα.

Αλλά από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι κυβερνήσεις το έβρισκαν δύσκολο να κάνουν αυτές τις αλλαγές λόγω του καλά θεμελιωμένου φόβου της άκρας δεξιάς. Το Εθνικό Μέτωπο έχει στοιχειώσει την γαλλική πολιτική κατά την ίδια 40ετή περίοδο που έχει ενηλικιωθεί η γηγενής μουσουλμανική μειονότητα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο νόμος που απαγορεύει την μαντίλα στα γαλλικά δημόσια σχολεία ήρθε ακριβώς μετά την καλύτερη εκλογική επίδοση του δεξιού πολιτικού Jean-Marie Le Pen, τον Απρίλιο του 2002. Ο εν λόγω νόμος είχε το ειρωνικό αποτέλεσμα της δημιουργίας ζήτησης για ιδιωτικά μουσουλμανικά σχολεία για τις οικογένειες που επιθυμούν μια θρησκευτική εκπαίδευση -δηλαδή, αποξένωσε αντί να ενσωματώσει τους Μουσουλμάνους. Η συμπλήρωση των προϋποθέσεων για κρατική στήριξη σε σχολεία είναι μια μακρά διαδικασία που μόνο μια χούφτα μουσουλμανικών ιδρυμάτων έχει καταφέρει μέχρι σήμερα.

Τα προβλήματα υπερβαίνουν την εκπαίδευση. Η τελευταία απογραφή που κάπως υποδεικνύει την θρησκεία των ερωτηθέντων διεξήχθη το 1872, και ένας νόμος του 1978 (που αργότερα έγινε πιο ήπιος) απαγόρευε την επίσημη τήρηση αρχείων σχετικά με την εθνότητα και την φυλή. Η θετική δράση υπήρξε πάντα μη δημοφιλής επειδή παραβιάζει τις αρχές της ισότητας και του μη χρωματικού διαχωρισμού. Και οι εθνοτικές ή οι θρησκευτικές ομάδες συμφερόντων (τα λόμπι) αντιμετωπίζονται με καχυποψία.

Οι πολιτικοί και το κοινό έχουν, επομένως, απομείνει να μαντεύουν για τα πάντα, από το ακριβές μέγεθος της νέας μουσουλμανικής μειονότητας μέχρι την απόδοσή τους στα σχολεία και στην αγορά εργασίας -ακριβώς την ώρα που εμφανίστηκε η δεύτερη και η τρίτη γενιά στο προσκήνιο. Κατά μια έννοια, η επίσημη άγνοια της Γαλλίας για την φυλή και την θρησκεία των πολιτών της είναι μια αξιέπαινη αρετή που χρονολογείται από την κατάργηση της φεουδαρχίας το 1789. Κρατά την υπόσχεση της απελευθέρωσης του καθενός από την προέλευσή του.

Μνημείο στην Πλατεία της Δημοκρατίας (place de la République) στο Παρίσι.
--------------------------------

Αλλά η στατιστική διάχυση των παιδιών και των εγγονιών των μεταναστών στον γενικό πληθυσμό αντανακλά επίσης τον ευσεβή πόθο ότι η ένταξη μπορεί απλώς να νομοθετηθεί. Η προσέγγιση αυτή εμπόδισε την μελέτη των κοινωνικοοικονομικών εμπειριών των νέων γενεών και την δημιουργία μιας κατάλληλης πολιτικής για τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν. Η ριζοσπαστικοποίηση είναι πράγματι ένα γαλλικό πρόβλημα, όχι μόνο μουσουλμανικό. Αλλά αν υπάρχει μόνο ένας ενιαίος γαλλικός λαός (peuple français), σύμφωνα με τα λόγια του Ολάντ, τότε δεν υπάρχουν κοινότητες που βρίσκονται στο περιθώριο, ούτε κοινότητες από τις οποίες θα αντληθεί η αναγκαία ισχύς και οι πόροι.

Γάλλοι δημογράφοι έχουν αρχίσει πρόσφατα να μετρούν τις τροχιές των πολιτών με μεταναστευτικές ρίζες, αλλά η έννοια των «εθνικών στατιστικών» εξακολουθεί να προκαλεί οργή. Η πολιτική ενσωμάτωση έχει επίσης έρθει με μια πολύ αργή ταχύτητα -σε εθνικό επίπεδο, υπήρξαν μια χούφτα υπουργικών διορισμών από τις μειονότητες. Οι Γάλλοι Μουσουλμάνοι υποτίθεται ότι αποτελούν περίπου το 8% του πληθυσμού της χώρας, αλλά υπάρχει μόνο ένας «Μουσουλμάνος» βουλευτής πρώτης θητείας, ο οποίος είναι γόνος Βορειο-αφρικανών εργασιακών μεταναστών και συμβαίνει να μην είναι πολύ θρησκευόμενος.

Οι γαλλικές Αρχές έχουν επίσης προσαρμοστεί με άλλους τρόπους. Σε κρίσιμες συγκυρίες κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, η γαλλική κυβέρνηση έχει φιλελευθεροποιήσει σταδιακά την κρατική πολιτική για την εκκλησία για να παρατείνει συμφωνίες που εγγυώνται τις θρησκευτικές ελευθερίες -συμπεριλαμβανομένης της ντε φάκτο κρατικής υποστήριξης σε χώρους προσευχής και θρησκευτικής εκπαίδευσης- στην εβραϊκή Consistoire, την Καθολική Εκκλησία και την Προτεσταντική Ομοσπονδία. Το 2003 εντάχθηκε το Γαλλικό Συμβούλιο της Μουσουλμανικής Πίστης (French Council of the Muslim Faith, CFCM). Αυτή η απροκάλυπτη πολιτική επαφή με την θρησκευτική ηγεσία παραμένει αμφιλεγόμενη: Οι παραχωρήσεις προς την οργανωμένη θρησκεία ποτέ δεν ταίριαξαν καλά σε μια ευρεία ομάδα των γαλλικών πολιτικών ελίτ.

Επίσης κάπως αμφιλεγόμενες ήταν οι διαβουλεύσεις της κυβέρνησης με τις μουσουλμανικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μετά [την επίθεση εις] το Charlie Hebdo. Οι διαβουλεύσεις έβλεπαν πέρα από τους διαχειριστές των τζαμιών για να συμπεριλάβουν δεκάδες μεμονωμένους Μουσουλμάνους πολίτες με δυνατότητες ηγεσίας. Τα προκύπτοντα φόρουμ διαλόγου είχαν μόνο συμβουλευτικό ρόλο και συγκαλούνταν μόνο μια ή δύο φορές το χρόνο. Δεν προορίζονταν να αντικαταστήσουν το CFCM, αλλά περίπου τα μισά από τα μέλη τους προέρχονταν από την ίδια δεξαμενή θρησκευτικών οργανώσεων όπως και το Συμβούλιο. Οι επιθέσεις του Ιανουαρίου πίεσαν επίσης την κυβέρνηση να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις που θα καταστήσουν τους ιερείς πιο διαθέσιμους στις φυλακές, να απαιτεί πιστοποίηση των ιμάμηδων που θα κηρύττουν στα γαλλικά τζαμιά, και να κινηθεί προς την δημιουργία Σχολών Ισλαμικής Θεολογίας όπως ήδη υπάρχουν για τον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό.

Αυτή την φορά, η κυβέρνηση φαίνεται να επικεντρώνεται σε αυτό που έχει καταλήξει να θεωρείται ως απαραίτητη καταστολή: Το κλείσιμο ριζοσπαστικών τζαμιών, η σύλληψη γνωστών ριζοσπαστών και ο μέχρις εσχάτων πόλεμος εναντίον του ISIS στην Συρία. Οι εκπρόσωποι των μουσουλμανικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών -θρησκευτικών και κοσμικών- θα υποστούν περισσότερη πίεση να αποδείξουν ότι αποτελούν μέρος της λύσης. Το CFCM ετοιμάζει μια έκκληση για εθνική ενότητα που θα την διαβάσει δυνατά σε 2.500 ισλαμικούς χώρους προσευχής της Γαλλίας την πρώτη Παρασκευή μετά από τις επιθέσεις του Νοεμβρίου [15]. Η μεγαλύτερη μουσουλμανική ομάδα σπουδαστών της χώρας δημοσίευσε ένα συναισθηματικό βίντεο συλλυπητηρίων και καταδίκης [16] το οποίο καλωσορίστηκε θερμά στην εθνική συζήτηση.

Ένα κορίτσι βαδίζει ανάμεσα σε περίπου 3.000 Σιχ από όλη την Ευρώπη για να διαμαρτυρηθούν για μια γαλλική απαγόρευση των θρησκευτικών συμβόλων στα δημόσια σχολεία, στις 31 Ιανουαρίου 2004. CHARLES PLATIAU / REUTERS
-----------------------------

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα της αδελφοσύνης (fraternité) που ήταν διάχυτο τον Ιανουάριο, μετά τις επιθέσεις στην Charlie Hebdo. Ως απάντηση στην δολοφονία 12 ανθρώπων που στοχοποιήθηκαν για την συμμετοχή τους σε μικρές κοινότητες -δημοσιογράφοι, Εβραίοι και αστυνομικοί- σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια συμμετείχαν σε πορείες σε όλη την Γαλλία στις 11 Ιανουαρίου. Με τα απλά μηνύματά τους τυπωμένα σε πλακάτ -Je suis Charlie, Je suis juif, Je suis flic (είμαι Σαρλί, είμαι Εβραίος, είμαι αστυνομικός) - οι διαδηλωτές σχημάτισαν μια συμβολική ανθρώπινη ασπίδα γύρω από τους στόχους της επίθεσης. Αυτή είναι η θετική πλευρά της γαλλικής υπηκοότητας, ριζωμένη σε μια βασική πεποίθηση ότι όλοι είναι το ίδιο.

Η ισότητα ήταν το συμπέρασμα και των τρομοκρατών οι οποίοι σκότωναν αδιακρίτως την Παρασκευή [15]. Αλλά είναι επίσης [ένα συμπέρασμα] εσφαλμένο, και δίνει μια ατελή εικόνα μιας σύνθετης κοινωνίας. Μέχρι οι Γάλλοι πολιτικοί να βρουν έναν τρόπο για να δώσουν σε όλους τους πολίτες ίσα δικαιώματα στις κοινοτικές εξαρτήσεις [στμ: δεσμούς με την οικογένεια ή με μια θρησκευτική παράδοση], η Γαλλία δεν θα είναι σε θέση να βρει έναν τρόπο να τους συνενώσει πλήρως.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-11-18/la-cit-without...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.jonathanlaurence.net/
[2] http://www.bc.edu/schools/cas/polisci/home.html
[3] http://www.brookings.edu/experts/laurencej.aspx
[4] http://www.amazon.com/Emancipation-Europes-Muslims-Integration-Princeton...
[5] http://www.amazon.com/gp/product/0815751516?ie=UTF8&tag=jonatlaure-20&li...
[6] https://www.youtube.com/watch?v=Q4zZeTl3PCY
[7] https://www.foreignaffairs.com/tags/paris-attack
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2015-02-16/isis-not-...
[9] https://www.foreignaffairs.com/regions/france
[10] http://www.lepoint.fr/societe/que-les-representants-des-musulmans-arrete...
[11] http://ambafrance-us.org/spip.php?article7185
[12] http://www.lefigaro.fr/livres/2015/11/15/03005-20151115ARTFIG00067-boual...
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2006-09-01/france-and-its...
[14] http://www.editions-msh.fr/livre/?GCOI=27351100670050
[15] https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2015-11-14/frances-bloody...
[16] http://www.independent.co.uk/student/news/paris-attacks-muslim-student-g...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition